Иммундық жүйе

Кіріспе

  Иммундық жүйе – морфофункционалдық жүйенің бүтіндігі болып табылатын, ағзаның ішкі ортасындағы антигендік тұрақтылықты қадағалайтын , миграция  және рецикуляция жолдарымен байланысатын арнайы лимфоидтық мүшелер мен тіндердің өзара жиынтығы.

   Сүтқоректілер мен адамдарда  екі орталық болады: сүйек кемігі  мен тимус. Сүйек кемігінде В-лимфоциттердің клондары түзіледі, сондықтан сүйек кемігі гуморалдық иммунитет жүйесінің  (В жүйесі) орталық мүшесі болып саналады. Ал, тимуста Т лимфоциттердің клондары түзіледі, ол жасушалық иммунитет жүйесінің (Т жүйесі) орталық мүшесі болып табылады.

    Гуморалды иммунитет жүйесінің  негізгі жасушалары антидене  синтезіне жауапты  В-лимфоциттер болып табылады.

         Ең алғашында гуморалды жүйенің  орталық мүшесі құстарда табылған, ол  Bursa Furicius мүшесі, сол себептен  Bursaдағы лимфоциттер

В-лимфоциттер  деп, ал гуморалды иммунитет жүйесі  В-жүйесі деп аталған.

         Ең біріншіден, гуморалды иммунитет  жүйесі жасушадан тыс бактерия  мен вирустарға қарсы белсенді  болады, сондықтан оның негізгі  қызметі инфекцияға қарсы иммунитет  құруы болып табылады.

      В-лимфоциттер барлық 15% үлесін құрайтын көбінесе эффекторлық иммунды жауапты жасушалар. Жетілген В-лимфоциттер антидене бөліп шығаратындығы анықталған-ды. Олардың негізгі өнімдері иммуноглобулиндер. Сонымен қатар В-лимфоциттер гуморалдық иммунитеттің құрылуына, В-жасушалық иммунологиялық есте сақтауда және де гиперсезімталдықтың жедел түріне қатынасады. В-лимфоциттердің реттелі және жетілуі алғашында сүйек кемігінде өтіп, одан кейін бастаушы жасуша түрінде иммундық жүйенің шеткі органдарында өтеді. Иммунологиялық есте қалу жасушалары мен плазматикалық жасушалар В-лимфоциттердің тұқымы болады.

 

 

Иммундық тапшылық (ИТ) иммунды  жауап механизмінің бір немесе бірнеше  ақаулығына байланысты өзгерген иммундық статус. Иммундық   жүйенің  бұзылыстары  мына  түрлерде  болуы  ықтимал:

­ туа  біткен  немесе  жүре  пайда  болған  иммундық  тапшылықты  жағдайлар;

­ аутоиммундық  дерттер;

Жаңа жіктелуі иммундық ақаудың  басымырақ орналасуына және иммундық жүйенің маңызды бөліктеріне  сәйкес біріншілік иммунды тапшылық жағдайлары негізгі 4 топқа бөлінеді:

      - антиденелер өндіру ақаулары;

      - біріккен иммундық тапшылықтар;

      - фагоцитоз ақауы;

      - комплемент жүйесінің ақауы;

     Біріншілік иммундық тапшылық  дамуына жауапты көптеген гендер  анықталды. Бір иммундық тапшылық  жағдайының клиникалық көінісі   бір отбасы мүшелерінің ішінде  әртүрлі болып кздеседі. Бұл жағдай  гендер мутациясымен түсіндірілген,  бірақ зерттеулер нәтижесінде  науқастар фенотипі мен генотипінде  нақты ауытқулар анықталмады.

      Барлық иммундық тапшылық жағдайының  ішінде (симптомсыз жүретін IgА  жеткіліксідігінен басқа) В-жасушалық  антидене өндіру ақауы - 50%, Т-жасушалық  ақау – 18%, фагоцитоз жүйесі  – 18% және комплемент жүйесі  – 2%.  Иммундық тапшылық жағдайының  формаларының жалпы жиілігі 1: 10 000.

Иммундық тапшылық жағдайының клиникасы  келесі симптомды комплекстер түрінде  кездеседі: инфекциялық, аллергиялық, аутоиммундық, онкологиялық.  Иммундық тапшылық жағдайының көпшілік клиникалық белгілері жиі ауыр жүретін инфекциялармен  байланысты және бірінші ретте бронх-өкпе жүйесінің жедел және созылмалы  аурулары – бронхиттер, пневмониялар, плевриттер, отиттер, синуситтермен  бірігіп жүреді. Тері және шырышты  қабаттардың инфекциялық заымданулары жиі кездеседі. Науқастар созылмалы асқазан – ішек ауруларына жоғары дәрежеде бейім келеді. Сирек жағдайда остеомиелит, энцефаломиелит, сепсис, менингит сияқты ауыр инфекциялық аурулардың  дамуы мүмкін. Қоздырғыш түрі иммунологиялық ақау сипатымен анықталады.    Иммундық тапшылық жағдайымен науқастардағы патологиялық жағдайлардың ерекшеліктері болып бірнеше ауыр созылмалы және қайталамалы инфекциялық аурулардың болуы. Инфекциялық аурулар ауыр барысымен және микробқа қарсы емнің әсері жеткіліксіз болуымен сипатталады. Бірақ созылмалы аурулардың тұрақты ремиссиясына барлық жағдайда жетуге болады, ремиссиялары ұзақ емес, аурулар үздіксіз қайталамалы сипат алуы мүмкін.

      Иммундық тапшылық жағдайында  аллергиялық реакциялар IgA - ның таңдамалы  жетіспеушілігі және Вискотта - Олдрич  синдромы сияқты формаларына  тән. 

      Иммундық тапшылық жағдайымен  науқастарда әртүрлі аутоиммундық  синдромдар: жүйелі қызыл жегі, Шогрен  синдромы, созылмалы белсенді гепатит,  пернициозды анемия, гемолитикалық  анемия, тромбоцитопения және нейтропения  ж.б.  қалыптасуы мүмкін. Иммундық  тапшылық жағдайымен  науқастар  тобында  қатерлі ісіктер бірнеше  рет жоғары, әсіресе атаксия –  телеангиоэктазия, Вискотта – Олдрич  синдромымен науқастарда жиі  кездеседі. Ісіктер типі жалпы  популяциядан өзгеше, ең жиі лимфоретикулярлы  ісіктер кездеседі.

           Иммундық тапшылық жағдайының  көпшілік формаларына екі немесе  одан да көп созылмалы аурулардың  бірігуі, созылмалы интоксикация  синдромы, физикалық дамудың тоқтауы,  аутоиммунды типті аурулар, шеткері  қандағы ауыспалы немесе тұрақты  өзгерістер ( анемия, лейкопения, тромбоцитопения  ж.б.) тән. Лимфоидты тіннің гипо  немесе гиперплазиясы жиі анықталады.

        Гуморальдық иммунитет ақауы  иммундық тапшылық жағдайының  жиі тараған формасына жатады  және иммунологиялық ақаудың  тереңдігі мен сипатына байланысты  бөлінеді: антиденелердің тотальді  жетіспеушілігі және қан сарысуындағы иммуноглобулиндердің бөлек класстарының болмауынан иммуноглобулиндердің субкласстарының жетіспеушілігі және спецификалық антиделердің таңдамалы жетіспеушілігі.

        Біріншілік және екіншілік иммундық тапшылық жағдайының жалпы жіктелуі:

       Тұқым қуалайтын иммундық тапшылық жағдайы

        І. Гуморальдық иммунитеттің тапшылығы  (В – лимфоциттер жүйесі )

        1. Агаммаглобулинемия, Брутон ауруы.

        2. Дисиммуноглбулинемия:

        А) жалпы  вариабельді гипогаммаглобулинемия;

        Б ) Іg А – ның селективті тапшылығы

        В )  IgG  және IgA  иммуноглобулиндердің тапшылығы  мен IgМ синтезінің көбеюі (гипер  IgМ – синдром)

        Г) IgG подкластарының  тапшылығы ( IgG1, IgG2, IgG3, IgG4 жоқ болуы  ) және  IgМ деңгейінің көбеюі  неесе көбеймеуі. 

      ІІ. Жүре пайда болған иммунды реакциялары тапшылығы ( Т- лимфоциттер жүйесі )    

 Лимфоцитарлық  дисгенезия  ( Незелов синдромы, ИТ  франсуздық түрі ); Айрықша бездің  және қарбалас қалқанша бездің  гипофункциясы ( Ди – Джорджи  );

      ІІІ. Құрама ИТ (ауыр құрама иммунологиялық тапшылық – АҚИТ ).

1. Ретикулярлы дисгенезия;
2. Тұқым қуалайтын алимфоцитоз, лимфоцитофтиз (Швейцарлық ИТ түрі);
3. Жалаңаш лимфоциттер синдромы;
4. Тимомамен жүретін ИТ
5. Вискотт – Олдрич синдромы

IV. Интерлейкиндер жүйесінің және  клеткалар кооперацияларының иммунды жауабындағы бұзылыстары;

V. Зат алмасудағы тұқым қуалайтын  аномалия

VI. Комплемент жүйесінің тапшылығы

VII. Фагоцитоздың тапшылығы

Хемотаксис, миграция және дегрануляция бұзылыстары:

 А)  Чедиак – Хигаси синдромы;

 Б)  гипер IgE синдромы 

Микробтардың  қорытылу (киллинг) процесінің бұзылуы:

А) септикалық гранулематоз;

Б) нейтрофильдік  гранулоциттердің ферментопатиясы; миелопероксидазаның  тапшылығы, НАДН – оксидаза тапшылығы, глютатионпероксидаза және глюкозо-6-фосфатдегидрогеназа  тапшылығы;

В) липохромды гистиоцитоз.

3. Опсонизация  және жұту кемістіктері:

А) опсонизация  тапшылығы 

Б) тафтсин  тапшылығы

В) LҒА – 1, р 150 , 95, Мас – 1 және басқа мембрана гликопротеиндердің жоқтығы.   

  В – клеткалық ақауға ( иммуноглобулинердің  ж.б. ) тән:

       1)   стафилококктық, стрептококктық, гемофильді таяқшалық  қайталамалы пиогенді инфекциялар;

       2)   ішек  лимфа түйіндерінің персистирлеуші  гиперплазиясы ;

       3)   бактериальді  полисахаридтерге жауап беру  қабілеттілігінің әлсіреуіне байланысты  іріңді – септикалық аурулардың  қайталамалы эпизодтарының көрінуі. 

       

          1.  Брутон  ауруы. Алғашқы рет 1952 жылы американдық педиатр Брутон әртүрлі жұқпалы аурулармен ( 4 жасына дейін 14 рет пневмониямен, бірнеше рет отитпен, синуситпен, сепсис және менингинтпен ) ауырған 8жасар ер баланың ауру тарихын жазған. Оның қан сарысуын зерттегенде антиденелер табылмаған. Ғылыми медициналық әдебиетерде жеке нозологиялық түрі ретінде белгіленген біріншілік иммундық тапшылықтың алғашқы жазылымы болған.

        Статистикасы. Брутон ауруымен тек ер бала сырқаттанатын, Х-хромосомамен тіркескен тұқымқуалаушылықтың рецессивтік түрі болып табылады. Бұл ауру Х-тіркескен агаммаглобулинемия ретінде белгіленді. Кездесу жиілігі 1/1000000 тұрғынға шаққанда. Ұлыбританияда иммундық тапшылықтың кездесу жиілігі 1/100000 құрайды.

                   Патогенезі. Брутон ауруының негізінде В-лимфоциттің белсенуінде және плазмалық жасушаға айналуында ядросына белгі беретін цитоплазмалық тирозинкиназа ферментінің ақауы жатыр. Сондықтан иммуноглобулиндердің өндірілуі мүмкін емес.

                    Клиникалық көрінісі. Аурудың бірінші нышаны 7-8 айдан басталып, 2-3 жасқа дейін байқалады. Иммуноглобулиндердің транспланцентарлық өтуі науқас балалардың өмірінің бірінші айларында жұқпалардан қорғайтын жеткілікті антидене мөлшерімен қамтамасыз етеді. Болашақта антиденелер түзілуінің болмауы, әсіресе тыныс жолдарының және терінің қайталамалы бактериалдық жұқпалы ауруына алып келеді. Әдетте қоздырғыштар болып стрептококктар, стафилококктар және грамм теріс бактериялар табылады. Жұқпалардың таралу мүмкіндігі болғандықтан, ол септицемияға және менингитке әкеліп соқтырады. Бірақ вирус жұқпаларына, осындай науқас балаларда , жасушалық иммунитеттің бұзылмағандығынан,реактивтілік сақталып қалады.

                   

                Қарап тексергенде: әдеттен тыс кішкене, тегіс бадамшаларын, кішкене лимфа түйіндерін анықтайды, көкбауыры үлкеймеген. Көңіл аударарлық жағдай, ағзадағы жұқпалы-қабыну үрдістерінде лимфа түйіндерінің, бауыр, көкбауырдың ұлғаюы байқалмайды. Бұл маңызды нақтама белгісі болып табылады. Ішектің шырышты қабатында плазмалық жасушалар толығымен жойылады. Қалыпты жағдайда плазмалық жасушалар бұл жерде көп мөлшерде кездеседі. Соған байланысты сіңімділік бұзылысы байқалады, созылмалы энтериттер дамиды. Ішек қыртысында лейкоциттер жиынтығы бар абсцесстер жиі анықталады.

                    Зертханалық тексеруде: шеткі қанда В лимфоциттердің күрт төмендеуі немесе болмауы, барлық иммуноглобулин кластарының деңгейінің төмендеуі немесе болмауы байқалады.     

           Емі: Иммуноглобулиндермен орынбасушы терапия. Иммуноглобулин препараттарын көк тамырға айына 200-600 мг/кг дейін енгізеді. Жұқпалы аурулар дамыған жағдайда, қосымша арнайы иммуноглобулиндер (стафилококқа,стрептококқа, қызылшаға қарсы және т.б ) енгізеді.

        2. Жалпы вариабелдік иммундық жетіспеушілік (ЖВИЖ) – жалпы вариабелдік гипогаммаглобулинемия.

         В- жасушаның айқын жетіспеушілігі және шамалы мөлшерде Т- жасуша звеносының ақауы бар иммундық тапшылық жағдайларының үлкен тобы. Патогенезі. Біріншілік ИТЖ бұл түрін қазіргі уақытта Т-хелпер қызметінің жетіспеушілігіне әкелетін, 6-шы жұп хромосомада орналасқан генетикалық ақаумен байланыстырылады. ЖВИЖ-ке аутосомды-рецессивтік тұқымқуалаушылық түрі тән.

                  

           Клиникалық көрінісі. ЖВИЖ алғаш рет 1970 жылы жазылған. Бұл синдромды  Брутон ауруымен салыстырады. Әдетте, ЖВИЖ-тің алзғашқы симптомдары, Брутон ауруына қарағанда , ересек жаста көрінеді. Екі жыныстардың да нәрестелері (сирек ересек жаста ) ауырады, бірақ Брутон ауруларының клиникалық симптомдарымен ұқсас. ЖВИЖ бар науқастарда жиі аутоиммундық патология дамиды.  ЖВИЖ басталуы жиі созылмалы түрде өтеді, жоғары тыныс жолдарының жұқпалы зақымдалуы басым болады. Брутон ауруына қарағанда, спленомегалия және лимфоаденопатия жиі анықталады.

        Зертханалық тексеруде: Брутон ауруына қарағанда, шеткі қанда В- лимфоциттердің саны жеткілікті мөлшерде анықталады. Мұнда иммуноглобулиндердің барлық кластар деңгейінің төмендеуі тән; иммуноглобулиндердің кейбір изотиптері төмендеуі мүмкін. Т-лимфоциттердің саны әдетте қалыпты жағдайда, бірақ кейбір кезде Т-хелперлердің мөлщері төмендеуі көрінеді.

        Емі: иммуноглобулиндермен орынбасушы терапиясы, миелопид эәне басқа да иммундық коррекциязаттарын тағайындайды.

     3.    Балаларда  кездесетін транзиторлық гипогаммаглобулинемия  (баяу иммундық старт) 

       Статистикасы. Иммундық тапшылықтың бұл түрі 5-8% нәрестелерде анықталады, ол нәрестелерде иммундық жүйенің баяу дамуымен негізделген. 2-5 айлық жастағы жиі сырқаттанатын нәрестелерде анықталады. Көбінесе жиі өршімелі іріңді аурулар, оның ішінде бүйректің және жоғарғы тыныс жолдарының пиогенді жұқпалары кездеседі.

      Клиникалық көрінісі. Өмірінің алғашқы айларында анасының трансплацентарлық жолымен берілген антиденелер, элиминацияланады, ал өзінің антиденелер түзілісі әлі қалыптаспаған. Антиденелердің тапшылығы нәтижесінде жұқпалы ауруларға жиі шалдығады. Бұл физиологиялық құбылыс, арнайы иммунотерапиясыз нәресте өмірінің екінші жылының соңында жойылады. Өзгермеген лимфа түйіндедің  пальпациясы, бадамша бездердің қалыпты жағдайы гипогаммаглобулинемия диагнозына қарсы келеді.