Банктердің клиенттермен несиелік қатынастары

        2-кесте. Несиелік процесті қамтамасыз етудегі бөлімшелер

№	Бөлім атауы	Бөлімнің атқаратын қызметі
1	несиелік саясат және маркетинг  бөлімі;	несиелік құжаттауға қойылатын  талаптарды анықтаумен несиелік саясат қағидаларының орындалуымен несиелік саясаттың жүзеге асуын қадағалайды.
2	несиелік талдау бөлімі;	клиенттердіңқаржылық жағдайы, несиеқабілеттілігі, несиелік портфелді тадау туралы мәліметтерді жинастырумен айналысады.
2-кесте жалғас ы
3	несиелік бөлім;	несиелеу сұрақтары бойынша  клиенттермен жұмыс жүргізеді. Несиелік бөлім қызметкерлері несиені  беру мүмкіншілігін қарастырып, несиенің нақты  бір түрін  таңдайды.
4	несиелік құжаттау бөлімі.	Клиентер тапсырған құжаттардың  дұрыстылығын толықтылығын тексереді

Ескертпе: * “ Цеснабанк ” АҚ-ың мәліметтері негізінде автормен құрылған

 

Сонымен, АҚ «Цеснабанк»  филиалының жалпы несие процесін талдау үшін келесідей статистикалық  міліметтер негізінде талдау беріледі.

2011 жылдың 1 қазанында шетел  валютасында берілген несие көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 488 444 мың тенгені құрды. 2010 жылмен салыстырғанда несиенің көлемі 540,9 %-ке дейін өсті. Несие портфелінің өсуі  кіші және орта бизнестегі кәсіпорындармен отандық өндірушілердің несие ресурстарына сұраныстарының өсуімен түсіндіріледі. Тенгелік несиелердің ауысуымен және валюталық эквивалентті фиксациялау процесін алып тастаумен байланысты 2010 жылы несиелердің күрт өсуі байқалды.  Валюталық эквивалентті фиксациялаумен байланысты орташа бағамен несиелер бойынша пайыздар валюталық несиелер бойынша пайыздардын жоғары болды. Жалпы мұндай процестің болуы қарыз портфелі бойынша орташа пайыздық ставкалардың өсуіне әкелді[9.35б.].

Сонымен қатар несиелеу процесінде клиенттер және банктің өзі де пайыздық ставкаларға үлкен көңіл  аударылады. Жалпы пайыздық ставкаларға  негізгі екі фактор әсер етеді: берілетін  несиенің жылдамдылығы және клиенттің  сенімділігі. Несиені беру барысында  «Цеснабанк» табыс алуды ғана көздемей сонымен қатар  несие  портфелінің банктер арасында бәсекелестік пайыздар орнату барысында клиенттердің қызығушылықтарын да көздейді. 3-ші кестеде берілетін несиелердің көлемі және  орташа өлшенген пайыздық мөлшерлемелері көрсетілген.

     

       3-кесте. Несие бойынша пайыздық мөлшерлемелер және валюта түрлері бойынша несие портфелінің құрылымы.

Несиелер	01.01.2008		01.01.2009		01.01.2010		01.01.2011
	мың тенге	%	мың тенге	%	мың тенге	%	мың тенге	%
Қысқа мерзімді несиелер	1,551, 588	18,4 %	2,514, 039	19,8 %	4,241, 713	17,5 %	7,522, 355	19,0 %
3-кесте жалғасы
ұлттық валюта	1,189, 311	19,0 %	1,954, 877	20,9 %	830,302	18,9 %	3,329, 452	19,3 %
шетел валютасы	362,277	16,5 %	559,162	15,16 %	3,411, 411	17,1 %	4,192, 903	18,8 %

Ескертпе: * “Цеснабанк” АҚ-ың мәліметтері негізінде автормен құрылған

Валюта түрлері бойынша  пайыз мөлшерлемелері 2010жылмен салыстырғанда 2011жылы ұлттық валюта бойынша 18,9%-дан 19,3%-ға өскенін ,шетел валютасы бойынша 17,1%-дан 18,8%-ға, және қысқа мерзімді несиелер бойынша 17,5%-дан 19,0%-ға өскенін көреміз.Банк пайыз мөлшерін артыра отырып,ішкі пайдасын жоғарлатады.

Жалпы қарыз портфелінің  өзгеруін келесі 1-ші суреттен көре аламыз.

1-сурет . Несие портфелінің  өзгеру динамикасы

Жалпы Цесна банкте берілеген  несиелер бойынша талдау жасайтын болсақ  бірінші кестеде жеке және заңды  тұлғаларға берілген несиелердің көлемі мен несиелер боыйнша пайыздық ставкалары көрсетілген.

        4- кесте. Несие портфелінің құрылымы

Несиелер	01.01.2008			01.01 2009				01.01 2010				01.01 2011
	мың тенге		%	мың тенге		%		мың тенге		%		мың тенге		%
Қысқа мерзімді несиелер	1,551,588	18,4 %			2,514, 039		19,8 %		4,241, 713		17,5 %		7,522, 355	19,0 %
4-кесте жалғасы
жеке тұлғалар	67, 619	24,0 %			186, 290		19,6 %		295, 419		18,5 %		594, 187	21,8 %
заңды тұлғалар	1,483,969	18,2 %			2,327, 749		19,8 %		3,946, 294		17,4 %		6,928, 168	18,8 %
Орта мерзімді несиелер	58, 586	12,0 %			382, 528		10,3 %		1,378, 244		16,7 %		2,789, 300	16,6 %
жеке тұлғалар	5,816	11,5 %			35, 422		16,7 %		164, 104		17,2 %		393, 165	19,3 %
заңды тұлғалар	52, 770	12,0 %			347, 106		9,7 %		1,214, 140		16,6 %		2,396, 135	16,1 %
Ұзақ мерзімді несиелер	993, 032	9,8 %			1,216, 822		9,2 %		1,409, 569		13,0 %		1,343, 265	13,2 %
Жеке тұлғалар	20, 903	0,5 %			57, 801		5,5 %		12, 434		10,9 %		1,222, 829	12,8 %
Заңды тұлғалар	972, 129	10,0 %			1,159, 021		9,4 %		1,397, 135		13,0 %		120, 436	17,3 %
Барлығы	2,603 ,206	15,0 %			4,113, 389		15,8 %		7,029, 526		16,4 %		11,654, 920	17,8 %
жеке тұлғалар	94, 338	18,0 %			279, 513		16,3 %		471, 957		17,8 %		2,210, 181	16,4 %
заңды тұлғалар	2,508 ,868	14,9 %			3,833, 876		15,7 %		6,557, 569		16,3 %		9,444, 739	18,1 %

Ескертпе: *Дерек көзі: АҚ «Цеснабанк» мәліметтерінен құрылған.

Он бірінші кесте бойынша  келесідей талдау жасауға болады. 2011 жылдың бірінші қазанында жеке тұлғаларға берілетін несиенің көлемі 23,ң есе өсті, ал заңды тұлғалар бойынша 2008 жылмен салыстырғанды 3,8есе  өсті. Жеке тұлғаларға берілетін нсиелер  көлемінің өсуі 2010 жылы тұтыну несиелері  бойынша жаңа программалрды әзірлеумен байланысты. Заңды тұлғаларға берілетін  несиелердің өсуі Қазақстан Республикасында  жеке және орта бизнестің дамуымен байланысты.

Несие портфелі көлемінің  өсуі стандарты несиелердің мөлшері 14,7 %-ке дейін өсті, субстандарты несиелердің  көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 7,1%-ке төмендеді.Қанағатсыз несиелердің  көлемі 8,2%-ке , сенімісіз несиелердің  көлемі 0,3%-ке өсті. Қанағатсыз және сенімсіз несиелердің өсуі банк үшін берілетін  несиелермен қарыз портфелінің  сапасын жоғарлатудың негізі болып  табылды. Сонымен қатар қарыз  портфелінің жіктелуін келесі сурет 2 арқылы көрсетуге болады. 

Қарыз портфелінің сапасы провизиялар бойынша қалдық динамикасына елеулі әсер етті: қарыз портфелінің 65,8 %-ке өсуімен байланысты қалыптасқан  провизиялар 9,8%-ті көрсетті.

Негізінен «Цеснабанк» көбінесе экономиканың өндірістік саласын қаржыландыруды көздейді. Көп көңіл кіші және орта бизнесті несиелеуге аударылады.

Несиелер экономика саласының  барлық субъектілеріне берілген, оның ішінде үлес мөлшері бойынша 53,7%-пен  көтерме саудасы алады.

Салалар бойынша қарыз портфелінңі құрылымын келесі 5-ші кесте арқылы көрстуге болады[10.208б.].

 

          5-кесте. Салалар бойынша қарыз портфелінің құрылымы

Сала қызмет түрі	01.01.02		01.01.03		01.01.04			01.01.05
	мың тең- ге	үлес  мөл- шері	мың  тең- ге	үлес мөл-шері	мың тең- ге		үлес мөл- шері	мың тең- ге	үлес мөл- шері
Ауыл  шаруа-шылығы	114,958	4,4%	429,396	10,4%	217926	3,1%		551897	4,7%
Құрылыс	47, 110	1,8 %	9, 019	0,2%	4,981	0,1%		174,793	1,5%
Көтерме Сауда	126, 043	4,8 %	1,805, 000	26, 4 %	3,991, 920	56, 8 %		6, 256, 506	53, 7 %
Бөлшек  Сауда	554, 779	21, 3 %	123, 440	3,0 %	192, 399	2,7 %		214, 314	1,8 %
Тамақ өнеркәсібі	328, 589	12, 6 %	850, 537	20, 7 %	552, 686	7,9 %		937, 574	8,0 %
Қонақ үй, ресторан, кафе	11, 859	0,5 %	1,445	0,0 %	13, 336	0,2 %		158, 505	1,4 %
5-кесте жалғасы
Мұнай және  газ	0	0,0 %	6, 791	0,2 %		0,0 %		302, 050	2,6 %
Басқалары	1,419, 868	54,5 %	1,607, 761	39,1 %	2,056, 278	29,3 %		3,056,281	26,2 %
Барлығы	2,603, 206	100 %	4,113, 389	100 %	7,029, 526	100 %		11, 654, 920	100 %

Ескертпе: «Цесна Инвест Менеджмент» есеп беру мәліметері негізінде құралған.

Несиені өтеудің ең жоғары үлес салмағы  2008 жылдың 4-ші кварталына келеді. Үлес салмағы 50,4%-ті құрайды. Мұндай өзгеріс банктің пайыздық ставкалар өзгерісінен пайда болатын тәуекелдерді төмендетумен байланысты  саясатымен түсіндіріледі.

 

 

2.3 Несие қатынастары негізінде пайда болатын тәуекелдерді талдау

Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық  дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақтылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермейді. Сондықда банктер  несиелік тәуекелді басқару шараларымен  уақтылы айналысып отыруға тиіс.

 Несиелік тәуекел –  қарыз алушының банктен алған  несиегі бойынша қарызын немесе  оған есептелінген сыйақысын  өз уақытында қайтара алмауына  байланысты банктің зиян шегуін  сипаттайды.

 Несиелік тәуекелді  басқару жүйесінің негізгі элементтеріне  жататындар:

 • несиелік қызметті  ұйымдастыру; 

 • лимиттер белгілеу;

 • несиелік ұсынысты  бағалау және қарыз алушының  несиелік қабілетін бағалау; 

 • несиелік тәуекел  деңгейіне байланысты несиелерге  рейтинг қою және белгіленген  лимиттермен салыстыру; 

 • несиелер бойынша  мүмкін болар зияндарды есепке  ала отырып, сыйақы мөлшерлермен  анықтау; 

 • несиелік шешімдерді  қабылдау барысында құзіретті  бөлу – несиелерді авторизациялау;

 • несиелік мониторинг;

 • несиелік портфельді  басқару; 

 • проблемалық несиелерді  қалпына келтіру 

 Кез келген банктік  несие белгіленген мөлшер шегінде  (лимит) беріледі. Несиенің мөлшерін  банк мекемесі қарыз алушымен  бірлесе отырып, материалдық қорлардың  құралу қажеттігін зерттеу негізінде  шығындарды, өндіріс көлемі мен  өнімнің өтімдігін, ауыл шаруашылық  өнімдерін, оның қайта өңдеуін  және басқа да шығындарды ескере  отырып анықтайды. 

 Қарыз алушыға берілетін  несиенің мөлшері әр түрлі  жағдайларға байланысты болып  келді. Біріншіден, қарыз алушыға  берілетін несие шамасы қарыз  алушының жасаған өтінішіне байланысты. Бірақ та бұл өтініштегі несие  мөлшері несиені қайтарудағы  нақты мүмкіндіктермен, сондай-ақ  банктің нақты есебімен сәйкес  келмеуі мүмкін.

 Екіншіден, несиенің  мөлшері экономикалық жағдайларға  байланысты, соның ішінде: