Шпаргалка по "История"

Заман талабы қазақ халқының ұлттық кеңес мемлекеттігін құруын қажет етті. Жүзеге асыруға тиісті шаралар: халықтың бұрынғы территориялық тұтастығын қалпына келтіру; қазақ жерлерін бір республика құрамына біріктіру.

Арнаулы комиссия құрылып, республика шекарасын белгілеумен  айналысты. Бұл өзгерістер кезінде әр түрлі көзқарастар туындады. Қазақ өлкесіне Ақмола, Семей, Орал облыстарының қосылуына қарсылық. Республика құрамына Омбы облысын, Орта Азияның көп бөлігін, Барнаул уезін, Алтай өлкесін қосу.

Қостанай аймағын республика құрамына қосу қажеттігін А.Байтұрсынов пен М.Сералин  жан-жақты дәлелдеді. Батыс Сібірге еніп келген Ақмола мен Семей облыстарын өлке құрамына енгізу мәселесі 5 рет қаралып, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, Ә.Ермеков, М.Сералиндердің тарихи деректемелерінен кейін ғана шешілді.

1920 жылы 4 қазанда Орынборда алғашқы Қазақстан Кеңестерiнiң Құрылтай съезiнде Орталық Атқару Комитетi (төрағасы С.М. Меңдешев) және Халком Кеңесi сайланды. Съезд “Қырғыз (Қазақ) АКСР-i еңбекшiлерi құқықтарының декларациясын” қабылдады. Онда Қазақ АКСР-i РКФСР-дiң құрамына кiретiн жұмысшылардың, еңбекшi қазақ халқының, шаруалардың, казактардың және қызыл әскер депутаттары кеңестерiнiң автономиялы республикасы болып құрылғанын мәлiмдедi. Декларация Кеңестердiң таптық мәнiн белгiлеп бердi. Ол ұлттық езушiлiк пен құлдықта ұстау саясатынан батыл қол үзетiнiн жариялады.

66-түркістан  автономиясы.алаш орда 1917жж5-13 желтоқсанда орынборда алаш партиясының кезекті 3 сезі откізілді.сезде алаш орда автономиясының құрылғанын халық алаш окіметін құру маселесі 1917ж шілденің 21-28інде орынбор да жалпы қазақтың 1 сезінде қаралған ,сезде 14 мәселе талқылады.ал қалалардың ұттық териториялық мәселеін алаш орда автономиясы 1917ж 5-13жылдарды орынбор қаласында жалпы қазақтық 2 сезінде заңды түрде бекітті.алаш пртиясы программасының жобасы 1917ж қазақ газетінің 251 санында жарияланды.10баптан тұратын саяси құжатқа қазақ елінің ұлттық тілек мақсатының негізгілері баяндалды. Онда алаш орда үкіметінің бағдарламасында автономияның мемлекеттікк үкімет билігінің түрі федерациялық респ құрамындағы дербес мемлекет ретінде анықталды. Ол республиканың құрылған жиналысы мен мемлекеттік думасы болады.атқарушы механизи міндетін президент пен министрлер кеңесіатқарады. Деп көрсетті.алашорданың уақытша ұлт кеңесінің басшы құрамына саиланғандар 1918ж сәуірдің 2 деин халел мен жақанша досмұхамедов тармосквада автономия алу жонінде лениннің қабылдауына болды.қазақ газетінің 1918ж30шілдеде шыққан 262санында заречная свобода алаш орда үкіметінің іске кіріскені туралы телеграмма басылған.сонымен қатар 1918ж маида оралды қазақ сезінде халел мен жан досмухамедов тер бастаған оиыл уалиатының уақытша үкіметі жарияланды.алаш орда үкіметі өзінің әскерін құруға же қаз аумағында өкілетті өкімет биліктерін ұиымдастыруға кірістіресеи патриотизіміне ақырына деин адал болып қалғаан аскер бөлімдерінің атамандарыменаскери одақ құрып олардан қару жарақ алмақ болды.алаш үкіметінің торағасы бөкеиханов 1919ж басында омбыда колчактан қару жарақ сұрау ниетімен барғанда алаш орда үкіметіне бағынышты аскердің құрамын тұрған жерін санын аитады.олардың ішінде жетісу маиданында700 адам троицкіде 540адам,оралобл 2000адам құрылған.2аскери бригада болған.колчак қазақ автономиясын моиындаудан бас тартқан соң алаш орда үкіметінің басшылары совет өкіметімен келісімге келеді.ал баитұрсынов 1919ж 25ш кирревком мүшесі болып ленин қолынан мандат алады

67-қазқстан  жаңаа эконм саясат ЖЭС2.ЖЭС-ке көшуi.Кіші қазан саясаты-1921Ж ПАРТИЯНЫҢ 10СЕЗДЕ ӨТТІ азық түлік салдыртын азық түлік салығымен ауыстыру шешім қабылданды.жаңа экономикалық саясатқа кошу болды.жэс өнім өндірушілердің өз енбегінің натижесінде ынта білдірушілері негізінде ауыл шаруаш-ң дамуына асер етті,дамушы шару-тар үшін кешірімділікке негізделген салық алу ендіру.несие беру мал өсіретін же егін шаруашылығынң еңсесін котерді.кәсіпорындар мен теміржол шаруашылықтар есепке көшті.1921ж сауірде жер су реформасы отті.ертіс боиындағы орал сол жағалаудағы қазақ шаруаларына жердің бірнеше боліктерін қаитарып беру болды. Қазақ жеріндегі ЖЭС-ке көшу көптеген қиыншылықтармен бірге жүргізілді. 1921 жылы жазда қуаңшылық болып, малдың 80%-ы қырылды. Елде аштық басталды. Ашығушылар республика халқының 1/3 бөлігін қамтыды: 1921 жылғы қараша – 1млн. 508 мың адам; 1922 жылғы наурыз – 2 млн. 303200 адам. Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай губернияларын аштық жайлады. Аштыққа індет қосылып, 1922 жылы маусымда Батыс Қазақстанда ашығушылар мен аурулар 82%-ға жетті.

Астық мол болған Семей, Ақмола губернияларынан азық-түлік  отрядтары ауылшаруашылық өнімінің  80%-н  әкетті: астық – 4 млн. пұт; май  – 24,5 мың пұт. Бұл жиналған азық-түлік пролетариат орталықтары – Мәскеу, Петроград, Самара, Қазан, Саратовқа жіберілді. Нәтижесінде Қазақстанның астықты аймақтарының халқы ашыға бастады. Қазақстанда жаңа экономикалық саясатты (НЭП-тi) iске асыру 1921-1923 жылдарда Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетiнiң азық-түлiк салығына көшу туралы шешiмi негiзiнде жүргiзiлдi. Салықтың мөлшерi салғыртқа қарағанда аз болды. Мәселен, 1920 жылы Жетiсу және Сырдария облыстарында астық салғырты бойынша 10,4 млн пұт астық жиналса, 191 жылы салық арқылы шаруалардан жиналған астық 6,0 млн пұттан асқан жоқ.Елдiң экономикасының маңызды саласы ауыл шаруашылығын өркендету үшiн кооперативтендiру жоспары негiзiнде 20-жылдардың аяқ шенiнде бүкiл елдегi сияқты Қазақстанда да колхоздастыру науқаны басталды.Республика экономикасының құлдырап төмендеуi 1932-1933 жылдардағы қуаңшылықпен тұстас келдi. Осындай елдi арылмас сорға душар еткен қолдан жасалған қастандық пен табиғаттың рақымсыздығынан осы екi жылда республикада аштықтан өте көп адам қырылып, қазақ елi орны толмас қайғы мен қазаға ұшырады. 2 млн 200 мың адамынан, яғни қазақ ұлтының 49 процентiнен айрылды. Республикада тұратын басқа халықтар да сан жағынан кемiдi.

68-1929-32ж  ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.же  зардаптары

1927ж бкп-ң 15 сезінде  ауыл шаруыш.ұжымдастыру ісі талқылады.1927ж колхоздар совхоздар құрылды.1929ж молотов бұл істі басқарды.1ж аяқтамыз дедеі. Ұжымдастыруға қарсы 372толқу болды.80мың адам қатысты.1929ж 1 қарашада қостанаидың батпақ дала көтерілісі болды.29ж сырдың бостандық жерінде қара қалпақстан тақта көпір жерінде болды.қаз –ң астықты жерінде аудандарда ғы колхоздық құрылыстың негізгі формасы ауылшаруашылық артельі алды.аудандардағы колхоз құрудың негізгі формасы жерді бірлесіп өңдеу же шөп шабу серіктестігі.қаз-да көшпелі же жартылаи көшпелі шаруашылықты отырықшылыққа көшу 1933ж аяқтау көзделді.ұжымдастырумен отырықшылықтандыруды жаппаи жүргізу үшін ауылдар мен қоныстарға 8 мың жұмысшы же 1204 25мыңдықшылар жіберілді.олар ресеидегі колхоз жобасын қаиталаитын қоныстандыру үлесін орнықтырды.ұжымдастыру жылдары корпоративтік қозғалыстың өз ісін ашуға мүмкіндік беру.материалды ынта корпаративтендіруге шаруаның бірте бірте өтуі ,еркіндік ұстанымдары бұзылды.белсенділер отырықшылануды жоспарлаған 3 ж орнына 3 кунде аяқтап алған колхоздар құра бастады.сонымен қатар ұжымдастырумен Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру.Социализмнің бұрмалануы Қазақ өлкелік партия комитетінің 1-хатшысы қызметіне Ф.И. Голощекиннің (1925-1933 ж.ж.) келуімен күшейе түсті. Ол «Қазақ ауылы Қазан лебін сезінген жоқ, сондықтан «Кіші Қазан» төңкерісін жасау қажет» деген идеясын ұсынды. Оның бағыты қарсылыққа ұшырап,  Сталинге хат жолдап, «Мен осы жазбаңызда белгіленген саясат негізінен алғанда дұрыс саясат деп ойлаймын» деген жауап алды. Осыдан бастап Голощекин идеясына жол ашылды.

«Кіші Қазан» төңкерісінің бағыты: өлке өнеркәсібін ұсақ және орташа деңгейде дамыту; өлкені шикізат  базасы ету.Голощекин бұл қағидасын 1927 жылы ұсынып, 1930 жылы VII Өлкелік партия конференциясында нақтылады. Саяси  Бюро мүшелігіне кандидат А.А. Андреев VI Бүкілқазақтық партия конференциясында бұл бағытты қолдайтындығын мәлімдеді.

Қазақстанға Ф.И. Голощекиннiң  өлкелiк партия комитетiнiң бiрiншi хатшысы болып келуi қазақ халқы  үшiн тұп-тура бақытсыздық болды. Голощекин әмiршiл-әкiмшiл басқару  жүйесiне арқа сүйеп, небiр сұмдық амал-айла, зымияндық әдiс қолдану арқылы қазақ зиялыларын бiр-бiрiне айдап салды, “халық жауы” деп жала жауып, мыңдаған қазақ азаматтарының қанын төктi. Қуғынға ұшырап, туған жерiнен аластатылып кеткендердiң алдыңғы легiнде А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Халел және Жанша Досмұхамедовтар, М. Тынышбаев, К. Кемеңгеров сияқты ұттың бетке шығар саңлақтары болды. Голощекиннiң тiкелей басшылығымен 1929 жылы – 31, 1930 жылы – 82, 1931 жылы – 80 “контрреволюциялық ұйымдар” “ашылып”, бұл ұйымдардың мүшесi болды деген жаламен он мыңға тарта қазақтың бетке шығарлары қамауға алынды.

69-Қаз  индустрияландыру саясаты.қаз халық шаруашылығын қалыпқа келтіру аяқталғанна кеин елді индустрияландыру саясаты іске аса бастады.индустрияландыру өндіріске құрал жабдық жасаитын халық тұтынатын тауарлар жасаитын зауыт фабрикаларды салумен тығыз баиланысты болды.мұндаи касіпорындар ксроның шығыс аимақтарында оың ішінде қазақстанда коптеп салына бастады.қазақстан баи шикізат қорының болуы да өз әсерін тигізді.өзкеде темірдің көмір қорының мұнаидың түсті металдардың мол қоры болуы болды.индустрияландыру қазақстан еңбекшілерінің өмірлік мүдделеріне қаишы келген жоқ,оның дамуы 1 ден ұлттық жұмысшы ттобының қалыптасуы.техника дәрежесін котерді.голошекин республикада индустрияландыру идеясын қолдаи отырып қазақстанда ауыр өнеркәсіп салаларының орнына ауыл шаруашыллығымен баиланысты ұсақ же орта кәсіпорындарды дамыту жоспарын ұсынды.голошекиндік индустрияланудың мәнін  тез арада түсінген қазақтар оған қарсы шықты.,комитетке ол коиган мақсатты қаита қарауға таоап етті.қазақтардың арасында садуақасов голошекинге қарсы шықты.бірақта кадрлар голошекиннин идеясын қолдады.индусртиялану барысында республикада кен химия өнеркәсібінің тұңғышы ақтобе химия комбинаты салнды.формацептикалық зауыттар ,сульфат комбинаты тб салалар салынып іске косыла бастады.жеңіл тағам өнімдері бас көтерді.олар  жамбыл мерке талдықорған кант зауыты тб индустриялану барысында қазақстан индустрияал аграрлы елге аиналды.өнеркәсіп өнімінің халық шаруашылығындағы үлес салмағы 30паиыз,индустриялану барысында өндірісте екпінділер еңбек озаттары шаруашылық есеп бригадасы өріс алды.қазақстан индустриялы дамуының жоғары қарқында жүргізілуі ресеи украин кеңес одағының басқа өнеркәсібі дамыған республиканың жан жақты көмегінің арқасында ғана дамыды.сонымен қатар қазақстан индустриялану ешбір кемшіліксіз қаишылықсыз өтті деуге болмаиды.соның бірі машина жасау саласында машинаны оңдеу станок приборлар машина жасаитын кәсіпорындар болмады.индустрияланудың барлық ауырпашылықты шаруалар көтерді.соитип өндірістегі белсенділік  бұрын сонды болып көрмеген дәрежеде дамып индустрияландыру ісінің табыстарына  қол жеткізді ,қаз 30 жылдарды индустрия даму үлкен мәреге жетті.олардың қатарына ең алдынғы аграрлы елден индустриялы аграрлы елне аиналды.қаз шаруаш-да өнеркәсіп басым салаға аиналды.индус дамудың жүзеге асыру барынысында кеңестік жұмысшылардың қалыптасуында.

70-1920-40-қаз  мәдени құрылыс ағарту ісі.негізгі бағыты же қиындықтары-

Ағарту ісі 1924ж сәуірде ,ал сауатсыздық жою қоғамы құрылды.1921,27ж52мың адам оқып сауатын ашты 28 жыдың аяғында 25 процен оның ішінде қазақстандықтардың 10 паиызы болды.26 ж акср де біріңғаи еңбектер мектептер жарғысы қабылданды 3 ж 4жылдық мектептерүлес салмағын көбеиту қазақ қыздарына мектеп ашу болды.қыздарға арналған мектептер шымкент алматы түркістанда оралда ашылды ағату ісіне бөлінетін қаржы 1924,25ж30тиын болса кеин 60 тыин болды.ұлттық зиялылардың орнына мәдени құрылс процесін жеделді түрде орындары ерекше ахмет баитұрсыновты суретті  әліппен мысал жөнінде дастан жинап,ж аимауытов қос тілді анатілді оқыту әдітемесін бөкеихан географ оқулығын жасаған болатын сәтбаев алгебралық оқулығын құрастырды.оқу әдістемелік жазуда сефулин мүсірепов дулатов жұмабаев болса қазақ тіл оқулығын әзірлеуде баспадан шығару құралын ахмет баитұрсынов бөкеихановқатысқан болатын.қазақ тілінде алғаш оқулықтар қазан қаласында басылды.1931ж желтоқсанда 15 50 жасы аралығында саутты халыққа жбб енгізілді. Білім беру жұмсалатын қаржы жыл саиын өсіп отырды.1930,32ж аштық салдарынан ббкүрт төмендеді.32ж күзі балалар үиіне 68 мың жетім бала орналастырды.32ж шығыс қазақстанда 1687 бала қаитыс болды.33 ж мыңнан астам бала панасыз есепке алынды.республикада сауатсыздықты жою қарқынның баяу жүру себебі ұжымдастырды асыра сілтеу зардаптары 3032жжаштықпен келген.34-35ж интернет саны жылдан жылға көбеиіп 700-221ге деин оскен болатын.сонымен қатар сауатсыздықты жоюда 500мың адам оқып мектеп мұғалымдеріне әдістемелік көмек ретінде ауыл мұғалімі мектепте газеттер шығарылды.соның ішінде мұғалім медалдермен 160 мұғалім орденмен медалдармен марапатталды.республиканың сауаттылық деңгеиі 1936ж25паиыз 80 65 70 паиызға деин өсіп отты,жалпы сауаттылық алматы шымкент орталықтары болды ұлы отан соғысы алдына еңбекке жарамды халық арасында сауаттылық жою тоқтатылды.

71-1920-50қоғамдық  саяси өмір.ұлттық интелегенсияға  қарсы ұлттық репрессия 1937 38 ж жалпылаи сипат алды ұлт зиялылары халық жаулары деп аиыпталды.сталиндік тердің қолынан жалпылаи қаза алды.қазақ әдебиетінің негізін слушылар да болды.Репрессия жазықсыз жазалу.1937ж 38ж ең қасіретті жылдар деп атады.40млн адам ұшырады.көбінесе ғылым мен мәден-ң көрнекті қаираткерлері.сталинге қарсы шыққан үшін жазаланды. 20мың адам чикисті атып өлтірді.1934ж ОГПУ құрылды.бұл жылдары қаз-ң белгілі зиялылары қырылды.олар рұсқұлбеков бөкеихановв аимауытов тарихшы асфандияров қазақ тілін негізін салушысы баитұрсыноов сеифулин маилин дулатов тб ресеиден 70мың адамды лагерге қамады. Олардың ішінде тухачевский тб болды.30ж социалистік қатынастар орнықтап болды.елде социализм жолымен ілгерілген саиын тап күресі шиеленіске түседі.деген соц теория үстемддік етті.нәтижесінде жазалау органдарының қызметі күшеитілді.мемл өкімет органы ретінде кеңестер қызметі шектелді.қаз лагерлер жүиесі құрылды.парлак ерекше режимді қарағанды еңбек пен түзеу лагері құрылды осы парлак азабын көргендер араснда одақ көлемде ғалымдар мен мел қаратекерлері болды.соц құрылысты бұрмалаған жеке адамға табыну идеологиясының зардаптары –сталинеидің идеологиялық апараты халықтардың тарихи мүдделерін жоюға бағытталды.ұлттық зиялылардың көрнекті өкілдерін қырып жоиды.101мың қазақстандық отқа жағылып 27мың  аталды.ссталиншілдік басты қылмысы әкімшілік әміршіл жүиені қолдауы лагерлер жүиесін құру халықтардың күштеп көшіру азаматық құқықтармен бостандықтарды бұзу,31 мамыр ұлттық азаттық күні болып белгіленді.

72-қаз  фашистік басқыншыға қарсы соғыс  жылдары.- КСРО-ға фашистердiң шабуылының басталуы.1941ж германияның әскерлері кеңес одағына басып кіреді.ұлы отан басталған алғаш күндері коптеген жауынгерлер жиналып олар отан алдындағы парызын өтеуге әзір екенін білдіреді.қызыл армия қатарына коптеген қазақтар соғысқа өз еріктерімен баратындығы туралы арыздар түсіп жатты.соғыстың алғашқы күндері алматы жамбыл оңт қаз қырғцыстан нан шақырылған жігіттерден 316 атқыштар дивизиясы жасақталды.оның командирі генерал панфилов болды.соғыстың бастапқы 3 аиында 238,310,314,391атқыштар дивизия құрылды.соғыс кезінде 12атқыш,4атты әскер құрылды.1940 жылғы 18 желтоқсан – фашистік Германия басшылығы «Барбаросса» соғыс жоспарын жасады. Мақсаты: КСРО-ға қарсы соғыс ашу; «Қауырт соғыс» идеясы бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде аяқтау. Бұл соғыс жоспары бойынша фашистер КСРО-ны: сансыз көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі; ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат ретінде қарастырды. КСРО территориясын, бірнеше рейхкоммисариатқа бөлуді көздеді. Фашистік Германияның қуыршық мемлекет құрудағы көзеген экономикалық және саяси мақсаттары: Ұлы герман империясы үшін қуатты шикізат және азық-түлік базасын жасау; Кеңес елін отарға айналдырып, халықтарын құлдыққа түсіру. 1941 жыл 22 маусым – фашистік Германия КСРО-ға тұтқиылдан соғыс ашты. Ұлы Отан соғысы басталды.     1941 жылғы 22 маусымда гитлершiл Германия мен КСРО арасындағы сұрапыл соғыс басталды. Бұл Кеңес Одағы үшiн бұрын-соңды бастан кешкен барлық соғыстардың iшiндегi ең ауыры болды.Ұлы Отан соғысының даңқты тарихының беттерiне жазылған қазақстандықтардың ерлiгi аз болған жоқ. Елiмiздiң басқа да халықтарының ұл-қыздарымен қатар бiздiң республиканың жастары да жаумен Балтық теңiзiнен Қара теңiзге дейiнгi майдан шептерiнде ерлiкпен шайқасты. Қазақстандықтар соғыстың алғашқы күндерiнен бастап басқыншылармен кескiлескен ұрыс жүргiздi. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. Жұматов, Ш. Шолтыров, К. Иманқұлов, Е.А. Качан т.б. жаумен жан аямай шайқасып, ерлiктiң үлгiсiн көрсеттi. Жау тылында қалған көптеген жауынгерлер партизан қозғалысына қатысты. Олардың арасында Жұмағали Саин, Қасым Қайсенов, Әди Шәрiпов, сол сияқты басқа да жерлестерiмiз аз болған жоқ.Ұлы Отан соғысы барысында Сталинград шайқасы бетбұрыс кезең болды. Бұл сұрапыл шайқасқа қатысқан құрамалардың арасында Қазақстанда жасақталған 38-атқыштар дивизиясы болды. Ол әр кезде 62-армия (қолбасшысы В.И. Чуйков), 57-армия (қолбасшысы М.С. Шумилов) құрамында болды. Сталинград шаиқасында минамен жау танкісінің астына түскен қарсыбаи сыпатаев,пулеметтен оқ шашып тұрған дзоттың аузын өз кеудесімен жапқан ленинград қорғаушысы сұлтан баимағанбето ,қазақ ұшқышы нүркен әбіров ,бақтыораз бисекбаев ерліктері қазақтың халық қахарманы атағы берілді.ұлы отан соғыс маиданында көрсеткен ерліктері үшін мыңдаған қазақстандықтар кеңес одағының орденімен медальдармен наградталған,500ге жуық қазақ-ға кеңес од батыры атағы берілді.олардың 99қазақ кеңестің қос қарлығашы алия молдағұлова мен машүк маметова бар еді.атақты ұшқыштар бигелдинов павлов 2 мәрте ұлы отан соғысының батыры атағы берілді1945ж соғыс аяқталды