Геоақпараттық жүйе

Геомəліметтер базасы .Векторлық жəне растрлік, адрестік нүктелер геодезиялық өлшем мəліметтері, метомəліметтер жəне көптеген басқа да əр түрлі мəліметтердің құрылымы мен сақтау ережелерін анықтайтын үлгі.

Географиялық мәліметтерді сақтауда шейп файлдар мен мәліметтер базасы жасалған. Шейп файлдар географиялық мәліметтерді сақтау үшін керек. Өзінің атқаратын қызметіне байланысты шейп файлдар манызды жұмыстар атқарады, соның бірі мәліметтерді ауыстырумен  танымал.Шейп файлдар тек қарапайым  географиялық мәліметтерді сақтау үшін ғана жасалса,қазіргі таңда маңызды  жұмыстарды атқаратын бағдарламанның біріне айналып отыр. Шейп файлдар  қолданыста қарапайым және оңай болғанымен,  геомәліметтермен жұмыс атқаруда оларда шектеулер кездеседі. Мыналар:

Географиялық мәліметтер тек шейп файлда кеңістік обьектер мен атрибуттарды сақтап қоймай,басқа  да жұмыстар атқарады. Мысалы аннотаци, атрибуттық байланыстар, топологиялық байланыстар мен координаталық  дәлділікпен, оны шешу жолдары, атрибутық  домендер сияқты қызметтер көрсетеді. Бірақ бұл географиялық мәліметтерді сақталатын ақпараттар,олар шейп файлға еш қатысы жоқ.

Шейп файлдар алмастыру  жұмысымен айналысқандықтан , олар ашық форматтағы бағдарлама болып саналады. Бірақ шейп файлдар әр форматтағы жұмыстарды сақтай бермейді,егер дұрыс  болмаған жағдайда шейп файлдарды зақымдап немесе жарамсыз етіп алуға болады.

Шейп файлдар dBASE форматында сақталынады,Ол 1980 жылдарда кестелер мен атрибуттарды сақтау үшін ойластырылған. Бірақ дами келе Unicode, форматтары қолданлы басталды,олар әр тілде сақтауға мүмкіндік берді.Бірақ шейп файлдар ағылшын тілінде жұмыс атқарған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27.ArcGIS  программасында географиялық объектілерді бейнелеу әдістері. Қабат,олардың түрлері

Полигондық әдіс пен мемлекет аумағын, аудандарды, көлдерді бейнелейміз.

Нүктелік əдіс елді-мекендерді белгілейміз.

Сызықтық белгілер әдісі  де көп қолданылады., Жер бетінде  немесе теңізде өзінің нақты бір  орны мен пішіні бар құбылыстар картада  сызықпен белгіленеді. Бұл құбылыстар мен нысандар тобына теңіз, өзендердің жағалық сызықтары, жол, шекаралар  және т.б. жатады.Ерекшелігі - картада  объектінің нақты бейнесі мен  алып жатқан орны, объектінің ұзындығы бойынша сақталады.

Қабаттар – мәліметтер көзін, сонымен бірге мәліметтер көзін бейнелеу қасиеттерін табу жолдарын сақтайды. Қабаттар іс жүзіндегі  географиялық мәліметтерді сақтамайды, бірақ мәліметтер көзінде бар  мәліметтерге сілтеме жасайды. Мәліметтер көзіне төмендегі мәліметтер жатады:

• мәліметтердің векторлық жинақтары: shapefiles, автоматтанған жобалау файлдары (CAD), geodatabase және SDE мәліметтер базасы;
• мәліметтердің растрлық жинақтары: гридтер мен суреттер;
• мәліметтердің кестелік жинақтары: INFO, dBase және RDBMS кестелер;
• тин мәліметтер жинақтары: TINs.

Осы тәсіл бойынша мәліметтерге сілтеме жасау карта бетінде  ең жаңа ақпараттарды автоматты түрде  ГАЖ мәліметтер базасында көрсетуге мүмкіндік береді. Қабаттар картаның сақталған документінің (.mxd файл) бөлігі ретінде сақталады, бірақ олар тікелей тәуелсіз файлдар ретінде сақтала алады. Қабат файлдары (.lyr) символдар мен мәліметтердің анықталған көздері үшін қажетті қасиеттерін алдын ала анықтайтын оңтайлы әдіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24.Географиялық  мәліметтер, олардың түрлері.

Геомəліметтер базасы .Векторлық жəне растрлік, адрестік нүктелер геодезиялық өлшем мəліметтері, метомəліметтер жəне көптеген басқа да əр түрлі мəліметтердің құрылымы мен сақтау ережелерін анықтайтын үлгі.

Бірегей технология əркелкі  мəліметтерді тиімді сақтауға жəне оларды күрделі жобалар мен жүйелерде  жеңіл қолдануға мүмкіндік береді. Геомəліметтер қорында тұтынушылар  қойма ішінде кеңістіктік өзара  байланысқан географиялық объекттер  мен объекттік кластарды анықтайтын жəне мəліметтердің тұтастығын қамтамсыздандыратын (əдетте, топология деп аталатын) ережелер мен қатынастарды бере алады.

Геомəліметтер қоры нұсқаларды синхрондау мүмкіндігімен тəртіпте саралауды автономды түрде ғана емес, сонымен қатар көптұтынушылық өткізуге мүмкіндік береді.  XML пішімінде  геомəліметтер қорын экспорттау, бүкіл геомəліметтер қоры немесе оның жеке элементтерін (кестелер, домендер, топология ережелері немесе басқалар) басқа қосымшаларға қолайлы болатындай алмастыру пішіміне көшіруге мүмкіндік  береді.

Шейп файл арқылы біз белгілейміз. Атрибуток кестесін толтырамыз, надпис жасаймыз. Ал геомәліметтер базасына шейп файлды экспорттаймыз, ол бізге  ұтымды уақыт болады. Геомәліметтер  базасында аннотация жасаймыз. Біз  шейп файлдан аннотация жасайтын болсақ ол объектпен связанный болмай қалады.

25.ArcGIS бағдарламасының карта үлгілерін пайдалану

Растрлық үлгілер.Мәліметтердің растрлық үлгісі картаға қарағанда фотосуретке ұқсайды. Егер фотосуретке өте қатты үлкейткіш шыны арқылы қарасақ, ол әртүрлі түстердегі нүктелер мен суреттердің іздерінен тұратынын байқаймыз. Мәліметтердің растрлық үлгісі төмендегідей жұмыс істейді: ол мағыналар енгізілген нүктелердің дұрыс торы (ұяшық немесе пиксель деп аталады). Фотосуретте зерзаттарды ажырату үшін шекара жоқ;ол-үздіксіз бет ретінде беріледі  Суреттегі әрбір нүктені интерпретациялаудың үш тәсілі бар. 1)әр нүктені бір нәрсеге жататындай етіп жіктеу-сонда осылай жіктелген пиксельдердің тобы зерзат болып құрылады.Ьысалы,көше. 2)түс мәнін немесе сурет нүктесінің ізін жай өлшеу. 3)белгілі эталонды нүктеге қарап салыстырмалы түрде пикселін анықтау,мысалы,теңіздің орташа деңгейі (көтерілім үшін) немесе мұнай төгілуінің нүктесін анықтау.  Мәліметтердің растрлық үлгісінде орналасу ұяшық түрінде беріледі.Ұяшықтардың матрицасы тор сызық деп аталатын әрбір жол географиялық құбылыстарды танытатын ұяшықтар тобынан тұрады.Жер пайдалану, жарықтың интенсивтілігінің мөлшерлері немесе салстырмалы өлшемдер кластары сияқты номиналды мәліметтерді беретін ұяшықтардың мәні сан болып келеді.  Растрлық  модельде нысандар үздіксіз кеңістікте ұяшықтар түрінде көрсетіледі. Пайдаланатын ұяшық өлшемі сараптау кезінде алынатын нәтижеге және құрылатын карта қандай болатынына әсерін тигізеді. Растрлы суреттемелер – графикалық объектілерді сканерлеу нәтижесінде алынуы мүмкін. Растрлы бейнелер өзінше жеке элемент құраушылар мәндерінің жинағын береді, ол сканерленген картаға немесе көрініске ұқсас. Жалпы цифрлық картографияда растрлық көрсету сандық картографиялық ақпаратты матрицалық түрде сипаттауына сәйкес. Растрлық графикада компьютерлік графиканың ең жаңа түрі қолданылады. Растрлық мәліметтер кеңістік нысандардың геометриялық суреттелуін бейнелейді. 

Векторлық үлгілер.Мәліметтердің векторлық үлгісі карталар жасайтындай географиялық зерзаттарды көрсетеді, яғни нүктелер-өте ұсақ географиялық зерзаттарды, сызықтар-қте тар зерзаттарды, ал аудандар-біртекті географиялық зерзаттарды бейнелейді. Координаттардың Декарттық жүйесі зерзаттардың нақты орналасуын көрсетеді, мәліметтердің векторлы үлгісінде әрбір орналасу координаттардың жұбы ретінде х,у жазылады. Нүктелер координаттардың қарапайым жұбы ретінде, сызықтар координаттардың реттелген жұбының сериясы ретінде немесе сегмент түрінде, ал аудандар полигондарды қоршайтын сызықтардың сегментін анықтайтын координаттар жұбының сериясы ретінде жазылады.«Көп жақты фигура» дегенді білдіретін «полигон»термині осыдан шыққан.  Х,У координаттарының көмегімен нүкте және плигондарды сурет немесе графиктің орнына координаттар тізімі түрінде көрсетуге болады.Полигон координаттарының бірінші және соңғы жұптары сәйкес келеді, полигон әрқашан тұйық болады. Әр зерзатқа жеке идентификациялық нөмір немесе тэг беріледі. Кейін әр зерзат үшін координаттар тізімі зерзаттың тэгімен байланыстырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

26.Геоақпарат ғылымының пайда болуы мен дамуы. Басқа ғылымдармен байланысы

Географиялық ақпараттарды автоматты түрде өңдеу үшін мәліметтерді компьютерлік өңдеуден өткізу жүйесін  құру керек. Ол үшін геоақпараттық жүйелер  – автоматты жинақтау жүйелерін  сақтау, өзгерту және географиялық ақпараттарды ЭЕМ және автоматиканың  түрлерінде беру мақсаты қойылады. Географиядағы ақпараттық жүйелер  тарихы ЭЕМ – де өңделетін басқа  ғылым салаларымен көбінде ұқсас  болып келеді. Информатикада барлық жинақтау жүйелері мен ақпараттарды өңдеуді ақпараттық жүйелеу немесе автоматтандырылған ақпараттық жүйелер  деп айту келісілген.

ГАЖ – ды құрудың бірінші  жұмыстары 60 – жылдардың ортасында  Канада және Швецарияда басталған. Канадалық  ГАЖ – дар Р. Тоалинсонның 1963 – 1971 жж. Библиграфиялық және қорша ортаның  табиғи қорларын тиімді пайдалануға  арналған, жасалған жұмыстарынан бастау алады. Ал Швецарияда О Саломонссон, Т Германсеннің 1976 жер кадастрына қажетті ГАЖ құру жұмыстарынан бастау алады. ГАЖ – ды құруға әр түрлі  ұйымдар мен ғылыми ұйымдар қатысты. ГАЖ кешенді көп мақсат ақпараттық жүйе ретінде құрылды.

Канаданың АRCGIS ақпараттық жүйесі ең үлкен атаққа ие болады. 1976 жылы істелінген жұмыстың тәжірибесі Р.Томлинсонның анықтама монографтясында қорытылып шықты.

70 – жылдардың басында  ГАЖ – дың дамуы Жер жайлы  ғылымның көптеген салаларында  дами бастад. Сонымен 1976 жылы АҚШ  – тың Геологиялық қызметінде  жинақтайтын және картографиялық  мәліметтерді өңдейтін 50 – ден  аса автоматтандырылған жүйе  пайда болды. Осы кезеңде бірінші  ақпараттық жүйелер бұрынғы Кеңес  Одағында да құрыла бастады.

1981 жылы ағылшын тілінде  сөйлейтін мемлекеттерде ГАЖ  – дың және географиялық ақпараттарды  өңдеудің  анық тамасы дайын  болды. Оларды математикалық үлгілеу  және жүйелік талдау  дайындады. 70 – жылдары қоршаған ортаның  қорларын аймақты  мақсатымен  шешуге арналған ГАЖ – дар  толық даму алды. О ақпараттық  жүйелердің мақсаттары әр түрлі  бірақ олардың арасында көбіне  аймақтардың экологиялық – экономикалық  даму жоспарларын жасауға шешім  қабылдау басым болып табылады.

Геоақпарат – классикалық  география және картография дәстүрлері мен әдістерін, теориясын, қолданбалы математика, информатика және компьютерлік техниканың мүмкіншіліктерін сабақтастыратын  ғылым. Геоинформатика ғылым ретінде XX ғасырдың 60- жылдарында, ақпараттық технологиялардың негізінде Пентагон қойнауларында  географиялық  ақпараттарды әскери мақсатта ЭЕМ көмегімен өңдеу қажеттілігінен пайда болған, кейіннен географиялық ақпараттық жүйелер (ары қарай ГАЖ) деп аталған бағыт батыс елдерде, Канадада, Швецияда пайда болды.Ол өзінде кеңістіктегі ақпаратты өңдейтін және оны қолданушыға, монитор экранына,басылым құралдарына немесе байланыс каналдарына жеткізетін есептеуіш машиналар  және әдістемелік құралдардыадамның мүмкіншіліктерін қажет ететін қолданбалы мәселелерді  шешуді біріктірді.Осылай алғашында қарапайым түрдегі ГАЖ көптеген функциялармен  және мүмкіншіліктермен толықтырылып, осының негізінде сандық картография  мен автоматтандырылғын картография пайда болды.

70- жылдардан бастап ГАЖ  тек әскери салада ғана емес, басқа да білім салаларында  қолданыла бастады. 80-90 жылдары персоналды  компьютерлердің пайда болуына  және кең ауқымда қолданылуына  байланысты, ГАЖ бірте-бірте жаңа  әлемдік нарықтарды қамтып, КСРО  және Ресейде тарала бастады.  ГАЖ  өнімдерінің сатылым көлемдері  және ГАЖ технологиялар, сонымен  қатар ГАЖ қызметтері жыл сайын  20-30 %- ке ұлғаюда және қазіргі  кезде оның сатылым көлемдері  жылына бес жүз миллиард долларға  жетеді.

ГАЖ біртіндеп адамның  маңызды әрекет сфераларына, әлеуметтік және экономикалық  саясатқа, шаруашылықты және табиғи қорларды басқару, табиғатты және экологияны қорғау, жерлерді бағалау және тіркеу, кадастр,ғылым, ілімге енді. ГАЖ барлық кеңістіктің деңгейлерді (ғаламдық, ұлттық аудандық, муниципалды)  және біздің ғаламшарымыз туралы әр түрлі ақпараттарды (картографиялық,арақашықтық зерделеу мәліметтерін, қайта жазу, метро мәліметтер және далалық зерттеулердің мәліметтерін т.б ) ұштастырады.

С.Н. Сербенюк геоинформатикаға ғылым ретінде алғаш анықтама берген болатын. Ол: «геоинформатика  – иерархиялық деңгейдегі және аумақтық қамтылуы әр түрлі геожүйелер және кеңістік – уақыттық  ақпаратты  автоматты түрде өңдеуге арналған ғылым», - деген болатын.

ГАЖ- дың негізінде ақпараттық – бағдарламалық кешен, мәліметтерді қайта өңдеу, кеңістіктік – координаттық байлау, тарату және көрсету жатыр. Қазіргі дамыған елдерде мыңдаған ГАЖ бар, олар экономикада, саясаттануда, экологияда. қоршаған ортаны қорғау және басқаруда, жер кадастырында, ғылымда, білім беруде қолданылады.

Геоинформатика геология, топырақтану, биология, экономика, әлеуметтану, картография, арақашықтықтан зерделеу, информатика және басқа ғылымдармен  тығыз байланысты.

Қазіргі уақытта табиғи байлықтарын  тиімді пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне көп көңіл бөлінуде. Оларды шешу үшін табиғи ортаның компоненттерінің жағдайы жайында картографиялық, экологиялық және т.б. сандық ақпараттардың  кең көлемін қолдануды талап  ететін кешендік тәсілдер қажет.Ал бұл  мәселелерді информатиканың дамыған  әдістері мен құралдарынсыз іске асыру мүмкін емес. Бүгінгі таңда  мұндай көлемдегі ақпараттарды өңдеу  және таңудағы ең болашағы зор әдіс компьютерлік геоақпараттық технологияларды  қолдануға негізделген әдістер  болып табылады. Бұл жұмыстарды геоақпараттық  жүйелер құрып, арнаулы мақсаттағы қолданбалы бағдарламалардың көмегі арқылы шешеді.

ГАЖ-жүйе ретінде географияны, информатиканы, ақпараттар жүйелер  теориясын біріктіре отырып, картография  және басқа ғылымдардың тоғысқан жерінде пайда болды. Ол таным  әдісі ретінде жүйелік тұрғы  негізінде электронды есептеу техникаларының ең жаңа жетістіктерін қолданып құрылған жүйе.

 

 

 

 

 

 

30.Вектор және растр форматтарының айырмашылығы, сақталу әдісі.

Растр дегеніміз – сканерден  өткізілген белгілі бір форматта сақталынған пиксельдердің жиынтығынан  тұратын мәлімет түрі.

Вектор – кеңістікте ху координаты бекітілген нүкте, сызық, полиго, геометриялық типтерден құралған шейп файлдар:

• Нүктелік векторлық объект кеңістікте 1х, 1у жұп мәніне
• Сызықтық векторлық объектінің 2 өлшемі бар.
• Полигональдық объект 3 өлшемді. Оның ұзындығы, ені, аудан бар. Яғни тұйықталған кеңістіктгі объект.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

31.Сызықтық қабат құру.(Жолдар мысалында)

а) сандық және текстік баған ашу;

ә) карегорияларға бөлу: тас жол, жабын қабаты бар жолдар, грунтты жолдар;

б) мәліметтерді енгізу;

в) символ таңдау;

г) Layer форматында сақтау;

ArcCatalog (өз папканды тандап) → Вектор(оң жағын басамыз)→ новый→шейп файл→таблица шыгады:

Имя: дороги

Тип объектов: Polyline

Редактировать: импорт→растр→.imj ( форматында) →ОК