Утварэнне Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага

Міністэрства  адукацыі Рэспублікі Беларусь

Установа  адукацыі

“Беларускі  дзяржаўны педагагічны  універсітэт  імя Максіма Танка” 
 
 

                                                                                                                          Кафедра “гісторыі Беларусі” 
 
 
 
 

Курсавая  работа

Утварэнне Вялікага княства Літоўскага, Рускага  і Жамойцкага 
 
 
 
 
 

Студэнта  гістарычнага факультэта

3 курса  32 групы

Касперовіч  М.П. 
 
 

Навуковы  кираўнік:

кандыдат  гістарычных навук,

дацэнт  кафедры “гісторыі Беларусі”                                                                                                   

                                                                                                                  Рацько А.Ф. 
 
 
 
 
 
 

Мінск – 2010

Міністэрства  адукацыі Рэспублікі Беларусь

Установа  адукацыі

“Беларускі  дзяржаўны педагагічны  універсітэт  імя Максіма Танка” 
 
 

                                                                                                                          Кафедра “гісторыі Беларусі” 
 
 
 

Курсавая  работа

Палітычная  гісторыя Полацкага княства 

(9 –  пачатак 13 стагоддзя) 
 
 
 
 
 

Студэнта  гістарычнага факультэта

3 курса  32 групы

Барыкінай В.І. 
 

Навуковы  кираўнік:

кандыдат  гістарычных навук,

дацэнт  кафедры “гісторыі Беларусі”                                                                                                   

                                                                                                                  Рацько А.Ф. 
 
 
 
 
 
 

Мінск – 2010 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

План

  Уводзіны.....................................................................................................................................................3

1. Утварэнне Полацкага княства....................................................................................................5
1.    Каланізацыя тэрыторыі Полацкага княства славянамі...............................................................5
2.    Палітычнае жыцце Полацкага княства ў 10 стагоддзі................................................................7
2. Умацаванне Полацкага княства у 11 стагоддзі.......................................................................11

2.1      Княжанне Брачыслава Ізяславіча (1001-1044гг.)........................................................................11

2.2      Час Усяслава Чарадзея (1044 – 1101)...........................................................................................14

3. Феадальная раздробленасць Полацкай зямлі у 12- першая палова 13 стагоддзя............18
1. Утварэнне самастойных зямель – краін........................................................................................18
2. Заняпад Полацка і часовае ўзвышэнне Мінска............................................................................20
3. Паход Мсціслава на Полацкую зямлю 1127 года і высылка полацкіх князеў у Византыю.....22
4. Палітычнае жыцце Полаччыны ў сярэдзіне 12 – пачатку 13 стагоддзя....................................24
5. Барацьба з іншаземнымі захопнікамі............................................................................................28

Заключэнне..............................................................................................................................................31

Крыніцы і літаратура............................................................................................................................32

  Дадатак.....................................................................................................................................................33

         Дадатак А.........................................................................................................................................34

         Дадатак Б..........................................................................................................................................35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Уводзіны

     На  пачатку XXI ст. праблема нараджэння дзяржаўнасці тэрыторыі Беларусі застаецца адной з нявысветленых, нягледзячы на яе відавочную значнасць. Галоўную складанасць для даследчыкаў прадстаўляе надзвычайная абмежаванасць гістарычных крыніц, перш за ўсё пісьмовых. Падчас Другой Сусветнай вайны было згублена ці вывезена за межы Беларусі шмат гістарычных каштоўнасцей. Таму сучаснай гістарыяграфіі прыйшлося абапірацца на іншыя крыніцы, галоўнымі з каторых з’яўляліся археалагічныя. Аб полацкам летапісанні можна меркаваць толькі па ўстаўных частках з “Полацкага летапісу”у “Истории Российской» В.Н. Тацішчава.

     У беларускай гістарыяграфіі існуюць  розныя пункты гледжання на развіцце дзяржаўнасці у стпражытнай дзяржаве крывічаў – Полацкім княстве.Так, напрыклад, Г.В.Штыхаў лічыць, што ў другую палову ХІІ – першую трэць ХІІІ ст. кожнае з буйных рускіх княстваў (Кіеўскае, Галіцка-Валынскае, Чарнігаўскае, Наўгародскае, Смаленскае, Уладзіміра-Суздальскае, Полацкае і некаторыя іншыя) з'яўлялася паўнапраўным і «паўнамоцным» носьбітам як сацыяльна-эканамічнай, культурнай, канфесійнай, так і знешнепалітычнай спадчыны Старажытнай Русі, і не выпадкова, што кожнае з іх на пэўных этапах сваёй гісторыі станавілася прэтэндэнтам на новае аб'яднанне рускіх земляў, якое б грунтавалася на больш высокай цывілізацыйнай аснове, на безумоўным лідэрстве сярод рускіх земляў, якое не адбылося па розных, у тым ліку і знешнепалітычных варунках.

     Мэтай маей працы з’яўляецца разгляд палітычнай гісторыі Полацкага княства ў перыяд з 9 па 13 стагоддзі; прааналізаваць розныя канцэпцыі ўтварэння дзяржаўнасці на тэрыторыі крывіцкіх плямен.

   У дадзенай працы на разгляд выносяцца наступныя пытанні: 

• Разгледзець працэс каланізацыі тэрыторыі Полацкага княства славянамі;
• Прааналізаваць палітычнае жыцце Полацкага княства ў 10 стагоддзі;
• Разгледзець перыяд княжання Брачыслава Ізяславіча (1001-1044гг.);
• Прааналізаваць час Усяслава Чарадзея (1044 – 1101);
• Разгледзець асноўныя падзеі палітычнага жыцце Полаччыны ў сярэдзіне 12 – пачатку 13 стагоддзя;
• Пазнаеміцца з асноўнымі этапамі барацьбы з іншаземнымі захопнікамі;

   Падчас  разгляду вышэйазначаных пытанняў я  выкарыстоўвала працы розных аўтараў: І.І.Коўкель і Э.С.Ярмусік выдалі вучэбны дапаможнік для студэнтаў «Гісторыя Беларусі са старажытных часоў да нашага часу» (2006). П.Г.Чыгрынаў апублікаваў «Нарысы гісторыі Беларусі» (2000), вучэбны дапаможнік «Гісторыя Беларусі» (Я.К.Новік, Г.С.Марцуль, Э.А.Забродскі, У.К.Коршук, М.С.Сташкевіч, М.К.Сакалоў і іншыя. 2001)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.Утварэнне  Полацкага княства

       1.1 Каланізацыя тэрыторыі  Полацкага княства  славянамі

      Да  з^’яўлення у Прыдзвінні славян-крывічоў тут жылі балцкія плямены днепра-дзвінскай і банцараўскай культур, якія займалі вялікія прасторы Паўночнай і Цэнтральнай Беларусі.

     Ужо у 6 стагоддзі  на Беларусь пранікаюць першыя славяне¹.  Пры гэтым яны пранікалі ў Беларусь не толькі з раёнаў, размешчаных вышэй Прыпяці і Сярэдняга Дняпра, але і з захаду, з Віслы. У VI-IX стст. славяне рассяліліся ў раене Пасожжа, на поўначы ад Прыпяці і ў Падзвінні. У выніку паміж славянамі і балтамі сфармаваліся новыя этнічныя супольнасці - крывічы, дрыгавічы і радзімічы (некаторыя даследчыкі, у т.ч. Г.У.Штыхаў, лічаць, што да вышэйназваных этнічных супольнасцяў нельга ўжываць азначэнне "плямёны" у дакладным значэнні гэтага слова, паколькі яны знаходзіліся на больш высокім узроўні развіцця; зыходзячы з гэтага, перавага аддаецца азначэнню "пратанароднасці”. На поўначы былі крывічы, якія аселі ў басейнах Верхняга Дняпра, Заходняй Дзвіны, Волгі. Асновай крывіцкай агульнасці сталі палачане, якія пражывалі ў раёне р.Палата².

     Найбольш  актына яны рассяляюцца у 7-8 стагоддзі, займаючы пакінутыя  балтамі месцы, а часам і выцясняючы апошніх. Пачаўся працэс сумеснага пражывання розных этнасаў і паступовае іх змешванне  – асіміляцыя. Крывічы, якія прыйшлі  у Прыдзвінне і Верхняе Падняпроўе, мелі больш высокі узровень сацыяльнай арганізацыі – зародкі дзяржаўнасці. Іх культура стала дамінуючай. Крывічы  прыгадваюцца у летапісах пад 856, 862, 907, 944,980 гг. Іпацьеускі летапіс згадвае  іх нават пазней – у 1128 годзе і  называе полацкіх князеу крывіцкімі у 1128 і 1162 гадах.

     Ужо у недатаванай частцы летапісу сустракаецца тэрмін “палачане” разам з крывічамі. Гэтым была вылучана тая частка крывічоў, якая атабарылася вакол Полацка. Сам Полацк упершыню згадваецца пад 862 годам. Да з^’яўлення крывічоў тут існавала гарадзішча днепра – дзвінцаў, якія і далі гораду назву ад ракі Палаты. У 9-10 стагоддзі ен уяўляў сабой паселішча масавага тыпу. Плошча умацаваага дзядзінца складала каля 1 га, навакольнага горада – падграддзя – каля 7,5 га. У горадзе магло жыць на той час да 1 тыс. чалавек³. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.2 Палітычнае жыцце  Полацкага княства  ў 10 стагоддзі

      Гісторыю  Полацкага княства трэба адлічваць  ад пачатку існавання горада Полацка. Гістарычнае ядро горада сфарміравалася да 9 стагоддзя, на аснове гарадзішча, якое знаходзілася на беразе ракі Палаты, каля ўпадзення яе ў Заходнюю Дзвіну⁴. Займала яно ўсю Паўночную Беларусь і межавала на поўначы з Ноўгарадскай зямлёй, на ўсходзе — са Смаленскай, на поўдні — з Турава-Пінскай, на захадзе — з землямі літоўска-латышскіх плямён. Паводле сучаснага адміністрацыйнага падзелу, у Полацкую зямлю ўваходзілі цалкам Віцебская вобласць, паўночная частка Мінскай і паўночна-заходняя частка Магілёўскай⁵.

      Паўночнае Прыдзвінне, дзе у 8-9 стагоддзі ішлі дзяржаўнатваральныя працэсы і фарміравалася ядро Полацкай зямлі, мае шэраг геаграфічных асаблівасцяў. У першую чаргу да іх адносяцца разгалінаваная рачная сетка, вялікая колькасць азер і хваевыя лясы. Ворныя землі на месцы гэтых лясоў былі асабліва ўрадлівымі. Акрамя таго, у гэтай зоне значна цяплей і больш вільготна, снежнае покрыва з^’яуляецца пазней і, наадварот, на 15-20 дзен раней, чым на іншых беларускіх землях, сыходзіць снег і  на 7-12 дзен раней пачынаюцца сельскагаспадарчыя работы.