Жоғары молекулалық қосылыстар

ақ қақ түрінде

балқиды

сарғыш Аммиак және

формальдегид

Полиамид

(капрон)

жібиді Қайнайды, қатты ериді 

және тамшы

түрінде ағады

Сары жиекті

көкшіл

Қайнаған

Жеміс

Пенополи-

уретан

Ериді

(балқиды)

Жақсы

қайнайды

Негізі ашық

көк

Миндаль

Поликар-

бонат

Ериді Қиын қайнайды,

түтін бөледі

ашық Жағымсыз

                                      Полимерленген       пластмасса

Полиэтилен ериді Балқу кезінде

әлсіз қайнайды

Көкшіл Қайнаған

Парафин иісі

Полипро-пилен ериді - « - Көкшіл Қыздырылған 

резина немесе

қайнаған сургуч

Поливинил –

хлорид

(виниллпласт)

ериді Бірден қайнамайды. жасыл НСІ

Полистирол 

және стиролдың

полимерлері

еериді Тез қайнайды,

әлсіз жалын-

дайды

сары Тәтті

целлулоид Ериді 

(ыссы суда)

Ақ бу бөліп ,тез

жақсы  балқиды

Сары, ашық Камфор

    3. Пластмассаның тұрақтылығын  тексеру:

3.1. салқын суда (суды сіңіру);  

3.2. ыстық суда (10 мин, t Н2О = 75 ±5

0

С)

3.3. қайнаған суда;   28

3.4  бояудың тұрақтылығы 

3.5. механикалық әсер (соққыға беріктілігі;  статикалық жүкке тұрақтылығы)

Тәжірибе - 1. Бояудың тұрақтылығын анықтау

30-40

0

С температурада суға батырылған ақ мақта матасымен (х/б) 5 рет 

пластмассаны үйкелеу арқылы бояудың тұрақтылығын тексеруге болады

Тәжірибе -2. Статикалық жүкке беріктілігін анықтау

Ұстайтыны бар полиэтилен қапшығын сумен немесе 3 кг төгілгіш өнімдерді 

салып, 1 сағат бойы асылған күйде  ұстайды.

Тәжірибе -3 .  Суға тұрақтылығын анықтау

Суға тұрақтылығын 24 сағат бойы дистилденген суға (t = 20 ±2

0

С) стандарт

үлгіні (10х 15х 120мм) батырып, қою арқылы бағалайды. Су сіңіргіштік  %-пен 

немесе граммен алынған үлгінің  бастапқы салмағын оның беткі қабаты

бірлігіне қатынасымен сиаптталады.

№6-7 зертханалық жұмыстың орындалуының  есеп беру үлгісі

Зерттеу нәтижелерін кесте түрінде  өрнектеңіз.

Пластмасса

түрі

Қыздыруға

қатысы

Жану сипаты Жалынның

түсі

Иісі

Полиэтилен жұмсарады түтінсіз әлсіз 

жалын

көкшіл Жанып жатқан

парафин иісі

т.б.

Жұмысты орындады:                                             Жұмысты тапсырды:

-----------------------                                       ------------------------

        студент қолы, тобы, мерзімі                                                              оқытушының қолы, мерзімі

Блиц-тест

1. Полиэтилен жану кезінде иіс  шығарады:

А) миндаль 

В) жанған жеміс 

С) жанып жатқан парафин

D) камфор 

Е) жидек эссенциясы.

2. Полипропилен жану кезінде  иіс береді:

А) камфор

В) НСІ өткір иісі 

С) сірке қышқылы иісі  

D) миндаль   

Е) күйген резина немесе ыстық сургуч.

3. Полиамид (капрон т.б.)  жану  кезінде иіс береді:

А) миндаль 

В) камфор 

С) жанған жеміс  

D) женщин иісі  

Е) фенол.

4. Полиэтилен жану кезіндегі  жалынның боялуы:

А) негізгі бөлігі ашық жасыл  29

В) ашық 

С) көкшіл

D) негізгі бөлігі көкшіл  

Е) сарғыш.

5. Поливинилхлорид жану кезіндегі  жалынның боялуы:

А) көкшіл 

В) жасылдау  

С) сары  

D) қызыл  

Е) сары жиекті көкшіл

6. Полиметилметакрилатты өңдеудің  негізгі әдістері:

А) қысыммен құю  

В) штамптау   

С) бұйымның бөлшектерін сваркалап  құю  

D) бұйымның бөлшектері кесу арқылы  

Е) престеу.

Бақылау сұрақтары

1. Пластмассалар құрамы мен классификациясы:

А) макроқұрылым сипаты бойынша

В) байланыстырушы заттардың табиғаты бойынша

С) алыну процесіне байланысты химиялық реакцияның сипаты бойынша

D) қыздыруға қатысы бойынша.

2. Пластмассаны алу әдістері.

Глоссарий

1. Термопластикалық пластмассалар  жоғарғы температурада шыны тәріздес 

күйден эластикалық күйге енуі.

2. Термореактивті пластмассалар қыздыру және өңдеу барысында полимердің

қатты, балқымайтын, ерімейтін материалдарға  айналуы.

3. Эластомерлер полимерлердің төменгі  температурада (бөлме 

температурасынан төмен) шыны тәріздес күйден жоғарғы эластикалық күйге 

өтуі.

4. Вулкандау каучуктың немесе каучук қоспасының эластикалық резинаға

айналуының технологиялық процесі.

Әдебиеттер тізімі

1. Леонович А.А., Оболенская А.В.  Химия древесины и полимеров  –

М.: Лесная промышленность, 1988г.

2. Семчиков Ю.Д.  Высокомолекулярные  соединения – М.: Академия, 2003г.

3. Под. ред. В.А.Кабанова Практикум  по высокомолекулярным соединениям

Москва «Химия» 1985

4. Кузнецов В.Н., Шершин В.А. Химия  и физика полимеров  – М.: Высшая 

школа, 1988г.

5. Кұрманалиев М.Қ. Жоғары молекулалық  қосылыстар.Алматы. Санат.- 1993,

111 б30

С а б а к № 8 Полиамфолит (желатиннің ) изоэлектрлік нүктесі    

  

                                                                                   

Сабақтың мақсаты:        Полиамфолит желатиннің изоэлектрлік нүктесін        

                                оның ерітіндісіндегі тұтқырлықтың  өзгеруі арқылы  анықтау

Қажетті материалдар мен құрал-жабдықтар:Тағамдық желатин,  0,02н NаОН 

сулы ерітіндісі, 0,03н НСІ ерітіндісі,  зертханалық рН метр, аналитикалық

таразы, визкозиметр, секундомер, 25 мл өлшеуіш колба, 25 мл бюретка (2),

термостат  

                                Жұмыс мазмұны мен орындалу  реті

      Жұмыста 40

0

С температурада өлшеуіш аспабы ретінде шыны электродты рН-

метрде қолданады.

Желатиннің изоэлектрлік нүктесін оның ерітіндісін қышқыл мен сілтімен

титрлеу кезіндегі тұтқырлығының  өзгерісі арқылы  анықтайды. Алдымен 

желатиннің  50 мл 1℅ сулы ерітіндісін 40

0

С температурада қыздырып, магнит

араластырғышпен араластыра отырып дайындайды. Дайындалған ерітіндінің

бір бөлігін (20мл) термостатқа қояды,  сонан соң 0,03н НСІ ерітіндісімен 

ерітіндінің тұтқырлығын өлшей  отырып, титрлейді. Ол үшін ерітіндіні

визкозиметрге сорғыш көмегімен белгіден 3-4 см  жоғары болатындай етіп

сорады. Вискозиметрдің  жоғары және төменгі белгіден ағу уақыттарын

секундомердің көмегімен 3 реттен өлшейді.Бастапқы ерітінді үшін қышқылмен 

титрлеу кезіндегі тұтқырлықты  рН келесі мәндерінде анықтайды:

4,75;  4,5;   4,25;  3,5;  3,0;   2,5;  2,1.

Титрлеуді бітірген соң электродтарды  дистильденген сумен және ыстық

сумен жақсылап жуып, 40

0

С температурадағы таза еріткіштің(дистильденген 

су)  ағу уақытын анықтайды.

Желатин ерітіндісінің екінші бөлігін  0,02н  NаОН ерітіндісімен 

титрлейді.  Бастапқы ерітіндінің  тұтқырлығын анықтауды  рН келесі

мәндерінде анықтайды:

6,0;  7,0;  8,0;  9,0;  10,0

№8 зертханалық жұмыстың орындалуының  есеп беру үлгісі

Қышқыл мен негіздің

қосылған мөлшері, мл

рН Ерітіндінің 

ағу уақыты t, с

  ηсалыс

  = t / t0  ηменш = t / t0 

- 1

Желатин ерітіндісінің потенциометрлік титрлеу қисығын және оның меншікті

тұтқырлығының ерітіндінің рН тәуелділігі  қисығын тұрғызады.  Желатиннің

изоэлектрлік нүктесін белгілейді.

Блиц - тест

1. Полиэлектролит дегеніміз:

А) гидроксильді топ       

В) амид байланысы   31

С) электролиттік диссоциацияға ұшырайтын функциональды топтар  

D) қос байланыс       

Е) тез гидолизге ұшырайтын байланыс.

2. Қайсы қосылыс полиқышқылға  жатады?

А)  пропион қышқылы   

В) сірке қышқылы   

С)  полистиролсульфон қышқылы

D)  поливинил спирті     

Е)  полиакриламид.

3.Кеңістікті макромолекулаға мысал  келтір.

А) вулкандалмаған каучук

В) вулкандалған каучук

С) полипропилен 

D)дивинил

4.Полимерлердің еруінің бірінші  кезеңін атаңыз.

А) еру  

В) химиялық байланыстардың үзілуі

С) толық еру  

D) ісіну немесе алдын- ала еріткішті өзіне сіңіру

5.  рН 2-ден 11-ге дейін өзгергенде  күшті қышқылды иониттің жұмысшы  ауысу 

көлемі қалай өзгереді?

А) монотонды артады  

В) монотонды азаяды 

С)  максимум арқылы өтеді 

D) тұрақты. 

6. Жоғары молекулалық қосылыс  полиакрил қышқылының сулы ерітіндісінің

рН полиэтиленгликоль енгізгенде қалай өзгереді?

А) артады  

В) азаяды  

С) өзгермейді   

D)молекулалық массасын білмей  жауап беру мүмкін емес.

7. Полиамфолит қышқылының молекулалық  массасын осмометрлік әдіспен  қай

жағдайда өлшеуге болады?

А) ешқандай жағдайда  

В) сулы тұзсыз ерітіндіде  

С) төмен температуралық тұздың артық  мөлшеріндегі сулы ерітіндіде  

D) сулы-диоксан ерітіндісінде. 

8. Қышқылдық ортада макромолекула  қандай зарядқа ие болады?

А)  теріс 

В) оң  

С)  бейтарап 

D) биполярлы ион.

9. Полиамфолиттің сулы ерітіндісінде  тұтқырлық изоэлектрлік нүктеде  аз мәнге 

ие екені белгілі, осының негізгі  себебі:32

А) макромолекула құрылымында бірдей мөлшерде болатын қышқылдық және

негіздік  топтардың өзара  тебісуі  

В) макромолекула негізгі топтарының иондануы

С) макромолекуланың қышқылдық және негіздік топтарының бір мезгілде

иондануы.

10. Сілтілік  ортада макромолекула  қандай зарядқа ие болады?

А)  теріс 

В) оң  

С)  бейтарап  

D) биполярлы ион.

Бақылау сұрақтары:

1. Полиамфолиттер.

2. Полимер амфотерлік электролит  ерітіндісінің  тұтқырлығының  рН 

тәуелділігін түсіндіріңіз.

3. Полиамфолиттің изоэлектрлік  нүктесінің анықтамасы.

4. Желатиннің титрлеу қисығын  түсіндіріңіз.

Глоссарий

1. Полиэлектролиттер деп макромолекуласында иондарға диссоциациялануға

қабілетті ионогенді топтары бар  макромолекулаларды айтады.

2. Табиғаты мен диссоциация дәрежесіне  байланысты олар күшті және  әлсіз 

полиқышқылдар және полинегіздер, сол  сияқты полиамфолиттер болып бөлінеді.

3. Полиамфолит ерітіндісінің   тізбектің орташа суммарлы заряды  нольге тең 

болғандағы рН мәні

изоэлектрлік нүкте деп аталады.

4.Изоэлектрлік нүкте  шамасы  полиамфолит концентрациясына тәуелді  емес,

оның маңызды константасы болып  есептеледі.

Әдебиеттер тізімі

1. Леонович А.А., Оболенская А.В.  Химия древесины и полимеров  –

М.: Лесная промышленность, 1988г.

2. Семчиков Ю.Д.  Высокомолекулярные  соединения – М.: Академия, 2003г.

3. Под. ред. В.А.Кабанова Практикум  по высокомолекулярным соединениям

Москва «Химия» 1985

4. Кузнецов В.Н., Шершин В.А. Химия  и физика полимеров  – М.: Высшая 

школа, 1988г.

5. Кұрманалиев М.Қ. Жоғары молекулалық  қосылыстар.Алматы. Санат.- 1993,

111 б33

С а б а к № 9   Полиамфолит (желатиннің) изоиондық нүктесі

                                                                                    

Сабақтың мақсаты:   Полиамфолит  желатиннің изоиондық  нүктесін  анықтау

Қажетті материалдар мен құрал-жабдықтар: тағамдық желатин,  0,01н НСІ 

ерітіндісі,  зертханалық рН-метр, аналитикалық таразы, визкозиметр,

секундомер, 25 мл өлшеуіш колба, 25 мл бюретка (2), термостат

Жұмыс мазмұны мен орындалу реті

Жұмыста 40

0

С температурада өлшеуіш аспабы ретінде  шыны электродты рН-

метрде қолданады..

Желатиннің изоиондық  нүктесін  анықтау үшін рН келесі мәндері:

6,5   6,0    5,5    5,0     4,5    4,0  тең алты ерітінді  дайындайды. Ол үшін әрбір  20

мл дистильденген суға  0,01н  НСІ  ерітіндісінің қажет мөлшерін қосып, рН1

өлшейді.  Сонан соң 6 нөмерленген  стақандарға құйып, әрбір стақанға  1℅ 

ерітінді алынатын мөлшерде желатин  қосады.

   Алдымен желатин ерітіндісін  40

0

С температурада қыздырып, магнит

араластырғышпен араластыра отырып дайындайды. Тағы да барлық

дайындалған ерітіндінің рН мәндерін өлшейді. 

№9 зертханалық жұмыстың орындалуының  есеп беру үлгісі

№      рН1       рН2  ∆рН  =  рН1 – рН2

  ∆рН  – тің  рН1 

-ге тәуелділігі қисығын тұрғызады.  Желатиннің изоиондық  

нүктесін белгілейді.

Блиц – тест

1. Полиқышқылға жатады:

А)  пропион қышқылы 

В) сірке қышқылы 

С)  полистиролсульфон қышқылы

D)поливинил спирті      

Е)  полиакриламид.

2. Полиэлектролит дегеніміз:

А) гидроксильді топ   

В) амид байланысы   

С) электролиттік диссоциацияға  ұшырайтын функционалды топтар  

D)қос байланыс 

Е) тез гидолизге ұшырайтын байланыс.

3.Кеңістікті макромолекулаға мысал келтір.

А) вулкандалмаған каучук

В) вулкандалған каучук

С) полипропилен 

D)дивинил34

4.Полимерлердің еруінің бірінші  кезеңін атаңыз.

А) еру 

В) химиялық байланыстардың үзілуі

С) толық еру  

D) ісіну немесе алдын -ала  еріткішті өзіне сіңіру

5.  рН 2-ден 11-ге дейін өзгергенде  күшті қышқылды иониттің жұмысшы  ауысу 

көлемі қалай өзгереді?

А) монотонды артады 

В) монотонды азаяды

С)  максимум арқылы өтеді  

D) тұрақты. 

6. Жоғары молекулалық қосылыс  полиакрил қышқылының сулы ерітіндісінің

рН полиэтиленгликоль енгізгенде қалай өзгереді?

А) артады  

В) азаяды  

С) өзгермейді   

D)молекулалық массасын білмей  жауап беру мүмкін емес.

7. Полиамфолит қышқылының молекулалық  массасын осмометрлік әдіспен  қай 

жағдайда өлшеуге болады?