Қазақстан Республикасында терроизм және экстремизммен күресудегі халықаралық-құқықтық нормалар

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Халықаралық құқық және халықаралық қатынастар кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ...................................................................................................................3

І  Орта Азиядағы  экстремизм және ланкестік әрекеттердің жандану себептері мен ерекшеліктері

§ 1. Экстремизм. Түсінігі, себептері және түрлері...............................................5

§ 2. Орта Азия аумағындағы діни экстремизм ерекшеліктері. Оның ішкі   және сыртқы таралу факторлары.........................................................................16

ІІ  Қазақстанның Орта Азия аумағындағы қауіпсіздік пен саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі орны

§ 1. Қазақстанның тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне іштен іру факторларының төндіретін қауіптері...............................................................................................20

§ 2. Қазақстанның саяси тұрақтылығы мен тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне сырттан келетін қауіптерді алдын-алу және жою..............................................29

ІІІ Азия мен Қазақстанда экстремизм және терроризммен күресудегі халықаралық-құқықтық нормалары

§ 1. Орта Азия аймағындағы экстремизм және терроризм көріністерінде адам құқықтарының бұзылуы мен оларды қорғау мәселелері...................................39

§ 2. Терроризм және экстремизммен күресуге бағытталған халықаралық ұйымдардың қызметі.............................................................................................47

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................49

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................53

КІРІСПЕ

Жаңа заман кезеңінде халықаралық құқық - құқықтың әр саласындағы халықаралық қатынастардың күшеюімен байланысты елеулі оң  өзгерістерге ұшырап жатыр. Халықаралық қауымдастық, бүгінгі күні, халықаралық құқық нормалары мен қауіпті соғыс конфликтілерін, саяси қақтығыстарды бейбіт жолмен шешудегі ауқымды тәжірибесімен осы жұмыста қарастырғалы тұрған экстремизм және терроризм мәселелерін дұрысшешуге шамасы жетерлік деген ойдамыз. Халықаралық арақатынастардың ерекше аясы болып терроризм және экстремизм табылады.  Бәріміз білетіндей, аталған екі құбылыс белгілі-бір мемлекеттің аумағында орын алғанымен, бүкіл әлемді масасыздандыратын мәселеге айналды. Себебі бұл оқиғалар дүниежүзілік қауымдастықтың мүдделеріне қайшы тұрып, олардың бейбіт, тыныш және ынтымақтастық өмірін қауіпті жағдайға тірейді. Алайда, көптеген ғалымдар, бұл мәселелерді әлемдік қатынастардың жаһандануымен байланыстырады. Қазіргі заман өзінің күрделі қатынастарының қиындай түсуімен және рухани құндылықтарға кері көңілмен қараудың тенденциясымен түсіндірілетін адам және қоғам, қоғам және мемлекет, мемлекет және әлемдік қауымдастық арасындағы қарым-қатынастардың шиеленісуіне әкеліп соқтырады. 

Бүгінгі күні тұрақтанған Батыс және Шығыс түсініктерінің бел ала бастауы мемлекеттер арасында саяси, экономикалық және тағы басқа тұрғыдағы мәселелерге байланысты, қарапайым қоғамға әбден түсініксіз, үлкен және қауіпті қорытынды – ланкестік, экстремистік қақтығыстарға әкелді. Енді, бұл орныққан жағдай - ешкімге де тиімді еместігін көрсетеді.

Мұндай жағдайда әлемдік қауымдастықтың терроризм және экстремизммен күресудегі  әсерлі әреккеттер болып мемлекет тарапынан кепілденген адамдардың оған бірігіп қарсы шығуы табылады. Мемлекеттер бұл аяда қызметтесу арқасында халықаралық өзара әрекеттестіктің құқықтық және саяси негіздерін орнықтырады. Көрсетілген  өзара әрекеттестік мынадай жалпы мақсаттарға бағытталған – халықаралық бірігудің арқасында ғана іске асатын халықаралық қылмыстылыққа қарсы әрекеттерді ұйымдастыру, халықаралық қауіпсіздіктің бірыңғай жүйесін құру.

Біз білетіндей, террордың нәтижесінде адам құқықтары мен бостандықтары жексұрын, қатігез және көргенсіз нысанда бұзылады. Ланкестік акт, қагдай да көрініспен орын алса да, тіптен, соғысқа әкелетін нысандағы экстремизм – ең алдымен, адам баласына, оның бағаланбас өмір фактісіне үлкен қасірет әкеледі. Хылықаралық құқытың бірден-бір қағидасы – адам құқықтары мен бостандықтарын кесетін экстремистік және (немесе) ланкестік әрекеттердің қайта –қайта жандануы қоғамда адамға өмір сүруге ешқандай мүмкіндік бере алмайды.

Ал мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығы адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының кепілі ретінде орнығуы әбден дұрыс бағыттың дәлелі.мемлекеттер бұл мәселені шешу жолында мынадый бағытты ұстануы жөн – ұлтаралық және мемлекетаралық келісім.

Терроризм және экстремизм өздерінің қылмыстық мақсаттарын орныдау үшін барлық объектілерді пайдаланады, соның ішінде әлемде ең қымбат – адам өмірі, оның денсаулығы мен қоғамдағы күнделікті іс­-қимылын жоюға дейін баруға безбейді.

Орта Азия аймақтарында экстремизм және терроризм мәселелері ерекше көңіл аударуға тұрарлық жағдай. Аталған аймақ Қазақстанға көршілес мемлекеттерден тұрғандықтан өздерінің аумақтарында экстремизм және терроризм көріністері жандануының көркеюіне байланысты туындаған ішкі тұрақсыздық жағдайлары  үлкен қауіп төндіреді.

Таңдалып отырған бітіру жұмысының өзектілігі - жасалған қорытындылармен дәлелденеді. Онда халықаралық өзара әрекеттестіктің аймақтық мәселелері мен олардың болашақта даму тенденцияларын қарастыруға байланысты зерттеулер жүргізіледі.

Тұрақтанған жағдайда Қазақстан экстремизм және терроризмге қарсы тұруға байланысты халықаралық ынтымақтастық жүйесіне белсенді түрде енуде. 

Зерттеудің негізгі мақсаты болып экстремизм және терроризммен күресудегі Орта Азия мемлекеттерінің ынтымақтастық қағидалары мен мазмұнының жалпы мінездемесін қалыптастыру табылады. Жоғарыда аталған мақсатқа сәйкес, бітіру жұмысының авторы келесі тапсырмаларды шешуге бет бұрды:

- экстремизм және терроризм түсінігі мен себептерін анықтау;

- Орта Азия аймағында діни экстремизмнің құқықтық ерекшеліктерін ашу мен оның  ішкі және сыртқы факторларын айқындау;

­- Қазақстан Орта Азия аймағында қауіпсіздік пен саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі орнына байланысты халықаралық‑құқықтық мәселелердің мінездемесі;

- Қазақстанның қауіпсіздігі мен  тұрақытылығына төнетін ішкі қауіптерді анықтау;

- Қазақстанның қауіпсіздігі мен саяси  тұрақытылығына төнетін қауіптердің сыртқы факторлары жандануының құқықтық мәселелерін айқындау;

- Қазақстан мен Орта Азия аймағында экстремизм және терроризм әрекеттерінде адам құқықтарын қорғау мен бұзылу мәселелерін анықтау;

- Қазақстан мен Орта Азия аймағында экстремизм және терроризммен күресуге бағытталған халықаралық ұйымдардың қызметін анықтау.

Бітіру жұмысының объектісі Орта Азиядағы экстремизм және терроризммен күресу аясындағы халықаралық қатынастарда туындайтын құқықтық мәселелер болып табылады.

Ал оның пәні – зерттелетін аядағы халықаралық құқық нормаларының орын алуы және ондағы қызметінің даму деңгейі. әрине, бұл бітіру жұмысында, мен, өзімнің студенттік лауазымынан ешқандай көлемді ұсыныстарды енгізе аламаймын. Бірақ ғылыми жетекшімнің ұстанған бағыт-бағдары маған дұрыс қорытындылыр  шығару септігін тигізеді деп ойлаймын.

Қарастырылып отырғалы тұрған тематиканың методологиялық негізі – мемлекеттік және құқықтық құбылыстардың жалпығылыми және жекеғылыми әдістерін қарастыру: тарихи, салыстырмалы, логикалық, формальді-құқықтық, функционалды және тағы басқа.

Теориялық және тәжірибелік маңызына терроризм және экстремизммен күресудегі Қазақстан мен Орта Азия мемлекеттерінің ынтымақтастық аясында халықаралық құықық ғылымының келешекте дамуы жатады.

Зерттелетін аядағы халықаралық қатынастардың әрекет ету қағидалары мен мазмұнының түсінігі туралы ғылыми көзқарастардың жетілуіне әсер тигізеді деген қорытындыға жетуге болады. Халықаралық қатынастардың жетілуі – оын алған экстремизм және терроризм қуіптеріне әсерлі тойтарыс бере алады. Тек оған жету жолдары адам және азамат құқықтары мен бостандықтарына ешқандай кедергі келтірмесе және оларға қарсы тұрмаса... Жұмыста қарастырылған нәтижелер мен ұсыныстар халықаралық құқықтың дамуына пайдалы болады деген үміттеміз.

Алдарыңызға ұсынылған бітіру жұмысы үш тараудан, алты параграфтан, кіріспе, қорытынды бөлімдерінен, пайдаланылған қайнар-көздер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі компьютермен терілген елу бес беттен тұрады.

І ТАРАУ ОРТА АЗИЯДАҒЫ ЭКСТРЕМИЗМ ЖӘНЕ ЛАНКЕСТІК ӘРЕКЕТТЕРДІҢ ЖАНДАНУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

§ 1 Экстремизм. Түсінігі, себептері және түрлері.

Қазақстан Республикасының 2005 жылдың 18 ақпанында шыққан «Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы»  Заңына сәйкес, экстремизм және оның түрлері болып  келесі әрекеттерді ұйымдастыру және (немесе) жасау табылады:

- жеке және (немесе) заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің белгіленген тәртіппен экстремистік деп танылған ұйымдардың атынан іс-әрекеттер ұйымдастыруы және (немесе) жасауы;

­- жеке және (немесе) заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің мынадай экстремистік мақсаттарды:

1)                  Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен өзгертуді, егемендігін, оның аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін бұзуды, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді, өкіметті күшпен басып алуды немесе өкіметті күштеп ұстап тұруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды, оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды және оған қатысуды, әлеуметтік, тектік-топтық алауыздықты қоздыруды (саяси экстремизм);

2)                  Нәсілдік, ұлттық және діни алауыздықты, соның ішінде зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа шақырумен байланысты алауыздықты қоздыруды (ұлттық экстремизм);

3)                  Діни өшпенділікті немесе алауыздықты, соның ішінде зорлық-зомбылықпен немесе зорлық-зомбылыққа шақырумен байланысты алауыздықты қоздыруды, сондай-ақ азаматтардың қауірсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына немесе құқықтары мен бостандықтарына қатер төндіретін кез келген діни практиканы қолдануды (діни экстремизмді) көздейтін іс әрекет ұйымдастыруы және (немесе) жасауы;

Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Заңнамасы мынадай түсінік береді – экстремизмді қаржыландыру, және оған өз анықтамасын береді: жеке және (немесе) заңды тұлғаларды, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестіктерін экстремистік мақсатта қаржыландыру. Оның ішінде қаржылық  капитал, жылжымайтын мүлік, оқу полиграфиясы және материалдық-техникалық базаны, телефон, факсимильдік және басқа байланыс түрлері, ақпараттық қызмет, сонымен қатар басқа да материалдық-техникалық  құралдырды ұсыну жолымен жүзеге асады. «Экстремизм» терминінің жалпы және кең тараған түсінігі болып оның сөзбе сөз аудармасы (*extremus* латын тілінен – «шеткі», «шектен тыс» деген мағынаны білдіреді) табылады. Осыдан экстремизмді қоғамда қалыптасқан және кең тараған нормалар мен ережелерді радикалды түрде жоққа шығаратын шеттен тыс көзқарасар мен әрекеттерде ұстану деп анықтама беруге болады. Жоғарыда экстремизмге берілген анықтамасы өзінің мазмұны жағынан жеңіл және нақты болып көрінсе де, бұған қарамастан сарапшылар ортасында бұл құбылысқа әртүрлі түсінік орын алады. Бірақ, айтуға жөн болатына жәйт, «экстремизм» анықтамасына біркелкі позициясының жоқ болуы бүкіләлемдік сарапшылар қоғамына тән және осы мәселе бойынша бүгін де, әрқашан да өткір пікір-сайыстар орын алады. Шарттың мағыналы үлесімен сарапшылар ортасын екі топқа бөлуге болады. Бірінші топ - өзінің экстремизм түсінігі мен анықтамасында оны жеткілікті негізде бір мағыналы ешқандай шартсыз анықтайды, сонымен қатар оны, яғни «экстремизмді» тек негативті және әлеуметтік қаупі бар құбылыс деп санайды. Осы дефиницияны жақтаушылар – көпшілік және оларды, шартты түрде, «консерваторлар» деп белгілеуге болады.