Экономикалық талдау

     Ол техникалық шектеулер оның стандарттарымен сертификаттарына сәйкес сапаның кең тараған комплекстің сипаттамаларын анықтауға келесі көрсеткіштермен анықталады.Оларға: ұзақтылығы, стандартизациясы және үлестіру деңгейі, технологиялығы, экологиялығы, қауіпсіздігі, үнемділігі және т.б. жатады. Алдыңғы кезеңдегі өндірісті ұйымдастыру деңгейін талдау,өндірісті дайындаубарысын реттеу(күнтізбелік жоспарлы) және соңғы кезеңде еңбек өнімін сату, қызмет көрсету және жою деңгейі сипатталды.

Өз білімін бақылау сұрақтары:

 

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

 

 

 

 

 

5-дәріс. Тақырып: Басқарушылық талдаудың негізі

Дәрістің мақсаты: студенттерге экономикалық талдауды ұйымдастыру және ақпараттық қамтамасыз етудегі басқарушылық талдаудың маңыздылығын түсіндіру.

Дәріс сұрақтар:

1 Басқарушылық талдаудың мақсаты мен міндеті.

2 Басқарушылық талдаудың рөлі мен мәні. Басқарушылық және қаржылық талдау арасындағы байланыс.

3 Басқарушылық талдаудың ақпарат көздері.

4 Басқарушылық талдаудың ерекшеліктері мен негізгі кезеңдері, мазмұны.

Дәрістің негізгі мазмұны

Талдамалық жұмыс шешім қабылдайтын  әрбір басшының, әрбір менеджердің  қызметтің міндеттеріне кіреді. Осыдан оны ұйымдастыруда маңызды қағидаларға кіретіндер:

1. Атқарушылар арасында талдауды жүргізу бойынша міндеттерді анық бөлу;
2. Талдамалық үдерістің үнемделуін және тиімділігін қамтамасыз ету;
3. Регламенттеу және унификациялау. Регламенттеу әрбір атқырушы үшін кестелер мен талдаудың шығыс нысандарын міндетті минимумдарын өңдеуді қарастырады.

Экономикалық талдаудың әрекет етушілігі мен тиімділігіне байланысты болатын маңызды шарт ол талдамалық жұмыстың жоспарлануы табылады. Жоспар кешенді және тақырыптық болуы мүмкін.

Талдамалық жұмыстың кешенді жоспары  оны жүргізуге жауапты болып  тағайындалған маман бір жылға  дайындайды. Жоспарда талдау объектілерінің тізімі қарастырылады, талдау мақсаттары, әрбір объекті бойынша талдау жүргізу кезеңділігі және талдамалық жұмыстың орындалу мерзімі, ақпарат көздері мен әрбір зерттелетін сұрақ бойынша талдауды әдістемелік қамтамасыз ету анықталады.

Тақырыптық жоспарлар – бұл  терең зерттеуді талап ететін кешенді сұрақтар бойынша талдау жүргізу жоспарлары. Онда талдау объектілері, субъектілері, сатылары, жүргізу мерзімі, оның атқарушылары қарастырылады.

Талдаудың барлық ақпарат көздері  жоспарлы, есептік және есептен тыс  болып бөлінеді.

Жоспарлы сипаттағы ақпарат  көздеріне кәсіпорында өңделінетін  жоспардың барлық типтері жатады (перспективті, ағымдағы, оперативті, технологиялық карталар, нормативтік материалдар, сметалар, ценниктер, жобалық тапсырмалар).

Есептік сипаттағы ақпарат көзіне бухгалтерлік, статистикалық, және оперативті есеп пен есептілік құжаттарын қамтитын барлық мәліметтер жатады.

Есептен тыс ақпарат көздеріне  шаруашылық қызметті реттейтін құжаттар жатады. Оған мемлекет заңдары, жарлықтары, бұйрықтары, тексеру және ревизия  актілері, келісім шарттар, баспалық жариялымдар, есеп берудер және т.б. жатады.

Басқаруды талдауды ұйымдастырудың негізгі сатыларына мыналар жатады:

1. Экономикалық талдаудың субъектілерін, объектілерін зерттеуді ұйымдастыруды анықтау

2. Аналитикалық жұмысты жоспарлау

3. Экономикалық талдауды ақпараттармен қамтамасыз ету

4. Мәліметтерді аналитикалық талдау

5. Талдаудың нәтижелерін рәсімдеу

6. Талдау нәтижелері бойынша ұсыныстарды өндіріске енгізуді бақылау

Экономикалық талдау үшін барлық ақпарат  көздері жоспарлы, есепті және есептен  тыс болып бөлінеді.

Жоспарлы ақпараттарға барлық жоспарлардың түрлері: ағымдпғы, жедел ақпараттар жатады.Есепті ақпарат көздеріне:

1. Бухгалтерлік есеп және есеп беру
2. Статистикалық есеп және есеп беру
3. Жедел есеп және есеп беру
4. Іріктелген есеп мәліметтері жатады

Есептен тыс ақпарат көздеріне  жататындар:

1. Ішкі және сыртқы ревизия материалдары
2. Ішкі және сыртқы аудит материалдары
3. Салық қызметі тексерудің метериалдары
4. Басылым материалдары
5. Түсініктеме хаттар
6. Өндіріс жиналысының материалдары

Талдаудың нәтижелері құжаттар түрінде рәсімделуі тиіс. Оларға түсіндірме хат, анықтама, қорытынды есеп берулер жатады.

Түсіндірме хат мынандай сұрақтарды көрсетуге тиісті:

1. Кәсіпорының экономика дамуының деңгейі
2. Шаруашылық жағдайын
3. Қызметтің жеке бағыттар және жоспарының орындалуын көрсетуге тиісті

Анықтама мен қорытындылар түсіндірме хаттан айырмашылығы олар жетіспеушіліктер анықталған резервтерді өндіріске енгізуді нақты көрсету кезінде қажет етеді.

Өз білімін бақылау  сұрақтары:

1. Ұйымның шаруашылық қызметіне талдау жүргізудегі басқарушылық талдаудың ролі
2. Басқарушылық талдаудың ұйымдастырушылық нысандары мен атқарушылары.
3. Талдамалық жұмысты жоспарлау.
4. Ұйымның шаруашылық қызметін талдауды ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз ету.
5. Басқарущылық талдау нәтижелерін құжаттық рәсімдеу.
6. Талдаушының автоматтандырылған жұмыс орнын ұйымдастыру.

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

 

 

6-дәріс. Тақырып: Ұйымның маркетингтік қызметін талдау

Дәрістің мақсаты: студенттерге ұйымның маркетингтік қызметін талдау сұрақтарын жан-жақты түсіндіру

Дәріс сұрақтар:

1 Маркетингтік қызметті талдаудың мәні мен міндеті.

2 Өнімге сұранысты және тапсырыстар портфелінің қалыптасуын талдау.

3 Сұралмаған өнім тәуекелділігін бағалау.

4 Өнімді жабдықтау нарығын талдау.

5 Баға саясатын талдау. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін талдау.

Дәрістің негізгі мазмұны

Өзін өзі қаржыландыруға жетудің  қажетті шарты болып нарық  жағдайында өндірістің тұтынушылар  мен бәсекелестерге бағдар етуі, өзгеріп  тұратын нарықтық конъюктураға икемді бейімделу табылады.

Кез келген кәсіпорын өзінің өндіріс  көлемін жоспарлаудан, өндірістік қуаттылықты  қалыптастырудан бұрын қандай өнімді, қандай мөлшерде, қайда және қашан  және қандай баға бойынша сату керектігін анықтап алу қажет. Кез келген кәсіпорынның қызметі маркетингтік талдаудан басталады.

Маркетингтік талдау шаруашылық субъектінің  маркетинг бөлімі кәсіпорынның сыртқы ортасын зерттеу үшін қолданады: дайын өнімді сату және шикізат нарығы, оның бәсеке қабілеттілігі, сұранысы мен  ұсынысы, коммерциялық тәуекелділік, баға саясатын қалыптастыру, маркетингтік қызметтің тактикасы мен стратегиясын өңдеу.

Маркетингтік талдаудың міндеттері:

1. Ақпаратты жинау, сұрыптау және соңғылығы;
2. Фирманың өзіндік мүмкіндіктерін бағалау, талдау мен болжау.
3. Бәсекелестердің мүмкіндіктерін және белсенділігін бағалау және талдау.
4. Нарық конъюктурасын бағалау және болжау.
5. Сұранысты болжау, оның икемділігін бағалау.
6. Коммерциялық тәуекелділікті айқындау және бағалау.
7. Маркетингтік стратегияны негіздеу және т.б.

Маркетингтік  талдау – нарықтық сұранысын есепке алат отырып, өндіріс пен сатуды реттеу құралы.

Маркетингітк талдаудың әдістері:

• Модельдер, мысалы, фирманың іскерлік белсенділік моделі. Ол шаруашылық портфель жағдайын және өзгерісін бағалау үшін қолданылады.
• Статикалық әдістер, фирманың өзіндік мүмкіндіктерін, оның бәсекеге қабілеттілігін деңгейін, фирманың несиелік-қаржылық әлеутін, тауар қозғалысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
• Стратегиялық индекс, фирманың тәртібі туралы шешімді бағалау үшін қолданылады.
• Коэффициенттер әдісі, мысалы, жұмылдыру коэффициенті, пайдалы тиімділік коэффициенті, тартымдылық коэффициенті.
• Эксперттік бағалау әдісі.
• Тәжірибе қисығы, өнімнің өзіндік құнының өндіріс көлемінің өсуіне кері тәуелділігін сипаттайтын модель.
• Сату реакциясы қисығы.
• Оқыту қисығы.
• Ранжирлеу.

Маркетингтік талдаудың негізгі  мақсаты - өнімге деген сұранысты  зерттеу және тапсырыстар портфелін  қалыптастыру. Тапсырыстар портфелінен  кәсіпорынның өндірістік қуаттылығы және оны пайдалану тиімділігі байланысты. Сондықтан да сұранысты талдау маңызды болып келеді.

Сұранысты талдау үдерісінде сұраныстың өсу қарқыны мен көлемін салыстырады. Сату көлемі төмендеген кезде бағаның  өсуі тиімді болады, егер өнім бірлігіне  келетін қосымша табыс шамасы өнім бірлігіне келетін қосымша шығындар мөлшерінен асатын болған жағдайда болған кезде.

Сұранысты қалыптастыру факторларын  зерттеу үшін корреляциялық талдау маңызды.

Шаруашылық қызмет тәжірибесіне нақты  бір өнім түріне деген сұраныстың өзгеруі кәсіпорын жалпы түсіміне қалай әсер беретінін білу маңызды:

TR=P x Q ,

Мұндағы, TR- жалпы түсім, P – тауар  бағасы, Q – осы баға бойынша сатылған тауар саны.

Сұраныс икемді болған жағдайда бағаның  төмендеуі сату көлемін бірден ұлғайтады. Сұраныс икемсіз болған жағдайда, бағаның төмендеуі жалпы түсімді азайтады, себебі сату көлемін кеңейту бағаның төмендеуінен болған жоғалтудың орнын толытру үшін жеткілікті болады.

Өзін өзі қаржыландыруға жетудің  қажетті шарты болып нарық  жағдайында өндірістің тұтынушылар  мен бәсекелестерге бағдар етуі, өзгеріп тұратын нарықтық конъюктураға икемді бейімделу табылады.

Кез келген кәсіпорын өзінің өндіріс  көлемін жоспарлаудан, өндірістік қуаттылықты  қалыптастырудан бұрын қандай өнімді, қандай мөлшерде, қайда және қашан  және қандай баға бойынша сату керектігін анықтап алу қажет. Кез келген кәсіпорынның қызметі маркетингтік талдаудан басталады.

Маркетингтік талдау шаруашылық субъектінің  маркетинг бөлімі кәсіпорынның сыртқы ортасын зерттеу үшін қолданады: дайын өнімді сату және шикізат нарығы, оның бәсеке қабілеттілігі, сұранысы мен ұсынысы, коммерциялық тәуекелділік, баға саясатын қалыптастыру, маркетингтік қызметтің тактикасы мен стратегиясын өңдеу.

Маркетингтік талдаудың міндеттері:

8. Ақпаратты жинау, сұрыптау және соңғылығы;
9. Фирманың өзіндік мүмкіндіктерін бағалау, талдау мен болжау.
10. Бәсекелестердің мүмкіндіктерін және белсенділігін бағалау және талдау.
11. Нарық конъюктурасын бағалау және болжау.
12. Сұранысты болжау, оның икемділігін бағалау.
13. Коммерциялық тәуекелділікті айқындау және бағалау.
14. Маркетингтік стратегияны негіздеу және т.б.

Маркетингтік  талдау – нарықтық сұранысын есепке алат отырып, өндіріс  пен сатуды реттеу құралы.

Маркетингітк талдаудың әдістері:

• Модельдер, мысалы, фирманың іскерлік белсенділік моделі. Ол шаруашылық портфель жағдайын және өзгерісін бағалау үшін қолданылады.
• Статикалық әдістер, фирманың өзіндік мүмкіндіктерін, оның бәсекеге қабілеттілігін деңгейін, фирманың несиелік-қаржылық әлеутін, тауар қозғалысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
• Стратегиялық индекс, фирманың тәртібі туралы шешімді бағалау үшін қолданылады.
• Коэффициенттер әдісі, мысалы, жұмылдыру коэффициенті, пайдалы тиімділік коэффициенті, тартымдылық коэффициенті.
• Эксперттік бағалау әдісі.
• Тәжірибе қисығы, өнімнің өзіндік құнының өндіріс көлемінің өсуіне кері тәуелділігін сипаттайтын модель.
• Сату реакциясы қисығы.
• Оқыту қисығы.
• Ранжирлеу.