"Өтпелі кезең" немесе жасөспірімдердегі дағдарыс

"Өтпелі кезең"  немесе жасөспірімдердегі дағдарыс.

     Ұл-қыз 11-15 жас  аралығына келгенде олардың мінез-құлқы,  психологиясы өзгере бастайды. «Өтпелі  кезең» немесе жасөспірімдік  дағдарыс (переходной возраст) кезінде  қыздар оңашаланып, ұяң тартса, ұл  балалар бұзықтыққа бейім, ашуланшақ  болып кетеді. Біз бүгін жасөспірімдердегі  осы кезеңнің себебі мен онымен  қалай күресу жөніне тоқталмақпыз.

    «Өтпелі кезең»  –  бұл 11 жастағы қыз   бен 13 жастағы ұл баланың биологиялық  бой жету кезеңі деуге болады. Ол белгілі бір жас арасында  өтеді дегенмен, әр адамда әр  түрлі байқалуы мүмкін. Сол сияқты  қыздар мен ер балалар арасындағы  «өтпелі кезеңде» де өзіндік  айырмашылық бар. Мәселен, қыздарда  жасөспірімдік дағдарыс жұмсақ  жағдайда өтеді, ұлдарға қарағанда  ерте басталады және тез аяқталады.  Ал ұл балалар бұл кезде  ашушаң, бұзықтау, тіл алмайтын, өзін-өзі  ересек етіп көрсетуге талпынатын  болып келеді.

    Психологтар жасөспірімдік  дағдарысты ата-ана мен бала  арасындағы осы кезге дейін  созылып келген табиғи байланыстың  үзіліп, жаңа өмірге қадам басуы  деп түсіндіреді.

   Бала дүниеге келгеннен  үлкендердің қамқорлығында болатыны  белгілі. Ол тіпті жүрсе де, тамақ ішсе де ересектерге тәуелді болады. Кейіннен өз бетінше жүріп, мектепке барғанмен де нақты шешім қабылдайтын тұстарда бәрібір моральдық-психологиялық тұрғыда өзінен үлкендерге бағынышты болып қала береді. Ал әлгіндей биологиялық жетілу кезінде оның ағзасындағы өзгерістер өз алдына, бала өзіндік құпия сақтап, өз бетінше шешім шығаруға талпынады. Ол өмірге нағыз ересектерше қарай бастайды. Осы кезде ата-ана мен бала арасындағы көзге көрінбей созылып келе жатқан «резеңке» үзіледі. Мұның бәрі жасөспірім психологиясына әсер етеді де, дағдарыс басталады.

Суицид әлеуметтік мәселе

     Суицидті мінез-құлыққа  әсіресе екі жас топтары бейім  болады кәрі адамдар мен жасөспірімдік  және бозбалалық шақтағы жас  адамдар. Жастар арасында жеке адам аралық қатынастары бұзылған: «жалғыздар», алкоголь немесе есірткіні шектен тыс пайдаланатындар, гомосексуалистер сияқты суицидальдық рискісі жоғары жас адамдар ерекшеленеді.

  Суицид әлеуметтік  құбылыс ретінде белгілі әлеуметтік  себебі бар және зерттуді сонымен  қатар себебін түсіндіруді қажет  етеді.Девиантты мінез-құлыққа адамның,  әлеуметтік топтың сол қоғамда  ресми түрде қабылданған немесе  қолданылатын нормаларға сәйкес  келмейтін қылықтары, іс әрекеттері  жатады. Осы түсінікті анықтау  үшін әлеуметтік нормаларғы не  жататынын білу керек. Қоғам  қандай да бір нормаларды мінез  құлық үлгісі ретінде қабылдай  отырып, оларға сәйкес келетін  қоғамдық моральдік және құқықтық  қолдау механизмін құрады, яғни  қоғамдық және мемлекеттік әсер  етудің санкциялары бар дегенді  білдіреді.

     Суицид түрлері:  Шетелдік ғалымдардың пікірінше,  суицидтің үш түрі бар көрінеді. Оның біріншісі — шынайы суицид. Мұндай жағдайда адам өмірден  түңіледі, үнемі 

 

көңілсіз жүреді. Өмір сүрудің  мән-маңызын жоғалтады. Ақыры өзіне-өзі  қол жұмсауға бел байлайды. Екіншісі — жариялы суицид. Әдетте, мұндай жолды таңдағандар өлместен бұрын  өлгісі келетіндігіне өзгелердің назарын  барынша аударуға бейім тұрады. Мәселен, біреумен ренжіссе болғаны қолына суық қару немесе арқан-жіп ала жүгіріп, «өлем» деп өзгелерді үрейлендіргісі келетіндер осы топқа жатады. Ал үшінші бір түрі — жасырын, яғни құпия суицид. Бұған барғандар  өзіне-өзі қол жұмсаудың жақсы  еместігін, абырой әпермейтінін жақсы  түсінеді. Алайда оларға тірлікте кездескен  қиындықтан шығатын жол жоқ болып  көрінеді. Бұған көпшілігінде нашақорлар мен ішімдікке салынып кеткендер  дайын тұрады.

      Суицидальды  мінез-құлық мыналардан тұрады:

а)аяқталған өзін-өзі өлтіру,

ә)суицидальдық әрекеттер (өз өміріне қауіп төндіру),

б)ниет (өзін-өзі өлтіру идеясы)

Қарт адамдардың психологиялық ерекшеліктері.

    Қарттарды әлеуметтік  қолдау мен қорғауға, олардың  экономикалық, саяси және басқа  да құқықтары мен бостандықтарын  іске асыруды тең мүмкіндіктерін  қамтамасыз ету мен Қазақстан   Республикасының Конституциясында, сондай-ақ халықаралық құқықтың  жалпы танылған  қағидалары мен  нормаларында кепілдік берілген.

    Қарттарды   әлеуметтік қорғау шараларының  бірі жасқа қарттық келіп немесе  жоғалған  қарекетін өзіне-өзі  қызмет ету жалпы қызметтің  әртүріне қабілетін қалпына келтіруге  және орнын толтыруға бағытталған   медициналық, психологиялық, педагогикалық,  әлеуметтік-экономикалық  іс-шаралар  кешенін тұратын, сондай-ақ  қарттардың  толыққанды  өмір сүруіне  мүмкіндік  беретін әрі олардың құқықтары  мен қабілет, мүмкіндіктерін іске  асыруын қамтамасыз етуін оңалту  болып табылады.

    Соңғы он жылдықта  адам өмірінің ұзақтығының артуына  байланысты бұл проблемаға назар  көбірек аударылды.

    Егде кезде   белсенді өмір сүруді сақтау  қажеттілігі қазіргі замандағы  ғылыми зерттеулердің өзекті  мәселесі. Берілген контексте (еңбек  қызметінің жоқтауы дағдыны қатынас  шеңберінің жарылуы және тағы  басқа). Жаңа сыртқы шарттарға  бейімделу, ойдың мүмкіншіліктерінің  төмендеуі жоғары бағаланушылық  холнинг – механизмдер (механизмдер  жағдайымен) және тағы басқа сияқты  сұрақтар қарастырылады. (М.Д.Александрова, Л.И.Анциферова, Л.В.Кирасимов, С.Г.Максимов, М.Н.Сачук, Н.П.Петрова және тағы  басқа).

   Көптеген зерттеулер  адамның психологиялық жас ерекшеліктері  туралы әңгімелейді. Адамның жас ерекшелігін кезеңдерге бөлу мәселесіне психологиялық тұрғыдан қарайды. Б.Г.Аканеьев жетекшілігінде ғалымдар егде адамдардың психоэволюциясына зерттеу жүргізген. Осы зерттеу нәтижелері даму динамикасын бақылауға мүмкіндік берді, яғни жеке жалпы физиологиялық, психмоторлық және психологиялық функцияларынң  жоғарлауы, бір қалыпты болуы және төмендеуін  көруге мүмкіндік алды.

   Қарттықтың басталуы денсаулық пен тән күшінің нашарлауы, әлеуметтік-кәсіби рөлдер құрылымы сананың азаюы және өзгеруі, отбасының өмірден айырысуымен сипатталады. Адамның есеюі де, қартаюы да біркелкі жүрмейді. Бұл оның сана-сезімінеде әртүрлі қалыптасады. Өкінішке орай,  отандық геронтологияда психо-физиологиялық процестер және әлеуметтік жағдайлардың өзгеруі жақсы зерттелінеді де, ал олардың өзіндік санасы мен ішкі дүниесі аз зерттелген.

   Кең тараған түсінік бойынша, — деп атап өтеді И.С.Кон, — геде адамдар өздерінің әлеуметтік және жеке иденттілігіне назар аудара бермейді.  Әрине, өмірге деген көзқарас жас өскен сайын өһзгеріп отырады. Геде жастағы адамдар өз жеке пікірлерін, сондай-ақ әлеуметтік мәселелерін жастарға қарағнада шешілуі қиын деп ойлайды. Тағдырға пассив түрде бағынады. Сондай-ақ мұны ақылдылықтың пайба болуы, гармонияға талпыныс, табиғат пен адамның гармониялық бірлігі деп есептеуге болады. Сонымен қатар, шарашау күштің сарқылуы, субъективті уақыт перспективасының  қысқаруы да көрініс табады. Көп жағдайда егде адамдар өздерін орта жастағы адамдардан төмен санамайды. Өзін төмен санау жолы болмайтындар мен ыңғайсыз әлеуметтік жағдайға тап болғнадарға тән.

Жұмыссыздарға психологиялық  әсер ету

    Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблемалардың бірі болып табылады. Және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.

   Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблемасы адамдармен тығыз байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат адамдары өзінің сайлауалды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп көңіл бөледі.

Жұмыссыздық түсінігі

 Анықтама бойынша жұмыссыздық  – халықтың активті бөлігінің  жасауға қабілетті жұмыс таба  алмауы.

 Жұмыссыздық негізінен  жұмыс орнына сай келетін адамдардың  азаюынан, адамдардың санының көбеюінен  пайда болады. Жұмыссыз ретінде  жұмыссыздар биржасында тіркелген,  жұмыс табуға нақты мүмкіндігі  жоқ адамдар айтылады.

 

 

 

 

Жұмыссыздықтың  келесі түрлері бар:

 • Фрикционды

 • Структуралық

 • Циклдық

 • Сезондық

 • Аймақтық

 Фрикционды жұмыссыздық.  Бұл жұмысшының бір жұмыстан  екінші жұмысқа ауысуынан пайда  болады. Бұл экономикада тұрақты  түрде болады. Бұл жұмыссыздықты  ақпараттық қамтамассыз ету арқылы, жұмыс берудің структурасын жақсарту  арқылы жетуге болады.

 Структуралық жұмыссыздық.  Бұл сұраныс структурасы мен  өндіріс технологиясы өзгеруінің  салдарынан болады. Ол негізінен  жаңа процестер есебінен жұмысшылардың  профессиясын жаңартуға итермелейді.

 Циклдық жұмыссыздық.  Бұл өндірістің циклды түрде  төмендеуімен байланысты болады. Сонда өндірісті аздаған инвестицияның  есебінен өсіруге болады. Өйткені  еңбек ресурстары өте көп. 

 Жұмыссыздық пен өндірістегі  шығындар арасында Оукен заңдары  жүреді. Ол=ВНП*2,5%*потенциальный выпуск.

 Өнім шығару потенциалды  деңгейден төмен болғанда, шығындар  қатты сезіледі. Бұл мемлекеттің  салық төлемдерінен қағылуына  алып келеді.