Экономикалық талдау

 

 

 

10-дәріс. Тақырып: Қаржылық талдаудың негізі

Дәрістің мақсаты: студенттерге қаржылық талдау бойынша теориялық негіздерін қарастыру және түсіндіру

Дәріс сұрақтар:

1 Қаржылық талдаудың мақсаты мен міндеті.

2 Басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы қаржылық талдаудың рөлі.

3 Қаржылық талдау әдістері.

Дәрістің негізгі мазмұны

           Кәсіпорын  қаржылық-шаруашылық қызметінің  диагностикасы мен талдауының  пәні болып жұмыстың қорытындысы,  оның өзгеру себебі мен болуы мүмкін экономикалық зардаптары табылады. Шаруашылық жүргізудің қорытындысы кәсіпорынның қаржылық жағдайымен, алынған пайда көлемімен (экономикалық қорытынды), өндірілген және сатылған өнім көлемімен (өндірістік қорытынды), техникалық және әлеуметтік жағдайдың деңгеймен түсіндірілуі мүмкін. Аталғандардың барлығы өзара байланысты және шарттасқан, себебі олар қаржылық, экономикалық, өндірістік және әлеуметтік салалардың да қызмет тиімділігін көрсетіп тұр.

            Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық  қызметінің диагностикасы мен талдауының міндеттері олардың басқа қолданбалы салаларындағы функцияларымен байланысты пайда болады. Олардың негізгілері:

- бизнес-жоспарлар және ішкі  өндірістік нормативтер құрастырудағы  ғылыми-экономикалық негіздің артуы;

- еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын (бөлек немесе бірге) қолданудың тиімділік деңгейін бағалау;

- барлық қаржылық-шаруашылық қызметтің  деңгейінде шығынды үнемдеу қорын  іздеу;

- басқарушылық шешімдер мен  жоспардың орындалуына бақылау.

Талдауды функционалды белгілеріне байланысты бөлу оған деген тәжірибелік қызығушылық тудырады, яғни оның қандай роль атқарып, міндеттерді шешуіне байланысты. Талдаудың қаржылық, басқарушылық, маркетингтік, инвестициялық, экономика-техникалық, логистикалық, функционалды-құндық және т.б. түрлерін бөліп қарастырады.

          Қаржылық  талдау орталық орындардың алғашқыларының  бірін алады. Ол аудит және  қаржылық менеджмент элементтерімен  іске алады. 

         Оның негізгі  мақсаты – кәсіпорынның қаржылық  қорытындысының диагностикасы, қаржылық жағдайдың бағалануы және қаржылық қызметтің тиімділігі.

Қаржылық талдау барысында келесі сұрақтарға жауап алуға болады:

- есептік жыл барысында кәсіпорынның  мүліктік потенциалы қандай және  онда қандай өзгерістер туындады;

- талданып отырған кезеңде төлемқабілеттілігі қамтамасыз етілді ме;

- кәсіпорын активтерінің құрылымы  қаншалықты оптималды;

- кәсіпорын қор құрылымы қандай  және онда есептік жыл барысында  қандай өзгерістер туындады;

- кәсіпорын төлемқабілеттілігін  қалпына келтіруі немесе зиян перспективасы қандай;

- жақын және алыс болашаққа  қаржылық тұрақтылық қамтамасыз  етілген бе;

- кәсіпорын жалдамалы құрал  еліктіру дұрыс мақсат па және  несие алу үшін объективті  болжамдар бар ма;

- кәсіпорын алға қойған мақсатына  жету үшін басқарушылық шешімдер бағыты қандай болуы керек.

        Қаржылық талдаудың  мақсаты – кәсіпорынның қаржылық  жағдайын шығарылған қорытындылар  негізінде бағалау, оның жақсаруына  кеңес беру. Ол ішкі және сыртқы  болуы мүмкін. Сыртқы талдау міндеттері  жинақтық ақпараттыңтұтынушылар қызығушылығы арқылы анықталады. Ішкі қаржылық талдау кәсіпорындағы қаржылық жағдайдың себептерін тереңірек зерттейді, айналым және негізгі құралдарды тиімді пайдаланады, көлем, өзіндік құн және табыс көрсеткіштері арасындағы өзара байланысты қарастырады.

Қаржылық талдау жүргізбес бұрын  оның мақсаты мен міндеттерін  анықтау керек. Содан соң талдаудың  бағдарламасы ұйымдастырылады, әдістері, мақсаттары мен міндеттерін шешуге арналған нұсқаулары, талдаудың ақпараттық базасы, өзгеріс туындаған сәтте  қабылданатын шешім талаптары анықталады.

      Әдістемелік талдаудың  келесі бөліктерін қамтиды: есептік  жылдағы қаржылық жағдайдың жалпы  бағалануы және өзгерісінің жалпы  бағалануы; кәсіпорынның қаржылық  тұрақтылығын талдау; баланс жойылуын  талдау; кәсіпорынның төлемқабілеттілігін және іскерлік белсенділігін талдау; қаржылық қорытынды талдау.  

Өз білімін бақылау  сұрақтары:

1. Қаржылық талдау басқару шешімдерін  қабылдау базасы ретінде. 

2. Кәсіпорынның қаржылық есептілігі, қаржылық талдаудың ақпараттық  базасы ретінде.

3. Қаржылық талдау әдістері және  олардың жіктелуі.

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

 

11-дәріс. Тақырып: Ұйымның қаржылық жағдайын жалпы бағалау

Дәрістің мақсаты: студенттерге баланс мәліметтері бойынша оның құрылымына және құрамына, сонымен қатар өтімділігіне талдау жасау әдістемесін түсіндіру

Дәріс сұрақтар:

1 Ұйымның активтері мен пассивтерінің құрылымын талдау: пассив құрылымын талдау, актив құрылымын талдау.

2 Балансты тікелей және көлденең талдау.

3 Салыстырмалы талдамалық баланс.

Дәрістің негізгі мазмұны

1. Ұйым балансын талдаудың негізгі мақсаты ұйымның қаржылық жағдайы туралы және қаржылық қызметке қызығушылық танытқан тұлғалар үшін шешім қабылдауына қажетті ақпараттарды ашып көрсету. Бухгалтерлік балансты талдаудың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

1. Ұйымның мүліктік жағдайын  сипаттайтын баланстың активтерінің  құрамы мен құрылымын оқып  үйрену

2. Ұйым активтерінің  қалыптасу көзддері болып табылатын капитал мен  міндеттемелердің құрамы мен құрылымын зерттеу

3. Баланс активтерінің  өтімділіктерін талдау

4. Ұйымның төлем қабілеттілігі  мен несиелік қабілеттілігін  талдау

5. Ұйымның қаржылық тұрақтылығын  талдау

Бухгалтерлік балансқа сапалы түрде талдау жасау үшән ең алдымен оны оқи білу қажет. Балансты оқу дегеніміз оның бұлімдері мен топтарының өзара байланыстарын әрбір баптардың мазмұнын бәлу дегенді білдіреді. Бухгалтерлік балансты дұрыс оқи білу мынандай мүмкіндіктер береді:

1. Ұйым туралы жан – жакты ақпараттар алу

2. Ұйымның меншікті айналым   қаражаттарымен қамтамасыз ету  деңгейін анықтау

3. Ұйым активтерінің  көлемі қандай баптар есебінен  өзгергендігін анықтау

4. Ұйымның қаржылық жағдайын  бағалау

Бухгалтерлік балансты зерттей отырып, белгілі бір есептік кезең ішіндегі баланс валютасының өзгеруін бағалай аламыз. Сонымен бірге баланс валютасының өсуін сол ұйымдағы өндіріс көлемінің өсу қарқынымен салыстыруға мүмкіндіктер туады.

Бухгалтерлік баланстың  баптары бір – бірімен өзара  байланысты. Оны келесілерден көруге болады:

1. I+ II=III+IV+V.Бұл баланста  көрсетілген қаражаттардың 2 аспектіде  көрсетілгендігімен түсіндіріледі:

а) құрамы және орналасу бойынша (активтер)

б) қалыптасу көздері бойынша (меншікті капитал, сырттан тартылған қаражаттар)

2. I > III

3. II < V Меншікті капитал есебінен  ұзақ мерзімді активтердің негізгі  бөлігі қалыптасу керек. Бұл  теңсіздік ұйым капиталының бір  бөлігі ұзақ мерзімді активтерді  қалыптастыруға бағытталғандығымен түсіндіріледі

4. А=М+МК

2. Қаржылық есептіліктің маңызды элементтерінің бірі болып табылатын активтерді талдау кезінде олардың нақты бар екендігі, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің құрылымына талдау жүргізу  олардың орналасуы туралы мәліметтер алуға мүмкіндіктер бар. Белгілі бір есептік кезең ішінде активтердің көбеюі ұйымның дамуы туралы куәландырады. Бухгалтерлік баланс мәліметтері негізінде активтердің құрамы мен орналасуына талдау жүргізу үшін келесідей кесте құрастыру қажет.

Рет №	Баланс баптары	Есептік кезең басындағы мәлімет		Есептік кезең соңындағы мәлімет		Есептік кезеңдегі өзгерістер
		сомма мың тг	үлес салмағы %	сомма мың тг	үлес салмағы %	мың  тг 3-1 гр	% 5/1*100	үлес салмағы 4-2гр
		1	2	3	4	5	6	7

Талдау жүргізу үшін келесідей коэффиценттерді анықтау маңызды болып табылады:

1. Активтердің мобилділік коэффиценті  ҚМА сомасын бөлеміз барлық  активтерге.                               

Бұл көрсеткіш ұйым қарыздарын өтеу үшін қажетті ақша қаражаттарының үлесін сипаттайды. Осы коэффиценттің мәнә  жоғары болған сайын ұйымның үздіксіз түрде жұмыс істеуі үшін мүмкіндіктердің жоғары екендігін көрсетеді

2. Активтердің орналасу тиімділігін  сипаттайтын коэффицент есептеледі. Бұл коэффицент ҚМА сомасын  ҰМА сомасына бөлу арқылы есептеледі

3. Ұйымның мүліктік жағдайда  қандай сапалық өзгерістердің  болғандығын талдау үшін арнайы  есептеу жүргізеді. Ол үшін  ұйымның өндірістік потенциалының  маңызды элементтерінің  бірі  және сол ұйымның материалдық  техникалық базасын құрайтын  негізгі құралдарға талдау жұргізеді. Негізгі құралдардың наңты құнын анықтайтын коэффицентті есептеу үшін негізгі құралдардың қалдық құнын (баланстағы құны), қалдық  құнын барлық активтерсомасына бөлу арқылы есептеледі

4. Ұйым активтерінің ішінде ҚМА-ге  көбірек талдау жұмыстары жүргізіледі. Себебі ҚМА өтімділігі жоғары активтеріне жатады. Талдау жүргізу кезінде ҰМА бөліміндегі әрбір баптардың үлес салмағын аныұтау маңызды болып табылады. Сол арқылы қйымдағы өтімдімділігі жоғары активтердің үлесі анықталады. Талдау жүргізуші қысқа мерзімдң дебиторлық қарыздарға талдау жүргізу кезінде олардың пайда болу себептерін анықтауға көңіл бөлуі қажетСебебі ҚМА жалпы құнындағы қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың үлесі ұйымның қаржылық тұрақтылығына ісер ететін көрсеткіштердің бірі болып табылады.

Балансқа талдау жүргізгеннен кейін  осы активтерді қалыптастыру көздеріне  талдау жасаудың маңыздылығы бар. Ұйым активтерін қалыптастыру көздері 2 бөлінеді:

1. Меншікті қаражаттар

2. Сырттан тартылған қаражаттар

3. Өтімділік бұл ұйымның өз міндеттерін жабу үшін активтерін ақша қаражаттарына айналдыру қабілеттілігін көрсетеді. Ұйым активтері өтімділік деңгейлері бойыынша мынандай топтарға бөлінеді

А1 өтімділігі неғұрлым жоғары активтер: ақша қаражаттары, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар: МЕКАМ, МЕОКАМ, МЕАКАМ, ҰЖО

А2 тез сатылатын активтер: қысқа  мерзімді дебиторлық қарыздар, қысқа  мерзімге берілген аванстар

А3 жай сатылатын активтер: ҚМА-ң  қалған баптары жатады, қорлар

А4 сатылуы қиын активтер: ҰМА-ң  барлық баптары жатады

Баланс пассивтері оларды төлеу  мерзімділіктері бойынша 4 топқа бөлінеді:

П1 неғұрлым тез төленуі қажетті  міндеттемелер: қысқа мерзімді кредиторлық  қарыздар жатады

П2 қысқа мерзімді міндеттемелер: ҚММ : қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер, салыөтар бойынша міндеттемелер, басқа  ерікті және міндетті төлемдер бойынша мәндетттемелер

П3 ҰММ: баланстың ҰММ барлық баптар жатады

П4 тұрақты міндеттемелер: баланстың 5 бөліміндегі барлық баптар жатады  

Баланс өтімділігін анықтау  үшін активтер және пассивтер бойынша  топтарда көрсетілген қорытындыларды салыстыру қажет. Шағын кәсіпкерлік субъектісінің балансы келесідей қатынастар сақталған жағдайда өтімді деп саналады:

1. А1 ≥ П1

2. А2 ≥ П2

3. А3 ≥ П3 

4. А4 ≤ П4

Яғни алынған активтердің алғашқы 3 тобы сәйкес пассив топтарын толығымен  жапқан жағдайда немесе соған тең болса баланс өтімді деп саналады. Алғашқы 3 теңсіздіктің орындалуы 4 теңсіздіктің орындалуына әкеледі. 

Өз білімін бақылау  сұрақтары: