Әлеуметтік жұмыс теориясы

Әлеуметтік  мәдени феномен 100 жыл бұрын қалыптасқан  әлеуметтік жұмыс, мамандыққа айналып, жаңа бағытттармен, функция, технологияларын  қалыптастырды. Ол бүгінгі таңда  қоғам өмірінің әр түрлі салаларында  жүзеге асырылады:

Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде;

Білім беру мен денсаулық сақтауда;

Спорттық, сауықтыру аймағында;

Ауылшаруашылық өндірісінде.

Әлеуметтік  жұмыстың әр саласында адамға көмек  көрсету мен қорғау мәселелері шешіледі, әлеуметтік жұмыстың өзіндік нормативті құқықтық және заңнамалық базалары бар.

     Әлеуметтік жұмыстың басты идеясы ол оның мамандық ретінде қалыптасуы, халықты әлеуметтік қорғаудың тәжірибесінің жиналуы, өмірлік қиын жағдайда қалғандар мен адам құқығының идеялары болып табылады. Құқық қорғау, адамның қоғамдағы орның анықтау және оның әлеуметтік талаптардың негізіне сай келуі әлеуметтік жұмыстың негізі болып табылады. Адамның негізгі құқықтары:

Өмір сүруге;

Еңбек етуге;

Кәрі шағындағы әлеуметтік көмек  алуға;

Отбасын қорғау;

Жеткілікті өмірлік деңгейін қалыптастыруғақұқылы.

          Сонымен қатар қызметкерлер мен кәсіби іс әрекеттің арасындағы шекараны анықтап алу мен адамның әр түрлі ұстанымдарының мәнің түсінуі, көмектің әр түрлі қоғамдық  жүйелерін, сонымен қатар тек әлеуметтік қорғауды ғана емес әлеуметтік қызмет көрсетуді  және адамды қажеттіліктен, кедейшіліктен, әлсіздіктен, шектеулі мүмкіншіліктерінен босату, проблемаларың өзі шеше алуына және  қиышылықтарды жеңе білуге  үйрету қажеттіліг туындады.

Әлеуметтік жұмыс білім беру жүйесінде  өзіндік бағыт ретінде  жаңадан қалыптасып, әлеуметтік жұмыскерлерді  сол салаға  барлық дәрежеде енді ғана  бағыттауда. Әлеуметтік қызметкер  тұлғаның әлеуметтенуі мен қалыптасуында  белсенді түрде қызмет аиқаруда. Біздің елімізде білім беру саласында балалар  мен үлкендерге  өмірлеріндегі  қиындықтарын жеңуге көмектесетін әлеуметтік педогогтар , әлеуметтік қызметкерлер еңбек етуде.

     Әлеуметтік қызметкер негізінен отбасы және балалармен жұмыс істеу бағытындағы  тәжірибелік іс- әрекет. Егер ата анасы кейбір себептермен баласына  көмек беріп, оның проблемасын  шеше алмайтын жағдайда  болса,онда ол іспен әлеуметтік қызметкерлер айналысады.

      Әлеуметтік қызметкер өмірде өз орның тапқан адамдарға да көмектеседі. Оның ең басты мақсаты: адамның  қоғамдағы қабілетін қалыптастыру мен жақсарту, қоғамда мақсатына жетуіне жағдай жасау, мүмкіншеліктерін толықтай ашуға көмектесу. Әлеуметтік педогог та, әлеуметтік қызметкерде  білім беру жүйесінде  сенімді шешімдер қабылдайды. Әлеуметтік қызметкерді  осы салада жетілдіру 2 бағытта қарастырылады. Бірі, тұлға проблемаларын  шешуге бағытталса, ал екіншісі  әлеуметтік қайырымдылыққа  жету дәрежесін қарастырады.

      Әлеуметтік жұмыстағы мамандардың іскерлігі  мектепке дейінгі білім  беру мекемелерде  мына жағдайларға байланысты болды: біріншіден, олардың жас ерекшеліктері, ал екінші  жағынан білім беру жүйесіне әлеуметтік жұмыстағы мамандардың іскерлігі  мектепке дейінгі білім  беру мекемелерде  мына жағдайларға байланысты болды: біріншіден, олардың жас ерекшеліктері, ал екінші  жағынан білім беру жүйесіне 3-7 жас аралығындағы балалардың сәтті қалыптасып, қажетті жағдайларды қабілеттерін  аша білуі. Сол себепті әлеуметтік қызметкердің ең алғашқы көмегі ол мектеп жасына дейінгі  балалардың мұқтаждықтарды, ата аналардың мүмкіншіліктері , әсіресе олардың  ойын білім алуындағы проблемаларды,әлеуметтік және материалдық  шығындарға төзе алуын қарастыру. Мұндай жағдайда  әлеуметтік қызметкер бала тағдырының өзгеруінде, онымен  прфилактикалық жұмыстар  жүргізуде өзіне делдал немесе білім беру  мекемесі мен отбасы, бала мен ата ана, бала мен тәрбиеші арасындағы комуникатор  рөлін атқарады. Бұл әсіресе мектеп жасына дейінгі  балалардың себепсіз сабаққа бармауында, бала жиі ауыратын болса, отбасында оған қатал қарайтын болған жағдайда маңызды болады. Егер жағдай білім беру мекемесі шегінен тыс болатын болса, онда әлеуметтік қызметкер  басқа әлеуметтік институттарға  хабар беру мүмкіндігі бар және оған құқылы. [13]

      Балаларды мектепке дейінгі білім беру жүйесіне  қосу кезеніңде ең бірінші оның дамуындағы  физикалық, эмоционалдық,танымдық ауытқулар көрінеді. Мұндай жағдайда әлеуметтік  қызметкер оған көмек ретінде медицна қызметкерлерді, психологтарды, әлеуметтік педоготарды, милиционерлерді ұйымдастыруы керек және осындай сәтсіздіктің  белгілерін алшақтатуға болады. «Қауіпті топтағы» балалар санын азайтуға көмектесетін нәтижелі  тәсілдердің бірі  болып табылады.   «Қауіпті топтағы» балалар саның азайтуға көмектесетін нәтижелі  тәсілдердің бірі  болып табылады. 3-7 аралығындағы балалар қатары  «әлеуметтік дезадаптация» диагнозын алуалдында тұр. Мектептердегі әлеуметтік жұмыс-  оқушылардың сәтті әлеуметтік дамуын қамтамасыз етеді. Бастапқы  білім алуындағы(1-4кл), негізгі жалпы  (1-9кл) орта білім алуында қамтамасыз етеді. Әлеуметтік қызметкер мектепке дейінгі балалар сияқты, мектеп кезінде де  балалардың  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға, сонымен қатар отбасының  мүмкіндіктері де қарастырылуы керек.  Мұндай жағдайда ол әлеуметтік көмекке мұқтаж балаларға, отбасыға көмектесетін саясаткер және стратегтерге айналуы мүмкін. Оның қарауында оқушының  сабаққа қатысуы, оқу үлгерімі, материалдық және  әлеуметтік жағдайы , бірінші орында аз қамтамасыз етілген отбасылар, сонымен қатар мұғалімдерге, ата аналарына деген құқық болады. Мұғалімдер кедейшіліктің себептерін, ауытқушылықтарды, әлеуметтік сәтсіздіктердің белгілеріне қарсы тұруға  міндетті емес. Әлеуметтік қызметкер оқушының отбасына барып, оқушының тұрмыс жағдайын, оның  қажетттілік мен қайғысын біліп , мектеп тарапынан көмек көрсет уі керек, егер оқушының қабілеті болса онда оған материалдық көмек көрсеті керек.

    1-кесте ҚР-ғы әлеуметтік  педагогтармен  қамтылған  мектептер

                                                                                                                                                 бірлік 

	2007	2008	2009	2010
Қазақстан Республикасы	1327	1500	1692	1852
Ақмола	65	74	82	88
Ақтөбе	103	126	159	186
Алматы	46	52	58	71
Атырау	90	93	100	106
Батыс Қазақстан	90	111	127	151
Жамбыл	71	99	128	134
Қарағанды	144	151	157	160
Қостанай	66	72	81	87
Қызылорда	89	100	115	129
Маңғыстау	36	35	56	63
Оңтүстік Қазақстан	120	154	164	183
Павлодар	80	86	94	111
Солтүстік Қазақстан	45	50	53	55
Шығыс Қазақстан	82	88	97	100
Астана  қаласы	47	51	61	66
Алматы  қаласы	153	158	160	162
Қазақстан  Республикасы  Статистика Агенттігінің  мәліметтері                                (www.stat.kz, «Білім беру» бөлімі, 01.01.2011жылға берілген есеп бойынша)

           

Жоғарыдағы  1-ші кестеде көрсетілгендей, ҚР  Статистика  Агенттігінің  мәліметтеріне сүйенсек  кәсіби  әлеуметтік  педагогтармен қамтамасыз  етілген мектептер саны  жылдан - жылға өсуде. Мектеп оқушыларын әлеуметтік қолдау мақсатында ҚР–сы  бойынша 2010жылы  2007жылға  қарағанда бұл көрсеткіш 39,5%–ға өскен. Бұл көрсеткіштерді  облыстар  бойынша талдайтын  болсақ, 2010 жылы  2007 жылға қарағанда Ақмола  облысында – 35,4%; Ақтөбе  облысында -80,6%; Алматы  облысында – 54,3%; Атырау  облысында – 17,8%; БҚО-да – 67,8%; Жамбыл  облысында –88,7%; Қарағанды  облысында –11,1%; Қостанай  облысында –31,8%;  Қызылорда облысында –44,9%; Маңғыстау облысында –75%; ОҚО-да –52,5%; Павлодар  облысында –38,7%; СҚО-да -22,2%; ШҚО-да –21,9%; Астана  қаласында –40,4%; Алматы қаласында -5,9%   көбейген.

         Әлеуметтік жұмыс  бойынша мамандарды  кәсіби дайындау бірнеше сатылардан тұрады:

Оқушының өмірсүру жағдайын білу;

Әлеуметтік паспорттарды рәсімдеу;

«Қауіпті топтағы» балаларға адрестік әлеуметтік көмек көрсету; [14]

Бiлiм  туралы   Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шiлдедегi N 319 Заңында  көрсетілгендей  бiлiм беру жүйесiнiң мiндеттерi  төмендегідей: 
 1) ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетiстiктерi негiзiнде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсiптiк шыңдауға бағытталған сапалы бiлiм алу үшiн қажеттi жағдайлар жасау; 
 2) жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкiндiктерiн дамыту, адамгершiлiк пен салауатты өмiр салтының берiк негiздерiн қалыптастыру, даралықты дамыту үшiн жағдай жасау арқылы     ой-өрiсiнбайыту; 
 3) азаматтық пен патриотизмге, өз Отаны - Қазақстан          Республикасына сүйiспеншiлiкке,   мемлекеттiк   рәмiздердi құрметтеуге, халық дәстүрлерiн   қастерлеуге,   Конституцияға     қайшы және қоғамға жат кез-келген көрiнiстерге төзбеуге тәрбиелеу; 
 4) белсендi азаматтық ұстанымы бар жеке адамды тәрбиелеу, республиканың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өмiрiне қатысу қажеттiгiн, жеке адамның өз құқықтары мен мiндеттерiне саналы көзқарасын қалыптастыру; 
           Қазақстандағы бiлiм беру жүйесi бiлiм беретiн оқу бағдарламаларының үздiксiздiгi және сабақтастығы принципi негiзiнде мынадай бiлiм беру деңгейлерi  бар:

1) мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытуды;

2) бастауыш бiлiм берудi;

3) негiзгi орта бiлiм берудi;

4) орта бiлiм берудi (жалпы орта  бiлiм берудi, техникалық және кәсiптiк бiлiм берудi);

5) орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудi;

6) жоғары бiлiм берудi;

7) жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм берудi қамтиды.[15]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-кесте ҚР-ның білім беру ұйымдарымен көрсетілген қызмет көлемі                                                                                                                             мың теңге

	2007	2008	2009	2010
1	2	3	4	5
Қазақстан Республикасы	352294002,3	463463049,1	529262616,1	644431880,5
Ақмола	17236626,7	22503050,7	22857702,0	27821114,5
Ақтөбе	18411162,9	23986534,2	28618387,6	35656562,0
Алматы	19653998,4	26720320,3	29602024,5	38724997,4
Атырау	12070106,4	15451689,6	18976510,0	23927046,0
Шығыс Қазақстан	26314708,3	34773348,9	40490185,8	47802681,7
Жамбыл	16895058,8	23165611,1	27584492,0	33790169,0
Батыс Қазақстан	16585114,6	22648426,4	25278656,5	28412174,3
Қарағанды	28037804,5	36763343,5	41567453,7	53000285,0
Қостанай	17324493,9	24657170,3	27921269,0	30458312,1
Қызылорда	12631210,8	19110957,0	21964518,4	26847884,5
Маңғыстау	8777437,9	12010974,1	16792425,9	19128645,5
Павлодар	15851961,7	20305238,6	24046813,3	28750359,8
Солтүстік Қазақстан	15335905,9	20078367,5	22637515,7	25889382,0
Оңтүстік Қазақстан	41155511,3	54902591,2	63137619,6	78956094,6
Астана  қаласы	25232184,0	27686473,9	28754446,8	34710302,7
Алматы  қаласы	60780716,2	78698951,8	89032595,3	110555869,4
Қазақстан  Республикасы  Статистика Агенттігінің  мәліметтері                                (www.stat.kz, «Білім беру» бөлімі, 01.01.2011жылға берілген есеп бойынша)