Әлеуметтік жұмыс және психология

                                            Жоспар

I.Кіріспе....................................................................................................................3-4

II.Негізгі бөлім

1.Әлеуметтік жұмыстағы психологияның орны.................................................5-11

1.1. Әлеуметтану, психология ғылымдарының түсінігі, байланысы..................5-6

1.2. Психо-әлеуметтік іс-әрекет, әлеуметтік жұмыс жүйесінде алатын орны мен рөлі.............................................................................................................................7-8

1.3. Әлеуметтік жұмыстың психологиялық негіздері….....................................9-11

2. Асырап алушы ата-аналар мен балаларға әлеуметтік-психологиялық зерттеу жүргізудің негіздері.............................................................................................12-35

2.1.Институализация жағдайларында баланың дамуының психологиялық ерекшеліктері........................................................................................................12-17

2.2. Балаларды әлеуметтік-психологиялық зерттеу негіздері..........................18-22

2.3. Баланың асырап алушы отбасына кіруге әлеуметтік-психологиялық дайындығы............................................................................................................23-27

2.4.Асырап алушы отбасына әлеуметтік-психологиялық жол көрсету..........28-35

III.Практикалық бөлім.....................................................................................36-37

IV.Қорытынды бөлім..............................................................................................38

VI.Қолданылған әдебиет тізімі..............................................................................39

Қосымша..............................................................................................................40-43

I.Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Психология – психологиялық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болуы, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. «Психология» термині гректің екі сөзінен тұрады: оның біріншісі - «Псюхе» (жан), екіншісі - «логос» (сөз, ілім). Сөйтіп, бұл сөз «жан туралы ілім» демей, психика туралы ғылым деп түсінген дұрыс.

Психикалық әрекетті ғалымдар бейнелеу теориясы негізінде түсіндіреді.

              Психология сан салалы ғылым. Қазірде оның қырыққа жуық саласы бар. Оларды тудырған – қоғамның нақтылы, талап-тілектері, өмірімізде болып жатқан ғылыми-техникалық, экономикалық прогрестің әсері. Осы ғылымның кейбір салалары еңбек үстінде адам санасы қалайша дамып отыратындығын зерттейді. Қоғамның, ұжымның жеке адамға тигізетін ықпалын зерттеу ісімен психологияның әлеуметтік (қоғамдық) деп аталатын саласы айналысады. Яғни әлеуметтік жұмыстың психологиялық мәселелерін психологиялық оңалту, реабилитациялау, түзету шаралары негізінде шешеді. Әлеуметтік көмекті қажет ететін азаматтарға психологиялық жағынан көмектер жасалады, осы арқылы негізгі мәселелерді шешу қарастырылады.

Курстық жұмыстың мақсаты. Курстық жұмысты оқырмандарға дұрыс жеткізу үшін бірнеше мақсаттар көзделеді. Олар:

-         әлеуметтік, психологиялық көмекті қажет ететін азаматтарды анықтау;

-         әлеуметтік жұмыста жүргізілетін психологиялық көмектерді әдістемелер арқылы заң бойынша дұрыс бөлу;

-         психологиялық көмектердің түрлерін анықтап талдау;

-         психологиялық көмектер қандай жағдайда қажет екенін анықтап білу;

Курстық жұмыстың міндеттері. Курстық жұмыстың мақсатында белгіленген әрекеттерді, яғни әлеуметтік, психологиялық көмекті қажет ететін азаматтарды анықтау, әлеуметтік жұмыста жүргізілетін психологиялық көмектерді әдістемелер арқылы заң бойынша дұрыс бөлу, психологиялық көмектің түрлерін анықтап талдау жұмыстарын орындау. Және тағы бір негізгі міндет болып курстық жұмыстың өзектілігін дұрыс ашу және тыңдаушыларға түсінікті етіп жеткізу.

Курстық жұмыстың объектісі. Әлеуметтік жұмыста жүргізілген психологиялық шаралар және сол шараларды пайдаланған азаматтар курстық жұмыстың объектісі болып табылады.

Курстық жұмыстың оқу пәні. Әлеуметтік жұмыстың психологиялық негіздер мәселесінің теориялық және тәжірбиелік аспектілері болып табылады.

II.Негізгі бөлім

1. Әлеуметтік жұмыстағы психологияның орны

1.1.Әлеуметтану, психология ғылымдарының түсінігі, байланысы

              Әлеуметтік психология әртүрлі әлеуметтік қауымдастықтардың психологиялық ерекшеліктерін (топ, ұжым, олардың көңіл-күйін, қоғамдық пікірін, еліктеуін т.б.), топтар мен ұжымдардағы адамдардың өзара қарым-қатынастарын, ондағы жеке тұлғалардың жағдайын, олардың лидерлері мен қарамағындағылардың проблемаларын зерттейді. Соңғы жылдары әлеуметтік психологияға ерекше мән берілуде. Әлеуметтік психология әртүрлі ұйымдасқан және ұйымдаспаған қоғамдық топтардағы адамдардың өзара қатынасынан туындайтын психикалық құбылыстарды қарастырады.

              Осы айтылғандардан психология ғылымының практикалық қолдану аясының қаншалықты жан-жақтылығын аңғару болады. Психология ғылымы - өмірдің әртүрлі саласында кеңінен қолданылып келе жатқан практикалық мәні ерекше ғылым. Жоғардағы психология ғылымдарының салалары және оларға берілген сипаттамадан психологияда әруақытта да жаңа бағыттардың пайда болу үрдісін көре аламыз. Бұл түсінікті де, қазіргі кезде адамның мүмкіндіктерін білудің, адамзат іс-әрекетінің әртүрлі салаларында олардың психологиялық ерекшеліктерін ескерудің мәні ерекше.

              Дегенмен, қазіргі психология оның жаңа салаларының пайда болуымен ғана сипатталып қоймайды, сонымен қатар оның әртүрлі салаларының арасында бірден бір тығыз байланыстың қалыптасуымен ерекшеленеді. Бұл үрдіс екі бағытта іске асады. Өзара қарым-қатынастың нәтижесінде бір салаға екінші саланың ықпалымен жаңа дамуы аңғарылады, екінші жағынан, әрбір сала біртұтас және біржүйелі сипатқа ие болады.

              Психологияның басқа салаларының арасында жалпы психология ерекше орын алады. Жалпы психология психологияның саласы емес, психологияның басқа салаларымен бір қатарға қоюға болмайды. Жалпы психология ересек адамның психикалық іс-әрекетінің жалпы заңдылықтарын зерттейді. Жалпы психология психологияның міндеттерін, әдіснама мәселелері мен әдістерін, психикалық құбылыстардың қалыптасуы мен практикалық іс-әрекетті зерттейді. Жалпы психология психология ғылымының барлық салалары мен бөлімдерінің дамуының іргелі негізі болып табылады. Жалпы психология курсында жалпы теориялық қағидалар және негізгі әдістер туралы ғылыми түсінік беріледі, психологияның негізгі ғылыми ұғымдары, заңдылықтары туралы сипатталады.

              Ғылымдар жүйесінде психология ғылымына қандай орын беріледі, басқа ғылымдарда психологияның мәліметтерін пайдалану мүмкіншіліктерін түсінуге көп нәрсе байланысты немесе керісінше, қандай деңгейде психология басқа ғылымдардың нәтижелерін пайдалана алады? Қоғамдық ғылымдардың ішінде философия, саяси экономика, тарих, өнертану, педагогика ғылымдарымен байланысты. Бұл ғылымдардың барлығында да адамның саналы іс-әрекеті зертеледі, демек, психология айналысатын мәселелер қарастырылады.

              Психология бір жағынан, философия ғылымдарымен, екінші жағынан, жаратылыстану ғылымдарымен, үшіншіден, әлеуметтік ғылымдармен байланысты аралық жағдайда орналасқан ғылым екендігін дәлелдейді.

1.2.Психо-әлеуметтк іс-әрекет, әлеуметтік жұмыс жүйесінде алатын орны мен рөлі

              Әлеуметтік жұмыс практикада психоәлеуметтік зерттеу Мэри Рагмант Фэберли Холлиздің еңбектерінде қарастырылады. Бұл зерттеулерде әлеуметтік жұмыстағы психоәлеуметтік жақындық адам тұлғасының ішкі әлемін, сыртқы көрінісін оның психоәлеуметтігін анықтайды.

              Психоәлеуметтік жақындықтың мақсаты субъектінің ішкі психикалық өмірімен жүйке аралық қатынасының байланысын көрсетеді. Психоәлеуметтіктің мақсаты: адамдарға, халыққа алғаш көмек көрсету, ресурстарды іздестіріп проблемаларды шешу. Психоәлеуметтік объект нақты қиын өмірлік жағдайда болған адамдар халық тобы жатады. Психоәлеуметтік субъект әлеуметтік қараусыздықты шектеулі мүмкіндіктердегі адамдар. Психоәлеуметтік жұмыстың негізгі функциясына мыналар жатады: бағдарламалық, диагностикалық, кеңестік, коррекциялық, делдалдық, терапевтік.

              Психоәлеуметтік жұмыстың формалары 2 түрде жүргізіледі. 1) индивидуалдық (жекеше) 2) топтық. Психоәлеуметтік әдістерге жатады: 1) психотерапевтік кеңес 2) топтық кеңес.

              Қазіргі кезде психоәлеуметтік жұмыстың ұғымдарына ғылыми әдебиеттерде келесі түрде анықтамалар берілген. Психоәлеуметік жұмыстың әдістемесі бұл жекеменшік дидактика оқыту, білім алу теориясымен қарастырылады. Психоәлеуметтік жұмыстың әдістемесінің бұл маманның субъектпен қарым-қатынас мазмұны психоәлеуметтік жұмыстың, психоәлеуметтік көмектің және әлеуметті кқолдаудың әдістемелерімен анықталады.

              Психоәлеуметтік жұмыстың технологиясы әлеуметтік жұмыс маманының іс-әрекеті әртүрлі кәсіптік рөлдерді, функцияларды атқаруы.

Әрбір адам жас ерекшелігіне қарамай әлеуметтендірудің объектісі ьолып саналады. Ол әрқашанда әлеуметтік рөлге ие. Мысалы, ер және әйел болып бөліну(рольдік әлеуметтену), отбасылық әлеуметтену, еңбектік (қызметтік әлеуметтену). Пиаж пікірінше адамның әлеуметтенуі субъектінің әлеуметтік ортаның қатарлас жүретін белсенді процесі мен нәтижесі. Сондықтан адаптация бұл индивидтің әлеуметтік мүшесі ретінде қалыптасуы. Адамның әлеуметтену процесінде маңызды рөлді әлеуметтендіру агенттері алады. Әртүрлі жаста агенттерде өзгеше болады. Мысалы, жасөспірімнің әлеуметтену агенттері болып ата-аналар, мұғалімдер, туыстары болып саналады. Әлеуметтендіру процесі адамның әртүрлі жағдайда өтеді. Бұл байланыс жағдайды байланыс факторлары деп атайды. Қазіргі кезде ғылыми әдебиеттерде 4 фактор қарастырылады: 1) мегафактор 2)макрофактор 3) мезофактор 4) микрофактор. Адамның ең маңызды құбылысы болып микросоциумның қатысы жатады. Адамның әлеуметтену процесі келесі 4 жиынтықпен қарастырылады. 1) стихиялық әлеуметтену (әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-мәдени құбылыстар) 2) жолдау әлеуметтену (экономикалық-құқықтық, заңдылық, ұйымдастырушылық шаралармен анықталады) 3) әлеуметтік басқару, бақылау, әлеуметтену (әлеуметтік саясат тәрбиесімен анықталады) 4) Адамның өз-өзін өзгертуі (адамның өз-өзі қалыптасуы, өзін-өзі тәрбиелеуі, ішкі және сыртқы ресурстарымен өзгеруі мүмкін. Ғылыми әдебиеттерде әртүрлі жас кезеңде шешілетін міндеттер үш топқа бөлінеді: 1) мәдени 2) әлеуметтік мәдени 3) әлеуметтік психологиялық. Мәдени міндеттер физикалық және жыныстық рольдік дамудың деңгейін анықтаумен жетіледі. Әлеуметтік мәдени міндеттер адамның моральдік этикалық, моральдік адамгершілік аспектісімен қарастырады. Әлеуметтік психикалық міндеттер адамның өзін-өзі анықтауға тұлғаның қалыптасуына байланысты. Егер адам бейімделуге келмесе және сыртқы ортаның қатысуна теріс келсе, онда дезадаптацияның пайда болуы мүмкін.

1.3. Әлеуметтік жұмыстың психологиялық негіздері

              Әлеуметтік қызметтегі психологиялық кызмет атқарылатын жұмыс. Психологияның теоретикалық қызметі мақсат пен міндет, мазмұны мен құралдың арасындағы байланысын табады. Психологияның әдістемелік (методологиялық) қызметі әлеуметтік, психологиялық және педагогикалық процестерді зерттеумен айқындалады. Мысалы, әлеуметтік психологиялық зерттеу бойынша ол адам дамуында психика жағдайын зерттеу тест арқылы және басқа да әдістемелер арқылы. Ал әлеуметтік педагогикалық сол зерттелген нәтижелері бойынша педагогикалық сала оны өзгертеді (педагогикалық әдістер арқылы). Психологиялық қызмет түсіндіру, диагностикалық, жобалау, түзету (коррекция) әдістеріне сүйенеді. Психология ғылымы арқылы әлеуметтік педагогикалық міндеттер ашылады. Психологияның диагностикалық міндеті әлеуметтік қызметте екі ұстаным арқылы жүргізіледі. 1. Тұлғаның диагностикасы және оның әлеуметтік қызметтері тобының диагностикасы 2. Психологияның жобалау (прогностикалық міндеті) болашақ ұйымдастырудан құрылады. Әлеуметтік проблемалар мен әлеуметтік қызметтің міндеті әлеуметтік психологиямен тығыз байланыста. Демек, әлеуметтік проблемаларға әлеуметтендірудің құрамдас бөліктері этнопсихологиялық топтық және жеке тұлғалық мінездемеден құрылады.

Әлеуметтік қызметтегі психологияның дамуы. Әлеуметтік қызметтің нәтижесінде мына факторлармен айқындалады. Экономикалық (кризис, жұмыссыздық, инфляция). Материалдық негізі бойынша (жалақы). Әлеуметтік (қорғау, қамсыздандыру) және психикалық фактор (рухани психиканың бұзылуы, жалғыздық). Әлеуметтік қызметте ең маңызды ықылас психикалық қамтамассыз ету. Әлдеуметтік қызметте ең маңыздысы әлеуметтік қызметтің психологиясы. Әлеуметтік қызметтің құрылымында мына элементтер пайда болады:

-         себеп

-         психологиялық талдау

-         басқарма (басқару)

Психологиялық әдістеме мотивацияның сапасын бағалауға көмектеседі. Ал психологиялық талдау ынталандырмалық қолдауын дәлелдейді. Адамның қызметінде нәтиженің жоғарлануына мүмкіндік туғызады. Мысалы, (оқу, еңбек, дене шынықтыру, қоғам). Әлеуметтік қызметтер психологиялық қамтамассыз ету басқарушылығымен тығыз байланыста. Әлеуметтік қызметтің мазмұны мына аспектілерден құралады.

-         әлеуметтік тұтылушылықтың қалыптасуы

-         қызығушылығы мен нәтижелілігі

-         адам мен тобының қабылдануы

-         адамдарға қолайлы жағдай туғызу

Әлеуметтік қызметтің психологиялық құралдары. Әртүрлі психикалық элементтері: