Геоақпараттық жүйе

Осы тәсіл бойынша мәліметтерге сілтеме жасау карта бетінде  ең жаңа ақпараттарды автоматты түрде  ГАЖ мәліметтер базасында көрсетуге  мүмкіндік береді. Қабаттар картаның сақталған документінің (.mxd файл) бөлігі ретінде сақталады, бірақ олар тікелей тәуелсіз файлдар ретінде сақтала алады. Қабат файлдары (.lyr) символдар мен мәліметтердің анықталған көздері үшін қажетті қасиеттерін алдын ала анықтайтын оңтайлы әдіс.

Сандық картография қазіргі  кездегі технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып  табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы  материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік  береді жəне соңғы өнімдердің сапасын  көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық

топографиялық план алынады. Сандық картография қазіргі кездегі  технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік  береді жəне соңғы өнімдердің сапасын  көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық топографиялық  план алынады.

Сандық картография мыналарды  қамтиды:

1. Аумақты нақты бағалау  жəне анықтау;

2. Қазба байлықтардың  қорларын анықтау;

3. Аумақтар мен транспорттарды, байланыс, коммуникацияларды басқаратын  ГАЖ- дарды құру;

4. Құрылыстың жобалау  нысандарын қамту;

5. Инженерлік, ауылшаруашылық, орманшылық, сулық жəне т.б. ізденістерді;

6. Экологиялық, геологиялық,  картографиялың мониторингтерді;

7. Бизнесте, саясатта шешім  қабылдауға қолдау жасау.

Сандық картография- бұл:

Жаңа технология бойынша  жасалған; жоғары сапалы картографиялық мəліметтері болып табылады; нысаның- бағытты жергілікті жердің  жобалық  үлгісін қамтиды;

топографиялық нысандардың  геометриялық түзеулерінен өткен. Сандық карталар ауыстырылымды форматта болуы  мүмкін: (MIF/MID) MapInfo, (СDR ) Corel DRAW, (DXF) AutoCAD, (DBF) DBASE( DB ) РАRADOX, (ASCII) WinGIS, (PCX), (ВМР), (TIFF) жəнет.б. Нысаның масштабына қарай сандық карталар растрлық, векторлық немесе аралас үлгілерде болуы мүмкін. Сандық  картография компьютер арқылы карталар жасау жəне оған талдау жасау жұмысын атқарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

11.Аннотация дегеніміз не? Қарапайым жазулардан айырмашылығы қандай? Қызметі мен түрлері

Геометриялық әдіспен  – полигон, сызық, нүкте түрінде  берілген кеңістіктегі нысандар туралы мәліметтер карта бетінде жазу арқылы береді. Мұндай картографиялық мәліметтерсіз  картаны оқу мүмкін емес. Сондықтан, әрбір нысанды салғанда, оның сандық және сапалық көрсеткіштерін немесе атауларын атрибуттар кестесіне  толтырамыз. Электронды карталар жасау  барысында аннотация жасау міндетті емес.

Аннотация дегеніміз –  нысандардың сандық және мәтіндік мәліметтерден  тұратын жеке қабат. Аннотация құру жолы:

Нысандардың қажетті мәліметтері  жазылған соң, мысалы, елді мекендердің  атауы name жолы арқылы категорияға бөлініп, карта бетіне жазылады. Нысандардың  атауы тек бір бағытта ғана жазылады. Мысалы, оң жаққа, бірнеше  қабаттың мәліметтері осы әдіспен  жазылған жағдайда бір-бірімен араласып, оқылмай кетуі мүмкін. Сондықтан, жеке аннотация қабатын құрып, олардың  орнын ауыстыруға болады. Осы жұмысты  іске асыру үшін келесі функцияларды атқарамыз: ArcMap-та сол қабатқа барып, оң жағын басамыз → жазуларды  аннотацияға конвертациялау (Convert labels to annotation) → ашылған терезеден  осы аннотацияға қажетті мәліметтер болады → байланысты нысандар(feature linked). Feature Linked → объектімен байланысты анотация. Сол объектімен байланыста болады, объектіні алып тастағанда аннотация өшіп қалады → Convert карта бетінде аннотация қабаты қосылады.

NP_Anno

1. Астана   

2. облыс орталықтары 

3. қала 

4. басқалары 

 

Аннотация жасаған кезде  ескерілетін жағдайлар:

• карта масштабын көрсету керек;
• аннотациямен жұмыс жасағанда карта бетіндегі обьекттердің картографиялық заңдылықтарын қатаң сақтау керек. .  Аннотация қабатында объектілер қанша класқа бөлінсе, сонша кластан туратын категорияны көрсетеді. Керек уакқытта бір категорияға кіретін барлық объектілердің автоматты түрде өлшемін, түсін, штифтін өзгертуге болады

 

 

 

 

 

 

 

12.Arc Map қосымшасы. Оның негізгі қызметі.

ArcMAP – ArcGIS-тің негізгі  қосымшасы. Мұнда барлық карталық  тапсырмалар орындалады – карта  жасау, өңделген мəліметтерді  басып шығару, картаны анализдеу  жəне редакциялау. ARC Map интерфесінің қосымшаларына сипаттама:

Тақырып панелінде картаның аты көрсетіледі;

Стандарттық панель;

Көрсету терезесі – картаның объекттері суреттелетін орын;

Статус панелі – координаттар туралы мәліметпен қатар, менюдің пернелері  мен пернелердің сипаттамасын көрсетеді;

Вид данных - географиялық қабаттармен  жұмыс жасауға, əртүрлі символдарды  анықтауға, анализ жасауға мүмкіндік  береді. Мұнда негізгі картографиялық жұмыстар жасалынады.

Вид компоновки  - вид данныхта жасалған картаны безендіру, яғни легенда  құрастырылады, тақырыбы жазылады, мəліметтер базасы, қағаз көлемі, масштабы жəне т.б. көрсетіледі. 

Қабаттар – мәліметтер көзін, сонымен бірге мәліметтер көзін бейнелеу қасиеттерін табу жолдарын сақтайды. Қабаттар іс жүзіндегі  географиялық мәліметтерді сақтамайды, бірақ мәліметтер көзінде бар  мәліметтерге сілтеме жасайды. Мәліметтер көзіне төмендегі мәліметтер жатады:

• мәліметтердің векторлық жинақтары: shapefiles, автоматтанған жобалау файлдары (CAD), geodatabase және SDE мәліметтер базасы;
• мәліметтердің растрлық жинақтары: гридтер мен суреттер;
• мәліметтердің кестелік жинақтары: INFO, dBase және RDBMS кестелер;
• тин мәліметтер жинақтары: TINs.

Осы тәсіл бойынша мәліметтерге сілтеме жасау карта бетінде  ең жаңа ақпараттарды автоматты түрде  ГАЖ мәліметтер базасында көрсетуге  мүмкіндік береді. Қабаттар картаның сақталған документінің (.mxd файл) бөлігі ретінде сақталады, бірақ олар тікелей  тәуелсіз файлдар ретінде сақтала  алады. Қабат файлдары (.lyr) символдар  мен мәліметтердің анықталған көздері  үшін қажетті қасиеттерін алдын  ала анықтайтын оңтайлы әдіс.

Мәліметтер фреймі – қабаттар сақталатын контейнер. Жаңа, бос картаны  ашқан кезде мәліметтер фреймі Слои деп аталып тұрады, ол автоматты  түрде мазмұн терезесінде қосылады, бірақ пайдаланушы оның атын өзгерте  алады. Қабаттар сияқты мәліметтер фреймінің  басқаруға болатын қасиеттері бар.

Мәліметтер фреймі мәліметтерді тақырыптар немесе географиялық облыстар сияқты логикалық топтарға ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Пайдаланушы мульти-мәліметтері бар фреймдерді көре алады, яғни қабаттарды салыстыру немесе қосымша мәліметтер мен қысқаша шолуларды қосу, қандай да бір деректерді алдыңғы қатарға шығару сияқты операциялар жүзеге асырылады. Мәліметтер фрейміне көп қабаттарды қоса беруге болады, бірақ бұл жұмыс істеуді қиындатады.

Картада мәліметтер фреймі саны біреуден артық болған жағдайда, олардың біреуі әрекеттегі (активный) мәліметтер фреймі. Әрекеттегі мәліметтер фреймі – пайдаланушы жұмыс істеп  отырған кездегі фрейм. Қандай мәліметтер фреймі әрекетте екендігін (активный), оның картаның бірінші планында және оның аты қалың шрифтпен жазылып  тұрғандығынан білуге болады. Әрине, картада бір ғана мәліметтер фреймі болған жағдайда, ол әрқашанда әрекетте болады.

Көп мәліметтер фреймі бар  картаға жаңадан қабат қосқан жағдайда, ArcMap ол қабатты қай мәліметтер фрейміне қосу керек екендігін білуі  қажет. Мәліметтер фреймін қосу үшін, оның үстіне барып оң жақ пернені  басып әрекеттендіреді. Сол кезде  әрекеттегі мәліметтер фреймі мазмұн кестесінде қалың шрифтпен көрінеді.

Карталар – мәліметтер фреймін, қабаттарды және график және текст типіндегі картаның кез-келген элементтерін сақтайды. Карта бірнеше  мәліметтер фрейміне ие болады.

ArcMap документі объекттердің  орналасуы сияқты географиялық  ақпараттарды көрсетуге мүмкіндік  береді. Картада оның контексті  мен мақсатын түсіндіретін қосымша  ақпарат болуы мүмкін. Картаның  документін ашқан кезде, ArcMap мәліметтер  көздерімен байланысты тексереді. ArcMap кейбір мәліметтерді таппаған  жағдайда (қабаттың бастапқы мәліметтері  өшірілген немесе аты ауысқан  жағдайда), ArcMap пайдаланушыдан мәліметтің  орналасқан жерін сұрайды. Егер  ол мәліметтер жойылған немесе  керек болмаған жағдайда, бұзылған  байланысқа көңіл аудармауға  болады.

ArcMap – AcGIS^TM документі, ол бейнелерді басқаруға және сақтауға, редакциялауға, сұрату және талдауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Мазмұндық кестені басқару  – мазмұндық кесте (МК) барлық мәліметтер фреймдері мен картадағы тақырыптық қабаттарды жинақтайды. Қабаттың қасындағы  төртбұрышты символдың ішіндегі қанат белгісі, бұл қабаттың жұмыс  кезінде картада бар, жоқтығын көрсетеді. Мазмұндық кестедегі қабаттарды көшіруге, қосуға, орындарын және басқа  мәліметтер фрейміне ауыстыруға, қажет  емес қабаттарды өшіруге болады.

Символдың қасиеттерін өзгерту  – ArcMap қабат символының (символға барып  оң жақ пернені басу арқылы) немесе символдың тікелей түсін оңай өзгертуге мүмкіндік береді. ArcMap-та символдар мен түстердің сан алуан варианттарының болғанына қарамастан, символдар мен түстердің шамадан тыс болуы картаның оқылуын қиындатады. Қабаттарды анық және тиімді етіп көрсетуді зерттеу картаны пайдаланушыларға картаның тақырыбын түсінуге көмектеседі.

Қабат файлын сақтау – мазмұн кестесінде әрбір қабат үшін символдарды  таңдап болғаннан соң, қабатқа барып  оң жақ пернені басамыз. Сохранить  как файл слоя пернесін басып, файлдың  сақталатын папканы көрсетеміз де, сақтаймыз. Сақталған .lyr форматындағы файлды басқа документтерде, карталарда пайдалануға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17.Геобайлау дегеніміз  не? Географиялық координаттар жүйесі, олардың түрлері.

Геобайлау дегеніміз картаны  кеңістікте байлау немесе орналастыру  болып табылады.

Геобайлау туралы түсінік Геоақпараттық жүйе шынайы әлемді бейнелеу кезінде, жер бетінде оның орналасқан жерін сипаттайтын мәліметтерге сілтеме жасауы қажет. Объект дәл орналаспаған немесе олардың формалары дұрыс ұсынылмаған жағдайда картаны немесе ГАЖ-лерді пайдалану қате нәтижелерге алып келеді. Georeferencing – ГАЖ бағдарламалық қамтамасыз етуі мен объекттің шынайы (реальный) әлемдегі орналасуының арасындағы қатынастарды орнату процесі. Бұл координаттар жүйесін пайдалану арқылы жүзеге асырылады. ГАЖ-дегі мәліметтер базасындағы мәліметтерге нақты талдау жасау үшін координаттар жүйесін анықтау қажет. Координаттар жүйесін Сфероид, Проекция және Бірліктер құрайды.

Координаттар жүйелері:Географиялық, ең танымал сфералық координаттар жүйесі, ендік және бойлық арқылы өлшенеді. Бұл жүйе жер бетінің қандай да бір нүктесінің орнын индентификациялау үшін пайдаланылады. Орналасуға сілтеме жасау қабілеті үшін сфералық координаттар жүйесі Географиялық Координаттар Жүйесі немесе Ғаламдық Сілтеме Жүйесі ретінде танымал.

Бойлық және ендік –  жердің орталығынан жер бетіндегі  пунктқа дейін өлшенген бұрыштар. Бойлық шығыс пен батыс, ал ендік  солтүстік және оңтүстікпен өлшенеді. Бойлық сызықтарын меридиан деп те атайды, олар Солтүстік және Оңтүстік полюстар аралығында таралған. Ендіктің екінші аты параллель, жер шарын  параллель сақиналармен қоршап жатыр.

Бойлық пен ендік дәстүрлі түрде градустар, минуттар және секундтармен есептеледі (DMS). Бойлық Басты Меридиандағы 0^о диапазоннан (Англия, Гринвич арқылы өтетін меридиан) шығысқа қарай 180^о аралығын қамтиды.

Тегістер (Плоские), сфералық координаттарда өлшемдерді жасау қиын болғандықтан, географиялық мәліметтер тегіс координаттар жүйесінде (жиі  Декарт координаттар жүйесі деп аталады) проекцияланады. Тегіс бетте жер  бетінің орналасуы тордың ортасынан  өтетін х, у координаттарымен идентификацияланады. Әрбір орналасу горизонталды және вертикалды орналасқан екі мәнге ие болады. Осы екі мәнді х-координат және у-координат деп атайды.

 

 

 

 

13.Аrc GIS бағдарламасы қабылдайтын негізгі форматтар

    Шейп-файлдар

    Геомәліметтер  базасы

    ArcInfo жабуы

    Векторлық объектілердің  қызметі ArcIMS

    Картографиялық  қызмет (MapServices) ArcIMS

    Географиялық  торға косылу

    PC ARC/INFO жабуы,    SDE қабаттары,    TIN,    DXF,    DWG,    DGN,    VPF

Растрлық формат-картографиялық ақпараттың автоматтандырылған тәсілінің  бір түрі, мұнда ақпаратты жолдар мен бағаналардың көмегімен іске асырылады.  Қазіргі уақытта осы  тәсілді кеңінен қолдануға төмендегідей факторлар әсер етіп отыр. сандалған  мәліметтердің ЭЕМ-нің жадында  көп орын алуы; сандалған зерзаттарды  автоматты түрде иденфикациялаудың  қиындығы;  сканерлейтін құралдардың  бағасының қымбаттығы;  растрлық кескіндер матрица түрінде өңделеді. Кескіндерді кіргізгенде, нүктелер мен сызықтарға «1» деген мағына береді, ал фон «0» цифрасымен кодталады. Егер де сканерленетін сызықтың қалыңдығы 1мм болса, ал растрдың размері 0,1мм болса, онда ЭЕМ-нің жадысында осы контурдың  линиясын көрсету үшін 10 ұяшық «1»  деген кодпен беріледі. Растрды кіргізу  келесі этаптардан тұрады: сканерлеу: графикалық мәліметтерді сандық түрге  ауыстыру;  растрлық ақпаратты өңдеу (фильтрация);  қосу және осьтік сызықтарды көрсету; векторлық форматты түрде  мәліметтерді сақтауға көшу; мәліметтердің  МБ-сін жазу. растрлық модельде нысандар үздіксіз кеңістікте ұяшықтар түрінде көрсетіледі. Пайдаланатын ұяшық өлшемі сараптау кезінде алынатын нәтижеге және құрылатын карта қандай болатынына әсерін тигізеді. Растрлы суреттемелер – графикалық объектілерді сканерлеу нәтижесінде алынуы мүмкін. Растрлы бейнелер өзінше жеке элемент құраушылар мәндерінің жинағын береді, ол сканерленген картаға немесе көрініске ұқсас.

Векторлық формат – геоинформатикадағы ең жаңа немесе кең қолданылатын тәсіл. Мұнда картографиялық мәліметтерді формализациялау төмендегідей атрибуттар көмегімен іске асырылады. Ол: нүкте, кесінді-екі нүктені қосатын сызық, сегмент-екі және одан да көп сызықты  қосады және осы сегменттер қосындысын контур немесе аудан деп аталады. Бұл әдісте картаны кеңістікте байлағаннан  кейінгі қабаттар жасалады. Векторлық  моделде әрбір нысан кесте  жолымен беріледі. Ал нысан формасы  кеңістіктегі координат х, у нүктелерімен анықталады. Аудандық полигондар шекараларымен  анықталады және тұйықталған полигон  түрінде көрсетіледі. Шекаралар  ретінде жерді пайдалану учаскелері үшін нақты бекітілген шекаралар  пайдалануы мүмкін. Векторлық көрсетуде  – қос координатаның жиынтығы түріндегі нүктелік, сызықтық, полигонды  кеңістік нысандардың цифрлық көрінісі. Деректер векторлық құрылымдарда сызық  және оданда көп координаттардан  тұрады. Векторлық моделдер әртүрлі  тәсілдермен алынады. Ең көп тарағаны  - сканерленген(растрлы) бейнені векторлау. Бұл тәсіл векторлық объектілерді сканерленген бейнеден бөлу мен оларды векторлық форматта алудан тұрады