Биенің сүт өнімділігін арттыру

1)  шикізатты  қабылдау және өңдеу;

2)  ашыту  және араластыру;

3)   шөлмектерге  құю және тығындау, этикетка жапсыру;

4)  пісіру  және газдау;

5)  мұздату;

6)  сақтау  және тасу;

7)   Шикізатты  қабылдау және дайындау мынадай  бөлімдерден тұрады:

1)  бие  сүтін өлшеу;

2)  сүзгіден  өткізу;

3)  температурасын  өлшеу;

4)сүттің қышқылдығын, тығыздығын және майлылығын анықтау.

Ашыту және сапыру (пісу). Сүтті қабылдап, өңдегеннен кейін, оны 26—28° жылылықта ашытады. Сүтке өндірістік ашытқыны қоспаның қышқылдығы 50—60°Т көтерілгенше құяды. Сүтке қор қосылғаннан кейін  пісуді бастайды. Қымызды 60—80 минут  бойы піседі, былғауыштың айналу жылдамдығы минутына 480 айналым болуы керек. Қышқылдығы 55—65° болып, қымыздық өзіндік  бір жағымды иісі шыққаннан кейін  пісуді тоқтатады.

Шөлмектерге құю, тығындау және этикеткалау. Араластыру — пісу аяқталған соң қымыз  шөлмектерге құйылады. Шөлмектің  аузы резинка немесе газ тығынмен не металл қақпақтарымен жабылады. Шөлмектерді МРТУ 46—573—69 талаптарына  сай табиғи қымыздың бекітілген үлгісімен  этикеткалайды.

Жетілуі мен  газдануы. Қымызды, құйып, тығындағаннан  кейін жетіліп пісуі үшін және өзезінен газдануы үшін оны 2—3 сағатқа  бөлме температурасына қойып, содан  соң 6 градус жылылықтағы тоңазытқышқа салады. Қымыздың газдануының аяқталғандығын оның тығынын алғаннан кейін шөлмекті жеңіл сілкігенде пайда болатын  көпіршіктерден біледі.

Қымыздың  жетіліп пісу уақыты деп, сүтті ашытқан  кезден бастап, мекемеден сатылуға шыққанға дейінгі уақыты айтылады.

Қымыз категориясы. Жетіліп пісу уақытына, күштілігіне (ащылығына) байланысты қымыз үш категорияға  белінеді:

1.  Әлсіз  (жетілуі — 5—6 сағат)

2.  Орташа (жетілуі 1 тәулік)

3.  Ащы,  күшті (жетілуі 2 тәулік).

Сақтау. Қымызды  дайындау мекемесінде +6° жылылықта  бір-тәуліктен астам сақтауға болмайды.

Қымыз ашытқысын  дайындау    методикасы.    Лабораториялық шытқы стерилді қайнатылған    бие сүтінен    әзірленеді. Колбаны  алып, оған 200 мл жаңа сауылған бие сүтін  қүйып, мақта тығынымен жабады да, жылы суға салып, 30 минут сарқылдап  қайнағанша қайнатады; егер автоклав болса, 5 минут 1 атм-да стерилизациялайды.

Содан кейін 34 градусқа дейін мұздатып қойып, екі  түтікпен стерилизацияланған бие сүтіне езілген ашытқыны, ал бір түтіктен болғар дәні талшығының сүтті —  қышқылын құяды. Қолбадағы сұйықты  жақсылап араластырып 34°-тан 100—120°  температураға дейін қышқыл пайда  болғанша қалдырады.

Мұнан кейін  колбаға 1/3 жаңа сауылған бие сүтін  косып 15-20 минут араластырады да 100°  қышқылдыққа жеткенше 26—28° температурада  қалдырзды.

Өндірістік  ұйытқыны лабораториялық  ашытқының  негізінде жасайды.

Лабораториялық  ашытқыға 26—28° температурада тәулігіне 4 рет жаңа сауылған бие сүтін  қосады. Бие сүтін қоспаның қышқылдығы 65—70°Т төмендегенше кұяды.    Бұл  процедураны  қажетті мөлшермен  қажетті сапалы ашытқы алғанша 4—5 тәулік қайнатады. Сүтті қойған сайын ашытқыны 15—20 минут    араластырады.

Өндірісте пайдаланардың  алдында ашытқының қышқылдығы 120—130°Т болуы керек. Әрі қарай өндірістік ашытқыны 2—3 тәулікте жаңартып, қасиетін жойғанша пайдаланады. Шайқағанда көпіршіктенуі, ал микроскоппен қарағанда көзге 8—10 ашытқы клеткаларының көрініп, сүт  қышқылы таяқшаларының мол көрінуі-жақсы  ашытқының көрсеткіші болып табылады.

 

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ

Республика  жағдайында өсіруге және мол өнім алуға пайдалы түліктердің бірі – жылқы. Жылқының еті, сүті,терісі, қылы өнеркәсіп орындарына қажетті  шикізаттардың бірі.

Соңғы кездері  биеден қымыз өндіру жақсы дамыған. Биенің сүттілігі сауын маусымы  ішінде өзгеріп отырады.

Арнаулы қымыз  өткізген зерттеулер бойынша жабы жылқысының биесі 1кг сүтке 0,71 азық өлшем бірлігін, 91г сіңімді протеин қажет екендігі  ал ауыр жүк тартатын және қазақы жылқы  буданына 0,73 азық өлшем бірлігі, 94г  сіңімді протеин қажет. Сиырмен  салыстырғанда бие 1 кг сүтті өндіру үшін азық өлшем бірлігі мен сіңімді  протеинді аз қажет етеді.

Бұны біз  биенің сүтінің каллориясы сиыр сүтіне қарағанда аз болатындығынан деп  санаймыз.

Сонымен, биеден қымыз өнімділігі оның дұрыс азықтандырылуына және бағып күтуіне байланысты болып  келеді.

Сауын биені  сұрыптағанда селекционер әр килограмм  сүтке  азық өлшем бірлігін және сіңімді протеинді аз қажет ететін тұқымын таңдағаны пайдалды.

Сүт — малдың желінінде (сүт безінде) қан аркылы түзілетін, құрамында жүзден астам  заты бар күрделі физиологиялық  ерітінді. Оның құрамында су, белок, сүт майы, сүт қанты, минерал заттар (оның ішінде микроэлементтер), витаминдер, ферменттер, гормондар, газдар, пигменттер, микроорганизмдер және т. б. болады.

Құрамында осындай  әр түрлі заттар болатындықтан сүт  маңызды тағамдық өнім болып саналады. Бие құлынддағаннан кейін алғашқы 4—5 күндей сүт бездері уыз бөліп  шығарады, оның құрамы жөнінен жай  сүттен едәуір айырмашылығы бар.

Бие сүтінде 18 процент май, 2,0% белок, 6,5 о/о сүт  қанты болғанда, оның каллориясы 51 ккал болады.

Ауа райы, азықтандыру  жағдай сияқты факторлардың ұзақ мерзімді әсері нәтижесінде малдынң бойында  өзіне тән белгілер қалыптасып, ол тұқым қуалайды. Мұның, әсіресе, сүттің химиялық құрамының өзгеруіне қатысы бар.

Қымыз өндіру экономикасына тоқталғанда еске алатын жағдай, осы уақытқа шейін  сүтті жылқы шаруашылығындағы өнімнің  өзіндік бағасы біркелкі үйлестірілмеген.

Сүтті жылқы  шаруашылығынан алынатын басты өнім қымыз өндіру болып қалыптасқан. Сондықтан қымыздың өзіндік құны сауын биелерге, айғырларға, сауыншыға  және қымыз ашытқанға кеткен қаржыдан тұрады, бұдан жанама өнімдердің құны алынады.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Әкімбеков.Б «Етті-сүтті жылқы шаруашылығы», Алматы, «Қайнар», 1984ж.
2. Әкімбеков.Б  «Қолда малды өсіру», Алматы-1995ж
3. Әкімбеков.Б,Керімбаев.Д,Дүйсембаев.А. Сауын биелерді азықтандыру. 1995 ж.
4. Бозымов.Қ. «Жылқы шаруашылығы», Алматы, «Қайнар», 1993ж.
5. Бозымов.Қ. Жылқы және түйе шаруашылығы. Алматы- 1993 ж
6. Борисенко Е.Я., Баранова К.В., Лисицын А.П.- Практикум по разведению сельскохозяйственных животных. М."Колос"- 1984ж.
7. Богословский С.И.  Селекция сельскохозяйственной птицы. М. ВО "Агропромиздат" - 1991.
8. Бейімбеков.Қ.,Төреханов.А.,Байжұманов.Ә Мал өсіру және селекция. 2006ж.
9. Дмитриев Н.Г., Басовский Н.З., Александров Б.В. и др.  Справочник.- Племенная работа. М. "Агропромиздат" – 1988 ж.
10. Дәрібаев.А.,Әткешов.Ж. Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру практикумы.1994 ж
11. Демеуғалиева.Е. Мал азықтандыру. Алматы-2000 ж.
12. Жебровский Л.С. "Селекционная работа в условиях интенсификации животноводства". Л.-1987 г.
13. Жуленко А.П. , Король А.Б. "Рекомендация в эволюции и селекции"- М. "Наука".-1985г.
14. Кравченко Н.А.   Племенное дело в животноводстве. М. "Агропромиздат"- 1987 г
15. Керімбаев.Д. Қазақстанның жылқы шаруашылығы. Алматы-1968 ж
16. Құлдыбаев.М. Ауыл шаруашылық микробиологиясы. 1994 ж.   16.Құсайынов.Қ, Росляков.А.К. Азықты малға беруге әзірлеу. 1971 ж.

17.Лэсли.Д.Ф. ''Генетические основы селекции сельскохозяйственных животных". -М. "Колос". - 1982 г.

17. Лобоновский.Г. Фермадағы азық цехтары. 1973 ж.
18. Меркурьева Е.К. - "Биометрия в селекции и генетике  сельскохозяйственных животных".- М. "Колос"- 1970.
19. Матуеевич.В.Ф. Мал өсіру гигиенасы. 1972 ж.
20. Никоро З.С., Стакан Г.А., Харитонова З.Н. и др.  "Теоретические основы  селекции животных". М. "Колос"- 1968 г.
21. Омарқожаұлы.Н. Мал азығын бағалау және малды азықтандыру. 2005 ж.
22. Омарқожаұлы.Н. Мал азықтандыру. 1998 ж.

22.Федотов.П.А. Коневодство. М. "Агропромиздат"- 1989 г.

23. Шилер Р., Вахаля, Винш Я. - "Селекция в животноводстве".- научные труды. М. "Наука"- 1969.