Қарт кісілермен әлеуметтік жұмыс

Жоспар 
 
 

1. Кіріспе.....................................................................................................

 

2. Негізгі бөлім

 

  1.1. Қарт адамдардың әлеуметтік жағдайымен оларды                                                                                                       әлеуметтік бірлестік ретінде қарастыру 

                                                                                                  

       1.2.  Қартаю жасындағы адамдардың психологиялық ерекшелігіне ғылымда зерттелінуі 

        1.3. Қарттармен  әлеуметтік  жұмыс атқарудың моделдері мен технологиялары  

        1.4. Қарт кісілерге интернат-үйлерде көрсетілетін әлеуметтік қамқорлық 
 

 Қазақстандағы  қарт адамдармен әлеуметтік жұмыс  жасау мүмкіндіктеріне талдау  жасау 

        2.1. Қарт кісілерді әлеуметтік қолдау жүйесінің дамуы ..................... 

         2.2.Қарт адамдарға арналған әлеуметтік мекемелер жүйесінің қалыптасуы 

         2.3. Қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсетудің қазіргі жүйелері 

         2.4. Мемлекеттік саясат механизмін өңдеу және жүзеге асыру 
 

  

3. Қорытынды............................................................................................

 

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.........................................................

 
 
 
 
 
 

 Кіріспе 

     Қазақстандықтардың әл- ауқатын, қауіпсіздігін жақсарту, гулдену, дамуын     «Қазақстан 2030» стратегиясында Президентіміз Н.Ә.Назарбаев атап өткендей, еліміздің дамуының басым бағыттарының бірі- тұрғындардың материалдық және әлеуметтік әл- ауқаты болып табылады. Әлеуметтік жағдайдың жақсаруы, халықтың әл-жуаз топтарын әлеуметтік қолдау, қорғауға ат салысу. Яғни, «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты бағыты» атты Жолдауында демография  мәселелеріне үлкен көңіл бөлінгеніне тоқталып өтті.

      Қазіргі таңда мемлекет аға  буын өкілдерін, әрбір жаңа  ұрпақ үлкендердің даналығын,  тәжірбиесі мен қадір қасиеттерін  үлгі тұтады. Соғыс жылдары жауынгерлік  ерлігімен олар бейбітшілік қорғап, сақтап қалды, сол үшін аштық  пен қайғы-қасіретті бастан кешті, соғыстан кейінгі жылдары құлдыраған халық шаруашылығын қайта қалпына келтіріп, өз еңбектерімен экономикалық дамуына зор үлес қосқан.  Біз ардагерлер алдындағы борышымыз терең сезінеміз. Күнделікті қамқорлық пен қолдауды қажет ететін борыш бүгінде мемлекеттік әлеуметтік саясаттың бір бөлігіне айналып отыр. Ертең ел боламыз десек, қазірден бастап түзелу керек. Атап айтсақ асыл мұрамызды жерге таптамауымыз парыз. Өкінішке орай, соңғы жылдары қазақ халқының жалпы санында қарт адамдардың үлес салмағының арту үдерісі яғни халықтың қартаюы. 2006 жылдың басында 65 жастан асқан адамдардың үлесі 7,4 пайыз болды. 2030 жылы бұл көрсеткіш елімізде 11,5 пайызға жетпек.

      Халықтың қартаю үдерісіне үш фактор әсер етеді, атап айтқанда басты себептері – бала туудың кемуі, өлім деңгейінің, әсіресі еңбекке қабілетті жастағы адамдар өлімінің жоғарлылығы және халықтың көші-қоны.       Экономикалық бірлесіп қызмет көрсету және даму елдерінде соңғы 30 жыл ішінде орташа өмір сүру ұзақтығы ерлерде 6 жылға әйелдерде 6,5 жасқа өсті. Біздің елімізде соңғы 10 жылда ішінде бұл көрсеткіштердің тұрақты түрдің өсу тенденциясы қалыптасқан.

      Демографиялық қартаю біздің елімізде балалардың туу санының кемуіне байланысты болып отыр. Соңғы 10 жыл ішінде жас ұрпақтың үлес салмағы 24-44 % -ға қысқарған. Осының нетижесінде зейнеткерлік жастың адамдардың үлес салмағы 15 жасқа дейінгі балалардың үйлесінен асып түсіп отыр. Болашақта бұл жағдай одан ары күрделене түсіп, егде жастағы адамдардың саны арта түседі.

      Халықаралың жіктеу көрсетіп отырғандай 2008 жылы өзінде еліміздегі халықтың құрылымы демографиялық қартаю кезеңіне сәйкес келетіндей болады. Балалар мен жасөспірімдердің үлесі 65 және одан да жоғары егде адамдар үлесіне сәл ғана артылуы мүмкін. Жетпістен және одан да жоғарғы адамдар аралық халықтың 28,3 пайызын құрады. Бұл еңбекке жарамды қабілетті жастан біршама жоғары. Көп жасайтындар саланың тұрақты өсуіне байланысты. Жасы үлкен егде жастағы адамдар үшін мемлекеттің жауапкершілігі әсіресе жоғарлай түседі. Байқағандай, қарттармен жүргізілетін әлеуметтік жұмысның ауқымдылығы мемлекеттік маңызға ие. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.1. Қарт адамдардың  әлеуметтік жағдайымен  оларды                                                                                                        әлеуметтік бірлестік ретінде қарастыру                                                                                                      

    Сонғы 10 жылда әлемнің дамыған елдерінде байқалып отырған үдеріс бірі- бұл халықтың жалпы санында және оның салмағында қарт адамдардың жылдан жылға өсіп отыруы.

       Халықтың жалпы санында балалармен жасөспірімдермен үлес салмағы азайып, қарттардың үлесі көбеюдің түбегейлі процесі айтарлықтай жоғарғы шапшандылықпен жүріп жатыр деп, толық негіз бар.

   БҰҰ мәліметтері бойынша 1950 жылы әлемде ортаща шамамен алғанда, 60жаста және одан жоғарғы жастағы адамдардың саны 200 млн құрады. Болжамдар бойынша, болашақта 2025жылы олардың саны 1млрд 100мың адамдарды құрайтын болады.

    Халықтың қартаюдың басты себептері – бала туудың кемуі, үлкен егде жастағы адамдардың медициналық прогресіне, халықтың өмір сүру деңгейінің артуына байланысты орташа жасы ұзақтылықтың өсуі.

    Экономикалық бірлесіп қызмет еөрсету және даму елдерінде соңғы 30 жыл ішінде орташа өмір сүру ұзақтығы ерлерде 6 жылға әйелдерде 6,5 жасқа өсті. Біздің елімізде соңғы 10 жылда ішінде бұл көрсеткіштердің тұрақты түрдің өсу тенденциясы қалыптасқан.

    Қарт адамдардың әлеуметтік- демографиялық категорияларға әлеуметтік жұмыстардың мамандары әртүрлі тұрғындағы көзқарастан анықталады: хронологиялық, әлеуметтік, бтологиялық, психологиялық, функционалдық және басқалары.

    Дүние жүзілік денссаулық сақтау ұйымының жіетеуі бойынша 60 жастағы және одан дажоғары адамдарды үлкен егде жастағы адамдар деп есептейді. Бүгінде іс жүзінде осы мәліметтер қолданылады. Алайда көптеген елдерде зейнетке шығу 60 жастан іске асырылады.

   Демографиялық қартаю біздің  елімізде балалардың ту санының  кемуіне байланысты болып отыр. Соңғы 10 жыл ішінде жас ұрпақтың үлес салмағы 24-44 % -ға қысқарған. Осының нетижесінде зейнеткерлік жастың адамдардың үлес салмағы 15 жасқа дейінгі балалардың үйлесінен асып түсіп отыр. Болашақта бұл жағдай одан ары күрделене түсіп, егде жастағы адамдардың саны арта түседі.

    Халықаралың жіктеу көрсетіп отырғандай 2008 жылы өзінде еліміздегі халықтың құрылымы демографиялық қартаю кезеңіне сәйкес келетіндей болады. Балалар мен жасөспірімдердің үлесі 65 және одан да жоғары егде а дамдар үлесіне сәл ғана артылуы мүмкін.

    Жетпістен және одан да жоғарғы адамдар аралық халықтың 28,3 пайызын құрады. Бұл еңбекке жарамды қабілетті жастан біршама жоғары. Көп жасайтындар саланың тұрақты өсуіне байланысты. Жасы үлкен егде жастағы адамдар үшін мемлекеттің жауапкершілігі әсіресе жоғарлай түседі.

    Халықтың қартаю кеңеюіне енген кейбір елдердің тәжірбиесі мыналар көрсетеді.

    Зейнетақыға шыққан жеке адамдардың қоғамда бейімделуі қиын және күрделі жағдайда өтіп отырады. Біздің елімізде еңбекке қабілетті жастағы адамдардың және жасы бойынша еңбекке қабілетсіз адамдардың ара қатыннасы, балалармен егде дамдарды жүру қарқынынан нақты айқындалып отыр. Соңғы он жыл кезегінде демографиялық жүктеме коэфициенттің уақытша төмендеп , кемуі еңбекке қабілетті адамдар жүктемесінің азаюымен қатар өтіп жатыр. Бұл ситуация құрамында қарт адамдар бас отбасыларға мемлекетті қолдаудың маңыздылығын күшейте түседі.

  Сонымен  бірге елімізде көптеген отбасылар   әлеуметтік- экономикалық қиындықтарды  бастан кешіруде:

• Кедейшілік;
• Жұмыссыздық;
• Көп балалы болу;
• Ауру- сырқат болу т.б

Бәрінен бұрын жалғызбасты тұрып жатқан қарт адамдардың өсу үрдісі қалыптасып барады.

  Қарт адамдарға әлеуметтік көмек көрсету әр түрлі әлеуметтік теорияларды қолдана білу талап етеді. Олардың ішінде: 

1. Әлеуметтік  рөлдерден айырылу теориясы;
2. Халықтың аз бөлігін құрау теориясы;
3. Адамдардың жастары боынша стратификация теориясын негіздеу.

   Бірінші теорияларының мазмұнына үлкен егде жастағы адамдар жатады. Қартаю кезеңінде жас адамдармен араласыпай қарым- қатынастарда болмайды. Оларды әлеуметтік рөлдердегі рөлдерден босатады. Бұл рөлдер негізінде еңбек қызметіне байланысты болған, сонда- ақ басқару және жауапкершілік рөлдері де қатарласа жүрген. Рөлдерден босату теориясы үлкен, егде жастағы адамдарды зейнетке шығару арқылы заңды түрде іске асырылатын процесс ретінде қаралады. Олардың қызмет орндары белгілі бір қызметтегі жас адамға өтуі керек.  Бірқатар сыншылар, бұл теорияларына адамгершілік сезімді қастерлемейтін деп лкір айтады. Ал қайсібір рөлдерден босату, бұл процесс универсалды жан- жақтан түбінде іске асырылатын шара ретінде дәлелдейді.

   Қазіргі уақытта бұған қарсы әлеуметтік өрісте қолдануын шектейтін белсеңділік теориясы тұжырымдалып кеңінен қолданылатын болады.

    Бұл теорияны жақтаушылар дәлелдеп көрсеткендей қарт адамдар игерген рөлдерден айырылған кезде олар қоғамда керексіз екендігін сезінетін сезім туындайды. Жеке басының қасиетін жоғалту деп түсінеді, өзінің рухани құндылықтарын іске асыру үшін, олар белсеңді өмірден бес тартпау керек. Керісінше, жаңа қызметпен айналысып жаңа рөлдерді орындауды әлеуметтік қажеттілік деп санайды.

    Әлеуметтік рөлі бар мәндерде белсеңді орындауды жалғастырып, еңбек ортасымен араласып, қарт адамдар өздерінің психологиялық тұрақтылығын қалыптасқан байсалдылығын сақтап ала алады.

   Адамның қартаю кезеңінде бейімделу дрежесі орталықтай деңгейде алғашқы сатылардың қызметі байланысты болып келеді.

    Енді қартаю кезеңі жақындаған сайын адам көптеген рөлдерді игерсе, онда оларды жоғалтып айырылған уақытта ол онша қинала қоймайды. Жаңа жұмыс орның табуға жеңіл соғады.  Отыз жастағы эмоционалдық, психологиялық тұрақтылығы және белсеңділігі бар адамдар жетпіс жастан асқан кезеңде өз бойындағ энергиясын сақтай алады. Отыз жастағы қорқыныш және консерватизм сапасындағы адамдар өмірінің аяғына дейін, бірқалыпты тұрақтылықты бола алмай, сенімсіздікпен үрейлене қарайды.

 «Халықтың  өз бөлігін құрау» теорияларының  авторлары қоғамда қарт адамдардың  саны аз болатының дәлелдеді  және бұл олардың әлеуметтік- экономикалық статусының төменгі  деңгейде екеніні анықтайды.

  Қоғам  оларды кемсітіп, оларға қарсы  болып көрінеді. Егер үлкен егде  жастағы адамдар жаққа жолды  тауып, қалыптасқан байланысты  сақтап қалса, олар мәдени деңгейдің  жаңа түрін құрып, өзінің психологиялық  тұрақтылығын сезінеді.

1. Осы жастағы топқа жататын адамдардың арасында психологиялық жақындастық, бірін- бірі қабылдап, тез тіл табысып кету;
2. Халықтың бөтен топтармен іс- әрекет жасаудан оларды алып тастауы.

Сонымен үлкен егде жастағы адамды кемсіту, олардың бірлігі қартаю кезіңде  қарым- қатынастарының өзіне тән жаңа түрі туындайды.

   Осы түрі, яғни теорияның пайымдауынша бұл адамдарға арналған мамандандырылған мекемелерінің көбеюі, өзіндік мәдени деңгейді көбеюдегі қалыптастыруға мүмкіндік берер еді. Қарттар өздеріне лайықты мағынада өмір сүргісі келеді. Бұл олар өздерінің проблемаларын шешуге белсеңді түрде қалыптасқан жағдайда ғана мүмкіндік болады.