Геоақпараттық жүйе

Мысалы өзенді алатын болсақ:  ArcMap та жасалынады  редактор активті  болып тұруы қажет:

Редактор→замыкание→Реки(vvv қою керек)

Егер біз 1 өзенді редактрлеп жатқанда бөлініп кетсе, оны қосуымыз қажет. Ол үшін:  бірінші объектіні  белгілеп shift басып тұру арқылы келесі объектіні белгілейміз; редактор→слияние басамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

45.Сызықтың объектілерді түйістіру («Замыкание» командасын қолдану)

Замыкание деп скетчтің объекттің  орналасқан жеріне немесе бағытына (параллель  немесе перпендикуляр) автоматты түрде  тартылуын айтамыз. Бұл редакцияланып  отырған объекттерді біріктіруде  қолайлылық туғызады. Замыканиенің пайдаланылатын жерлері: бірінші жағдайда көрсеткішті  объекттің шетіне, ұшына немесе соңғы  нүктенің орналасқан жеріне тартуы; екінші жағдайда скетчті қосқан жағдайда бұл  таңдау көрсеткішті перпендикуляр  орналасқан скетчтың алдыңғы бөлігіне қосады.

Мысалы өзенді алатын болсақ:  ArcMap та жасалынады  редактор активті  болып тұруы қажет:

Редактор→замыкание→Реки(vvv қою керек)

Егер біз 1 өзенді редактрлеп жатқанда бөлініп кетсе, оны қосуымыз қажет. Ол үшін:  бірінші объектіні  белгілеп shift басып тұру арқылы келесі объектіні белгілейміз; редактор→слияние басамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

46.Arc Catalog - та географиялық мәліметтер базасын, кеңістіктік объектілер класының жинағын, сызықтық, полигональды, нүктелік кеңістіктік объектілер класын құру

1) географиялық мәліметтер базасын ашу: ArcCatalog→ Вектор папкасының (оң жақ кнопка)→ новый→ персанальная база геоданных

2)кеңістіктік объектілер  класының жинағын ашу: Персанальная  база геоданных (оң жақ кнопка)→  новый→ набор классов объектов...

3) сызықтық, полигональды, нүктелік кеңістіктік объектілер класын құру:  2 түрлі жолмен ашуға болады:

1)нүктелік:набор классов  объектов... (оң жақ кнопка)→ новый→  Новый класс пространственных  объектов→ 

имя: нас_пункт1

тип: точки→ Ок

2)нүктелік: нас_пункт (оң жақ кнопка)→ экспорт→ В база геоданных (единич.)→

Входные объекты: өзі тұрады

Выходное местоположение: өз папкана кіріп→ персанальная база геоданных→ набор классов объектов...→добавить

Выходной класс объектов: нас_пункт→ ОК

Сызықтық пен полигональді кеңістік объектілер классын ашуда осыған ұқсайды. Тек 1 жолмен ашқанда имя сын ауыстырамыз. Типіне сызықтыққа – линия. Ал полиганальдыда – полигонды таңдаймыз.

2 жолмен сызықтық немесе  полигональдық  қабаттардан эксорт  жасаймыз. Атын өзгертіп жазамыз.  Қалғандары алдыңғыдай болады.

47.Полигональді қабатты ArcMap-та көшіру (экспорт жасау). Полигональды объектілерді бір объектіге біріктіру

ArcMap-та экспорт жасау  үшін керекті полигональды қабатқа  барып оң жақ кнопка→ данные→  экспорт данных →экспорт:Все  объекты→ исходного слоя(v)→сары  папканы басамыз→ керекті папкамызды  тандап→ имя жазамыз→ Сохранить  как тип: шейп файл→  сохранить→  ок 

Мысалы көлді алатын болсақ:  ArcMap та жасалынады  редактор активті  болып тұруы қажет:

Редактор→замыкание→озера(vvv қою керек)

Егер біз 1 көлді редактрлеп жатқанда бөлініп кетсе, оны қосуымыз қажет. Ол үшін:  бірінші объектіні  белгілеп shift басып тұру арқылы келесі объектіні белгілейміз; редактор→слияние басамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

48.Полигональді қабатты топологиялық қатынасқа тексеру. Топологиялық қателіктермен  жұмыс.

Топология. Көше бұрыштарында тұрып және картаға қарап, оған қарасты  қилысатын көшелер мен зерзаттарды  анықтау оңай. Компьютер осы өзара  қатынастарды топология әдісі көмегімен  «көреді». Тәжірибеде бұл қағида өте  қарапайым, кеңістік байланыстар тізімі түрінде белгіленген.

Топологиялық өзара қатынастарды құру және сақтау өте көп мүмкіншіліктерге ие. Кесінді – нүкте мәліметтерінің құрлымы негізгі 3 топологиялық құрлымдар  қолданалы.

• біріккендік: кесінділер бір –бірімен нүкте арқылы бірігеді;
• ауданды анықтау: ауданды шектейтін және қосатын;
• жанасу: кесінділердің бағыттары болады: сол және оң шекаралары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

51.Полигональды  қабатпен жұмыс.

а)  полигональді объект салу;

ә)  полигонды қию;

Аудандар мысалында жазатын  болсам:

Ең алдымен полигональды шейп файл ашамыз.ол үшін: ArcCatalog (өз папканды тандап) → Вектор(оң жағын басамыз)→  новый→шейп файл→таблица шыгады:

Имя: границы

Тип объектов: полигон

Редактировать: импорт→растр→.imj ( форматында) →ОК

а)ArcMapты ашып редакторды→ начать редактирование жасаймыз. Скетч құралын алып границаны белгілеп шығамыз. Сосын сохранить жасаймыз.

ә) АrcCatalogта копировать и вставить қыламыз. Имясын : районы деп ауыстырамыз. ArcMapты ашып полигонды қию жұмыстарын жасаймыз. Ол үшін. Редактор→ начать редактирование→ задачи: разрезать полигон→ Целевые слои: районы

►редактировать құралын  алып границаны активті қылып  аламыз, сосын скетч құралын тандап границанын сыртынан блгілеуді бастап сыртына келгенде 2 рет басамыз. Бөлінген полигондарды атрибуток кестесіне  имя ларын жазамыз. Содан ары  қарай полигондарды бөлеміз.

 

 

 

49.200 000 масштабтағы топографиялық картасына (растр) ArcGIS  программасында геобайлау жасау

 

1:200 000 топографиялық картаны  кеңістікте орналастыру үшін  сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында  сақтайды. Оны растр деген папкада  сақтаймыз. Ең бірінші папка  ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор деген папкалар  ашамыз. ArcCatalog- тан растр ішіндегі  М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын  анықтаймыз. Ол үшін картага барып  тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

52.Координат торы бар растрлық карталарды ArcGIS бағдарламасында артографиялық проекцияда кеңістіктік байлау

топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында сақтайды. Оны  растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор  деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан  растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага  барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

53.Топографиялық карталарды ArcGIS  бағдарламасында картографиялық проекцияда кеңістіктік байлау

топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында сақтайды. Оны  растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор  деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан  растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага  барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

55.Кеңістіктік  мәліметтерді Arc GIS 9.3 программасында енгізу, сақтау және өңдеу кезеңдері.

Кез-келген географиялық ақпараттық жүйе төмендегідей іргелі әрекеттерді  атқаруға қабілетті болуы керек: мәліметтерді алу – ГАЖ-де географиялық (координаттық) және кестелік (атрибуттық) мәліметтерді енгізу үшін қажетті әдістер  бар. Неғұрлым қол жетімді енгізу әдістері көп болса, соғұрлым ГАЖ  әмбебап болып табылады; мәліметтерді сақтау – мәліметтерді сақтаудың  екі негізгі принциптері бар, оларға географиялық векторлық мәліметтерді және растрды сақтау жатады. ГАЖ  екі форматтағы да географиялық ақпараттарды сақтауға қабілетті; сұратулар –  орналасуы немесе атрибутивтік белгілеріне  негізделген спецификалық ерекшеліктерін табу үшін утилиталарды қамтамасыз етуі қажет; мәліметтерді талдау – ГАЖ  кеңістіктік байланыстар арасындағы көптеген мәліметтер жинағымен өзара  әрекеттесу мәселелеріне жауап бере алуы қажет; мәліметтерді көрсету –  сан алуан символдардың кең спектрін пайдалана отырып, географиялық ерекшеліктерді көрсету үшін қажетті құралдармен  жабдықталуы қажет; нәтиже – нәтижелер  карталар, есептер мен графика  түріндегі форматтарда дисплейде  көрінеді.

 

 

 

54.Вид компоновки панелінің қызметі. Картаны безендіру жұмыстары

Компоновка түріндегі(Вид  компоновки) – картаны безендіру, қағаз бетіне басып шығаруға дайындау жұмысы жүзеге асырылады.

Өзімізге қажетті масштабын  көрсетеміз, карта қағаз бетіне симаса, қағаз өлшемін үлкейтеміз. Ол үшін Бет пен баспа параметрі( Page and print set up) командасын ашу керек. Оны екі жолмен ашуға болады:

1. Файл арқылы
2. Картадан бос кеңістікте тышқанның оң жағын басу арқылы.

Ашылған терезеде бірнеше  операциялар орындалады. Мұнда тек қағаз өлшемі ғана емес, қағаз бетіне басып шығару жұмысы жүзеге асырылады.

1. Имя  командасында принтердің немесе плоттердің атын көрсетеміз.
2. Бумага – қағаз өлшемін таңдаймыз.
3. Ориентация:
1. Портрет (Книжная)
2. Альбом (Альбомная)

Карта тақырыбын жазу үшін келесі командаларды орындаймыз:

 Қою(Вставка) → Аты (текст)→

Карта масштабын  жазу

Карта бетінде масштабты 2 жолмен көрсетуге болады: сызықтық және сандық.

Сызықтық- Масштабная  линейка

Сандық-  текст масштаба

Қою (Вставка) → Сандық (масштабная линейка)

Солтүстік бағдарды шақыру

Қою (вставка) → Солтүстік бағдар (стрелка севера)

Карта легендасын құрастыру

Карта легендасы – карта  бетіндегі нысандарды оқу үшін құрастырылады. Оларды шартты белгілер деп табылады. ArcGIS-те шартты белгілерді құрастыру үшін әрбір қабатта көрсетілген нысандар мен мәліметтерді компоновкада карта бетіне шақырамыз. Кез-келген картаны құрастыруда картадан тыс бос орындардың барлығын шартты белгілерді қоюға пайдаланамыз.

Қою (вставка) → Легенда (легенда) → ашылған терезеде 2 баған бар:

1)Слои карты 2) Элемент  легенды → Далее → Аты → шрифт өлшемі → Далее → шартты белгінің ені мен ұзындығы → Дайын (готова).

  Картаны безендіру жұмыстарынан кейін дайын болған картаны қағаз бетіне басып шығару үшін төмендегі операциялар орындалады. Карта өлшемін тексереміз.Оның 3 түрі бар. Ол үшін, яғни оң жағын басып,

1. Бет пен баспа параметрі ( параметры страницы и печати ) → Use printer paper settings → Show printer margins on layout
2. Файл → Print previe
3. Файл→ Печать → Число копий → OK

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

56.Arc Toolbox қосымшасында полигональді қабатты сызықтық қабатқа айналдыру

Arc Toolbox → Управление данными → пространсированные объекты → полигон в линию (2рет)→ таблица шығады;