Шығындар есебінің негізі

Жанама шығындардың (жалпы өндірістік және жалпы шаруашылық) өзгерісін талдау кезінде олардың есепті жыл сметалары өткен жылмен салыстырылып зеттеледі.

Ақаулардан туындаған жоғалтулар ұлғайған кезде олардың себептері талданып, сонымен қатар осы шығындардың орнын толтыру мен ақауларға кеткен шығындар теңестіріледі. Басқа да өндірістік шығындарды 
талдау олардың құрамының түрлері мен есепті жылдағы олардың өзгерісінің себептері өткен жылмен салыстыра отырып анықталады.

Кәсіпорынның негізгі қызмет түрі бойынша шығындарына талдау жүргізу кезінде есепті кезеңнің нақты шығын деңгейін өткен кезеңмен немесе белгіленген жоспармен салыстыру арқылы  құралы мен құрылымы 
бойынша шығындардың өзгеру себептері мен көлемін анықтау, шығынның өсуі немесе азаюын шарттастыратын факторларды белгілеу, оларды азайтудың мүмкін болатын қорларын анықтау қажет.

Шығындарды басқару жүйесінде  өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік  құнын талдау үлкен мағынаға ие. Ол берілген көрсеткіштің өзгеру тенденциясын анықтауға, оның деңгейі бойынша жоспардың орындалуына, оның өсуіне факторлардың әсерін анықтауға, өзіндік құнды төмендету мүмкіндіктерін қолдану бойынша кәсіпорын жұмысына баға беру мен қорларды белгілеуге көмектеседі.

Өзіндік құн кірістер мен шығындарды өлшеудің негізі , сонымен қатар, қорларды тиімді қолдану мен интенсификацияның жалпылама көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Өзіндік құнды талдаудың міндеттері:

-   өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны бойынша жоспардың шиеленістігі мен негізделуін бағалау;

-   өзіндік құн бойынша талдаудың орындалу деңгейі мен динамикасын белгілеу;

-   өзіндік құн көрсеткіштерінің динамикасына әсет ететін факторлар мен олар бойынша жоспардың орындалуын анықтау, жоспарлы шығындардан нақты шығындардың ауытқу көлемі мен себептерін анықтау;

-   өзіндік құнды төмендету резервтерін анықтау;

-   шығын мен түсімнің оптималды арақатынасын анықтау мен бағалау.

Тауар, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын талдау үшін ақпараттық база болып есеп мәліметтері, өзіндік құнның есептік және жоспарлық калькуляциялары, негізгі және қосымша өндіріс бойынша шығындардың синтетикалық және аналитикалық есебі табылады.

Отандық кәсіпорындағы шығындарын басқару және талдау жүйесін қарастырдық, ендігі кезекте шығындардың басқарудың шетелдік тәжірибесін қарастырамыз.

 

 

 
 
 

 

 

 

2.тарау. Өнімнің өзіндік құны.

2.1. Өнімнің өзіндік құнын  калькуляциялаудың өндірісті басқарудағы  ролі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды:

 

Қорыта айтқанда кәсіпорын шығындары: 
Өндірістік факторларды пайдалану ең алдымен өндірістік шығындарды есепке алумен тікелей байланысты. 
Кәсіпорын шығындары - өнім өндіру және оны сату мақсатында пайдаланылатын өндірістік факторлардың ақшалай көрінісі. - Нарықтық экономикадағы шығындар: 
• айқын (бухгалтерлік); 
• жүктеме (арттыру); 
• қайтпайтын шығындар болып бөлінеді. 
Жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті одан әрі дамыту қажетіне жұмсалған шығындар кәсіпорынның айқын шығындары деп аталады, қаржылық есеп беру негізінде есептелінетін болғандықтан, оларды бухгалтерлік шығындар деп те атайды. Барлық айқын шығындардың жиынтығы өнімнің өзіндік құнын құрайды, ал өнімнің өзіндік құны мен тауарларды сату бағаларының арасындағы айырма пайда болып есептелінеді. 
Қандай да бір өндіріс факторын пайдалануға, өлшемдерге, оларды баламалы пайдалануды жақсартуға жасалған шығындар жүктеу шығындары деп аталады. 
Қайтпайтын шығындарға орны қайта толтырылмайтын шығындар жатады. 
Өндірістік шығындарды тұрақты және өзгермелі деп те бөледі. 
Тұрақты шығындар - өндірістік факторларды пайдалануға байланысты тікелей шығындар. Мысалы: 
• кәсіпорынның штаттық жұмысшыларының жалақылары; 
• үй-жай жалдауға жұмсалатын шығындар. 
Ал, өзгермелі шыгындар өнімдерді өндіру процесінде оның көлеміне байланысты өзгеріп отырады. 
Бұған: 
• жұмысшылардың еңбекақы төлемдері; 
• материалдық өнімдер мен қызметтер құрамы; 
• энергия, отын; 
• басқа да жұмсалған шығындар жатады. 
Тұрақты және өзгермелі шығындар кәсіпорынның іс-әрекеттерінің уақыт аралықтарына қарай қысқа және ұзақ мерзімді болып екіге бөлінеді. 
Қысқа мерзімді өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын өзгерте алмайды. Бұл тек материалдық және еңбек қорларын арттырады немесе төмендетеді, сондай-ақ өнім шығындары көлемін соншалықты шамада өзгертеді.  
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс 
Пәні: Ұйым экономикасы

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Артыкова Б, Назыкеева Б. «Саяси экономия»  
2. Әубәкіров Я.Ә, Абдуллаев А.А. «Саяси экономика» 
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері»  
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. 
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның 
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал  
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.  
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы. 
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы 
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж. 
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» 
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.  
15. Оңтүстік қазақстан газеті 26-желтоқсан 2007  
16. Заң газеті, 2007ж. 19 сэуір, 3 бет  
17. Мүса.С, Егеменді Қазақстан, 2007ж. 18 шілде, Ібет  
18. ҚР Парламентінің Жаршысы, 2005ж. №19. 3 бет  
19. Заң жэне Заман, 2007ж. №4. 32 бет  
20. «Экономикалық теория негіздері» Оқулық, Алматы, 1998ж.