Қаржыны басқару

Қаржы мониторинг жүйесін қалыптастыру. Қаржы министрлігінің құрылымында 2010 жылы қызметі заңсыз жолмен алынған кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы iс-қимылмен байланысты операцияларды жолын кесуге, анықтау және жоюға бағытталған Қаржылық мониторинг комитеті құрылды.

Қазіргі жаһандық экономикалық тұрақсыздық жағдайында, оның әсері  қаржы саласынан тысқары ұзаққа таралған, отандық қаржылық жүйеге қолдау көрсету бойынша  дамушы және дамыған мемлекеттердің күш-жігері ерекше орын алады.

Қалыптасқан жағдай көптеген мемлекеттердің үкіметтеріне өздерінің  қаржылық жүйесінің құрылымына жаңадан  қарауға, оларды реформалаудың қажеттілігін бағалау және қысқа мерзімде тиісті өзгерістерді енгізуге бірегей мүмкіндік беріп отыр.

Қаржы институттары сенімділігі  мен қаржылық ағымның ашықтығын  көтеруге мүмкіндік беретін негізгі  өзгерістер, ең алдымен, қаржы ұйымдарының қызметтерін реттеу, қадағалау және мониторинг саласында жүзеге асырылуы тиіс.  Сондай-ақ, құқыққа қарсы мақсатта қаржы жүйесін пайдаланудың үздіксіз жетілдіріліп отырған практикасына қарсы күрес бойынша шараларға ерекше назар аударған жөн.

Әлемдік экономикада болып жатқан дағдарыстық жағдайларға қарамастан,  қазіргі уақыттағы жаһандық проблема – террористік және экстремистік ұйымдардың қызметі өз өзектігін жоғалтқан жоқ.

 Ағымдағы қалыптасу  кезеңінде Қаржы министрлігі  осы салада заң жобалау негізін әзірледі, заңсыз жолмен алынған кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы iс-қимыл саласында қызметкерлерді іріктеу және қайта даярлау, сондай-ақ басқа да ұйымдастырушылық іс-шаралар, соның ішінде қаржы мониторингінің бірыңғай ақпараттық талдамалы жүйесін құру бойынша іс-шаралар басталды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Дипломдық жұмысты қорыта келе, мемлекеттік қаржы механизмі бұл экономикалық және әлеуметтік даму үшін қолайлы жағдай жасау мақсатында қоғам қолданатын қаржы қатынастарын ұйымдастыру нысандарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің жиынтығы болып табылады. Қаржы арқылы шаруашылық жүргізуші әртүрлі деңгейде және қызмет сферасында экономикалық және әлеуметтік дамуының мемлекеттік бағдарламаларын орындау үшін мақсатты ақша қорларын қалыптастыру  мен пайдалану жөніндегі қаржы қатынастарын басқарып отырады. Өткен кездің  оңтайлы тәжірибесінде келеңсіз  қарау қаржының  дамуына, оны басқаруға қайшы келеді: бюджетке  төленетін төлемдердің салық нысандары  жеткіліксіз пайдаланылады; бюджеттен төленетін субвенциялардан (мақсатты  жәрдем  қаржыдан) бас тарту болды және  т.б.  Осы және  басқада себептерге  байланысты  қаржының  рөлі  төмендеді. Экономиканы басқаруды қайта құру  жаңа  қаржы саясатын  жасап, жүзеге  асыруды, қаржыны  басқарудың  қағидалы  жаңа  әдістеріне  көшуді  талап  етеді. Бұл  әдістер  экономикаға  қаржының  реттеуші  ықпалын  күшейтуді  қамтамасыз  етуі, қоғамдық  өндірістің  тиімділігін  өсіруге, әлеуметтік  саланы  дамытуға мүмкіндік туғызуы тиіс.

Бүгінгі таңда қаржыны  басқарудың екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп қоғамдық өндірістің бүкіл үдерісіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың обьектісі болып табылады: қаржылық қатынастардың нысандары, ақшалай қорлар, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі баскарылады. Осыған байланысты, қаржыны басқаруға ғылыми тәсілдеме кажет, яғни бұл қаржылық сипаттағы басқару шешімдерін әзірлеген кезде экономикалық заңдардың талаптарынан басқа, экономикалық талдау нәтижелерінің ескерілетінін, басқарудың экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуінің қолданылатынын білдіреді.

Қаржыны ғылыми басқару  іс-қимылға жаңа қаржы әдістері мен  тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің  күшін жою жолымен келеңсіз құбылыстарды уақытылы жеңіп отыруды қажет етеді. Бұл ретте айқын және уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген көрсеткіштер, жоғары сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі.

Қаржылық қатынастардың  әрбір сферасы мен әрбір буынында басқару субъектілері қаржыға мақсатты ықпал етудің өзіндік әдістері мен нысандарын пайдаланады. Қаржыны басқаруда мынадай бірнеше өзара байланысты нақтылы функциялық элементтерді айырады: ақпарат, жоспарлау (болжау), ұйымдастыру, реттеу, бақылау.

Қаржыны басқаруда басқа  кез келген басқарылу жүйесіндегідей басқарудың объектілері мен субъектілері ажыратылады: обьектілер ретінде қаржылық қатынастардың сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге асыратын ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржылық қатынастардың сыныптамасына сәйкес олардың сфералары бойынша объектілердің екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, мемлекеттің қаржысы. Оларға басқарудың мына субъектілері сәйкес келеді: қаржы службалары (шаруашылық жүргізуші субъектілердің бөлімдері), қаржы және салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдық құрылымдардың жиынтығы қаржылық аппарат деп аталады.

Қазіргі таңда Қазақстандағы  қаржы жүйесі ел экономикасының негізін  құраушы буын болып табылатындықтан, елбасымыз жыл сайынғы кезекті 2007 жылғы жолдауында да еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту мақсатында және дамыған бәсекелестік қабілетті 50 елдің қатарына кіру үшін осы қаржы жүйесін басқару арқылы, оны тиімді және ұтымды пайдалану қажет екенін атап өтуі де бекер емес. Қазіргі кезеңде негізгі шаруашылық қызметтің аймақтарда жүзеге асырылатындығын ескерсек, оларға әлеуметтік -экономикалық мәселелерді өздігінен шешуге лайықты қаржылық дербестіктің берілуі маңызды болып табылады. Осымен байланысты бүгінгі таңда мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктерді ажырату, бюджетаралық қатынастарды реттеу мәселелері еліміз аймақтарының экономикалық өсуіне мүмкіндік беретін негізгі шарттар ретінде қарастырылады.

Сонымен, аймақтық бюджеттердің аймақтық деңгейдегі экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешудегі рөліне, оның маңызына жеткілікті деңгейде талдау жасалынды. Аймақтық бюджет табыстары нарықтық экономика жағдайында Қазақстан аймақтарының дербестігінің қажетті шарты бола отырып, жергілікті билік органдарына жүктелген міндеттердің олардың қаржылық мүмкіндіктерімен сәйкес келуіне негіз болуы тиіс. Ал, бұл өз кезегінде билік деңгейлері арасында өкілеттіліктер мен функциялардың, жауапкершіліктердің нақты бөлінуін және соған сәйкес бюджетаралық мәселелерін жетілдіруді көздейді. Мемлекет қаржысы жылдан –жылға артып келеді, бұл әрине еліміздің болашағы үшін маңызды деген сөз.

Қазіргі уақытта қаржыны  басқаруды жетілдіру – бұл үдерісте автоматтандырылған жүйелерді жасап, оларды қаржыны басқаруға ендіру мен үйлестіру негізінде жүргізіліп отыр. Экономикалық-математикалық әдістер мен электронды есептеу техникасына негізделген басқарудың автоматтандырылған жүйелері қаржыны жалпы басқарудың бір бөлігі болып табылады.

Қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесі деп қаржыны, қаржы жүйесін  тиімді басқаруға мүмкіндік жасайтын есептеу және ұйымдық техниканың, байланыс құралдарының әкімшілік, экономикалық, математикалық әдістерінің жинытығын атайды. Ол есепке алу, жоспарлау және ұлттық шаруашылықты басқару үшін ақпаратты жинау мен өңдеудің жалпы мемлекеттік автоматтандырылған жүйесінің қосалқы жүйесі ретінде көрінеді. Қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесі тұрақты экономика жағдайында ойдағыдай іс-әрекет ететінін айта кету қажет. Тек осы жағдайда ғана ол қаржылық аппарат жұмысының мазмұнын айтарлықтай өзгертуге мүмкіндік береді. Қаржыны басқаруда қаржылық есеп-қисаптардың автоматтандырылған жүйесі қолданылады. Ол өзара байланысты, бірлесіп іс-әрекет ететін функциялық, қамтамасыз етуші, технологиялық қосалқы жүйелерден тұрады.

Дипломдық жұмысты қорыта келе, мынадай ұсыныстар келтіруге  болады:

1. Бюджеттік жоспарды әзірлеу барлық облыстар мен аймақтардың өкілдерінің қатысуымен жүзеге асырылуы керек;
2. Мемлекеттік басқару органдарынан жергілікті басқару органдарға әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды беру кезіңде оларды қаржыландыру көлемі азаймауы тиіс;
3. Орталық пен аймақтардың бюджеттік өкілеттіктерін шектеу  саясатын жалғастыру керек;
4. Орталық пен аймақ арасындағы қаржылық экономикалық өзара қатынастардың оңтайлы моделін табу.
5. Қаржының тиімді қолданылуын қатаң басқару;
6. Бюджет аралық қатынастарды одан әрі жетілдіру;
7. Мемлекет пен аймақтардың бюджеттік қатынастарының тұрақтылығын арттыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. «Республикалық және Жергілікті бюджеттердің атқарылуы ережесі» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 наурыз №225 қаулысы мен бекітілген.
2. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Салық кодексі № 209-11. 2001 жыл 12 маусым.
3. Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95-IV Бюджет кодексi. «Егемен Қазақстан» 2008 жылғы 5 желтоқсан, №370-374.
4. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексін (Салық кодексі) қолданысқа енгізу туралы 2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 100-IV ҚР Заңы.
5. «Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесін бекіту туралы » Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысы 2007 жылғы 27 шілде
6. Қазақстан Республикасының 2011-2013 жылдарға арналған Республикалық бюджет туралы Заңы.
7. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіне Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 тамыздағы № 857 қаулысымен енгізген «2011– 2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы.
8. «2011– 2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 29 қарашадағы № 357-IV Заңы.
9. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2009 жылғы 30 желтоқсан №2304 қаулысы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2010-2014 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
10. Құлпыбаев С., Мельников В.Д. Қаржы негіздері. ЖОО-ға арналған оқулық.- Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2009.
11. Толковый словарь аудиторских, налоговых и бюджетных терминов. Под ред. Н.Г. Сычева, В.В. Ильина. – М.: Финансы и статистика, 2002.
12. Ходжаниязова Ж.Т. «Нарықтық экономика негіздері»: Оқулық – Астана: Фолиант, 2007.
13. Мировой экономический кризис: теория, методология, практика. Экономические исследования / Под ред. А.А.Абишева, Т.Н. Мухамбетова. – Алматы, Экономика, 2009.
14. Кадерова Н.Н. Финансирование и кредитование инвестиций. Учеб.пособие. – Алматы, 2008.
15. Омирбаев С.М. Финансы: учебное пособие для вузов. Астана 2003.
16. Бернстайн П. Фундаментальные идеи финансового мира: Эволюция/Пер с англ..-М.: Альпина Бизнес Букс, 2009.
17. Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политики налогов. Учебн. Пособие.- М,: Инфра-М, 1996.
18. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система Казахстана: становление и развитие: моногр. Астана: Изд.КазУЭФиМТ, 2008.
19. Лихачева Н.О., Щуров С.А. Долгосрочная и краткосрочная финансовая политика предприятия. Учебное пособие. – М.: Вузовский учебник, 2008.
20. Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2008.
21. Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В. Романовского и др. – М.: Перспектива, «Юнити», 2005.
22. Экономическая история зарубежных стран. – Учебное пособие под редакцией Голубовича В.И. – Минс, ИП «Экоперспектива», 1998.
23. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. - Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2003.
24. Финансы. Под ред. А.Г. Грязновой, Е.В. Маркиной. – М.: Финансы и статистика, 2004.
25. Рудный К.В.Финансово-кредитные проблемы зарубежных стран. Учеб.пособие. - М.: Новое знание, 2003.
26. Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования. – М.: Финансы и статистика, 1996.
27. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2007.
28. Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики Казахстана.- Алматы, Каржы- Каражат, 1995.
29. Большаков С.В. Финансовая политика государства и предприятия. Курс лекций. – М.: Книжный мир, 2002.
30. Нәдіров М.Н., Қалыбекова Д.Б. Шет мемлекеттер қаржылары. – Алматы, Экономика, 2006.
31. Финансы. Учебник длф вузов. Под ред. М.В. Романовского и др. – М.: Перспектива. «Юнити», 2002.
32. Шахов В.В. Страхование – М., Изд-во «Страховой полис», 1997.
33. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика Казахстана.-Алматы, Каржы-Каражат, 2002.
34. Гриффин Р., Пастей М.. Международный бизнес. 4-е изд./Пер с англ. Под ред. А.Г. Медведева. - СПб.: Питер, 2006.
35. Рудный К.В. Международные валютные, кредитные и финансовые отношения, Учеб. пособие. – М.: Новое знание, 2007.
36. Стиглиц Д.Ю. Экономика государственного сектора. Изд-во МГУ.- М.: Инфра-М,1997.
37. Екшембаев Р.С. Персональные финансы в финансовой системе государства. – М.: Магистр, 2008.
38. Мельников В.Д. Современная экономическая парадигма государственных финансов. Материалы международной конференции «Казахстан на пути к новой модели развития: тенденции, потенциал и императивы роста». Часть 6, 8.-Алматы, экономика, 2001.
39. Дж Ван Хорн. Основы управления финансами - М.,ФиС, 1996.
40. Смагұлова Г.С. Аймақтық экономиканы басқару мәселелері. Оқу құралы. - Алматы: экономика, 2005.
41. Искаков Ұ.М., Бохаев Д.Т., Рузиева Э.А. Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық – Алматы: Экономика, 2008.
42. Брайчева Т.В. Государственные финансы. Учебные пособие. – СПб: Питер, 2001.
43. Баймуратов У.Б. Финансы Казахстана // Том 2. Избранные научные труды.- Алматы:  БИС, 2005.
44. Васильева М. В.и др. Финансовая политики. – Ростов н/Дону: Феникс, 2008.
45. Мельников В.Д. К вопросу о трактовке категорий «деньги финансы»: особенности и противоречия современных подходов. Журнал «Мир финансов», декабрь 2003.
46. Вавилов Ю. Я. Государственные кредит. Учебн. Пособие для вузов. – М.: Финансы и статистика, 2004.
47. Абленова Д.О. Финансовый контроль и углубленный аудит: теория, методология, практика: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2007.
48. Куашбаев С., Джуманов А.М. Финансы: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2010.
49. Финансы. Учебник для вузов/Под ред. Г.Б. Поляка.-2-е изд. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2004.
50. Шалабай С.И., Шалабаев М.И. Финансовый менеджмент и конкурентоспособность банков Республики Казахстан.Алматы-Экономика, 2008.
51. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержания сущности финансов в экономической науке. В сб. Научных трудов КазЭУ «Реформирование Казахстанской экономики: уроки, теория и практика». Вып. 4.-Алматы, Экономика, 2001.
52. Ілясов Қ.Қ. Құлпыбаев С. Қаржы. Учебник для вузов. - Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2005.
53. Годме П.М. Финансовое право. - М.: Прогресс,1978.
54. Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория и направления развития. – Алматы, 2004.
55. Баймуратов У.Б. Деньги и финансы: нелинейная система: научно популярное издание. Том 1. – Алматы: Экономика, 2005.
56. Мельников В.Д., Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы: Оқу құралы: - Алматы: Қазақ университеті, 2005.
57. Корпоративные финансы. Учебное пособие. Э.Э. Михель, А.Б.Рахимбаев, А.К. Бельгимбаев и др. – Алматы: Азия – Принт, 2009.
58. www.minfin.kz.
59. www.minplan.kz.
60. www.google.kz.

 

 

 

 

А қосымшасы

 

Қаржыны басқарудың мақсаты мен негізгі талаптары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақпарат көзі: Смағұлова  Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу  құралы. – Алматы: Экономика, 2008.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Б қосымшасы

 

Қаржылық механизмінің жүйесі

 

ҚАРЖЫ МЕХАНИЗМІ (ЖҮЙЕ)
ҚОСАЛҚЫ ЖҮЙЕЛЕР
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ (БОЛЖАУ)			ҚАРЖЫ ТҰТҚАЛАРЫ МЕН ЫНТАЛАНДЫРМАЛАРЫ		ҰЙЫМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕЖІМ
Б Л О К Т А  Р
Қаржы болжамдары, жоспарлары және баланстары	Қаржылық көрсеткіштер	Қаржы нормалары мен  нормативтері (ағымдағы қаржыландыруда қолданылатындары)	Қаржы ресурстарын бөлудің  нормативтері (макроэкономикалық нормативтер: салықтардың мөлшерлемелері, қорларға аударылатын аударымдардың нормалары)	Ұдайы өндірісті және ынталандыруды қаржымен қамтамасыз ету қорлары	Қаржыны басқаруды ұйымдастыру	Қаржылық қатынастарды реттейтін заңнамалық және нормативтік  актілер	Қаржылық бақылау
ЭЛЕМЕНТТЕР
(Қаржылық қатынастарды  ұйымдастырудың алғашқы, бастапқы  түрлерінің, нысандарының, әдістерінің,  олардың сандық анықтау амалдарының қосалқы жүйелері мен блоктарына сай келетін нақтылы атаулары)

 

 

Ақпарат көзі: Құлпыбаев  С., Мельников В.Д. Қаржы негіздері. ЖОО-ға арналған оқулық.- Алматы: ТОО  «Издательство LEM», 2009.

 

 

 

 

 

В қосымшасы

 

01.04.2011 жылғы Ақтөбе облысы бюджетінің кірістері бойынша орындалу көрсеткіштері

 

Ақпарат көзі: Ақтөбе облысы бойынша Қазынашылық Департаментінің  статстикалық бюллетені: 2011 жыл, сәуір. №4.