Бағдарламалау тілдері

CheckBox компоненті тәуелсіз ауыстырғыш батырманы ұйымдастырады, бұның көмегімен пайдаланушы “ия/жоқ” түріндегі өзінің шешімін көрсете алады. Fraim  компоненті, батырмалар тобынан тұрады – тәуелді ауыстырғыштар. Батырмалар тобының бір батырмасын басқан кезде, барлық қалған батырмалар сөнеді.

ListBox компоненті  жолды ұсынады, бұнда элементтер пернетақта немесе “тышқан” көмегімен таңдалады. Элементттер тізімі Items қасиеті арқылы беріледі, бұның Add, Delete және Insert әдістері, сәйкесінше жолдарды қосу, жою, енгізу үшін пайдаланылады. Белгіленген элементтің нөмірін анықтау үшін ItemIndex  қасиеті қолданылады.

ComboBox компоненті ListBox тізімінің және Еdit редакторының комбинациясын ұсынады, сондықтан барлық қасиеттері осы компоненттерге тәуелденген. Редакторлеу терезесімен жұмыс жасау үшін  Edit- тегі тәрізді Text  қасиеті, ал таңдау тізімімен жұмыс жасау үшін  ListBox –тегі тәрізді Items қасиеті пайдаланылады.  Style  қасиетімен анықталатын компоненттің 5 модификациясы болады. csSimple модификациясында тізім әрқашан да ашық, қалғандарында ол редактордың оң жағындағы батырманы басқаннан кейін ашылады.

Пайдаланушы диалог терезесінің параметрлерін  өзінің қалауынша өңдей алады. Терезенің  тақырыбын Title қасиеті арқылы өзгертуге  болады. Егер ол пайдаланушымен берілген болса, онда DefaultExt қасиетінде файлдың  кеңейтілуін көрсетуге болады. Filter қасиеті терезеде бейнелейтін файлдарды  сүзіу (фильтрлеу) үшін қолданылады. Фильтрді орналастыру келесідей жүзеге асырылады. Сәйкес компонентті белгілегеннен  соң, объектілер инспекторының Filter қасиетінің оң (ақ) бөлігін екі рет шерту  керек. Filter Editor фильтр редакторының пайда  болған терезесінде Filter Name бағанасында  сәйкес фильтрді мінездемелейтін мәтінді  теру керек, ал Filter фильтр бағанасында  –масканы белгілеу керек.

Әр түрлі  функцияларды өңдеп алып, програмист оны басқа программаларда қолдана  алады.Бірақ бұл өте қолайсыз, функция    текстін қайта  теру керек немесе басқа программа  текстінен  қайта көшіру керек.

Модуль  құру

Visual Basic програмистке өзінің функциялары мен процедураларын бөлек модульге орналастыруға үмкіндік береді.  Осыдан кейін модульдің процедурасы мен функциясын өзінің программасында қолданып, программаға қажетті модульдер тізімінде модуль атын береді.

Модуль құруды бастау үшін, форма трезесін және модуль терезесін  жабу керек. Содан кейін File  менюінен New   командасын таңдау керек. Нәтижеде  код редактор терезесі ашылады, ол жерде  форматты Модуль шаблоны ашылады.

Модуль мына бөлімімен басталады – unit инструкциясы, ол жерде модуль аты көрсетіледі. Модульді сақтау кезінде бұл ат  автоматты түрде  програмист берген атпен алмастырылады.

Interface сөзі  модуль интерфейс бөлімін белгілейді.бұл  бөлімге програмист функция және  процедура модуліндегі белгілеу  көрсетіледі. Олар басқа модульден  шақырылуы мүмкін.

Implementation бөліміне  процедура және функцияны орналастыруымыз  керек, сипаттамасын Interface бөлімінде  көрсетеміз.

Жұмысты орындау реті:

Мысал:

 

Interface  // функция мен процедураның белгіленуі

// доступ бар программалар

// қолдану модулі

function  IsInt (ch :  char) : Boolean

// IsInt функциясы тексереді

// б‰тін сан енгізген уақытта

function  IsFloat (ch : char; st: string) : Boolean

// IsFloat функция тексереді, символ  жіберіледі ма

// бөлщек сан енгізген кезде

// ch – келесі сим  вол

// st – енгізілген символ

Implementation  // реализациялау

// символѓа доступ бар ма, соны  тексереді

// б‰тін сан енгізген уақытта

function IsInt (ch :  char) : Boolean

begin

if (ch>=’0’) and (ch<= ‘9’) //цифр

or (ch=#13)   //клавиша <Enter>

or (ch=#8)    //клавиша <Enter>

   then InIst: = True  //символ жіберіледі

   else InIst: = False  //символ жіберілмейді

end;

// тексереді символ жіберіледі  ма

// бөлшек сан енгізген кезде

Дәріс №13

Объектілі бағыттағы бағдарламалардың  объектілері. Олардың бағдарлама мәтінінде  қолдану принциптері.

 

Графикалық элементтер

Программистер қосымшаларда суреттерді қалай құру керектігін және нүктені, сызықты, фигураны және түсті  қалай басқару керектігін түсінуі  тиіс. Windows-та жоғары өнімді графикалық қөосымшаларға жүйелік ресурстарды  тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін  прогрессивті әдістер қолданылады. Delphi графикалық компоненттер мен әдістердің бай жиынтығын ұсынады. Delphi-дің  төмендегі элементтерін түсіну, график тұрғызудың негізгі қадамдарының бірі болып табылады.

Координат. Барық визуалды компоненттер TOP және LEFT қасиеттеріне ие. Бұл қасиеттер анықтайтын мән компоненттің формада орналасу орнын анықтайды. Басқаша айтқанда, компонент (X, Y) позициясына орналасады, мұндағы X  - LEFT қасиетіне, ал Y – TOP қасиетіне кіреді. X және Y мәндері нүктемен өрнектеледі. Нүкте  - суреттің ең кіші бөлшегі, оны басқаруға болады.

Canvas (канва, холст) – бұл суреттің формадаға және басқа да көптеген графикалық компоненттегі аймағы. Canvas қасиеті Delphi кодына орындалу кезінде сурет аймағын басқару мүмкіндігін береді.

Нүктелер. Барлық графикалық операциялар сурет бетінде пикселдер түсін орнатуға келіп тіреледі. Delphi әрбір пикселді жеке-жеке басқаруға мүмкіндік береді. Пикселдер түстердің көптеген мәніне ие. Пиксель түстері алдын ала орнатылып қойылған түстермен, мысалы clBlue (көк), сондай ақ қызыл, жасыл және көк түстерінің араласуымен беріледі.

 

Графикалық компонеттер

Delphi-дiң стандартты  кiтапханасындағы визуалды компоненттердi  өзiңiздiң программаңызға ерекше  түр беретiн бiрнеше объектiлер  кiредi. Олар - TImage, TShape, Tbevel, TpaintBox.

TImage – форманың кез келген орнына графикалық бейненi орналастыруға мүкiндiк бередi. ұл объект қолдануда өте қарапайым – оны Additional парағынан таңдап, форманың сiзге қажет орнына орналастырыңыз. Суреттiң өзiн дизайн жасау кезiнде редактордың (Объектiлер инспекторы) Picture қасиетiнен жүктеуге болады. Сурет jpg, jpeg (JPEG Image file) bmp (bitmap), emf (enhanced Metafiles), wmf (Windows Meta File), ico (icon) форматтағы файлдарда сақталуы қажет.

Суреттi бейнелеудiң  жоғарыда аталған форматтардан басқа  бiрнеше түрi бар (мысалға pcx, gif, tiff, jpeg белгiлi). Программаға бейненi қосу үшiн  бұл форматты не bmp форматына ауыстыруға не осы форматтарды “түсiнетiн” кiтапханаларды табуыңыз қажет (Delphi үшiн  мұндай әртүрлi компоненттерi бар).

TShape – шеңбер, квадрат және т.б. типті қарапайым графикалық объектілер.  Объект түрі Shape қасиетінде көрсетіледі. Pen қасиеті объектінің түрі мен шекара түрін анықтайды. Brush - объектті бояудың түрі мен түсін орнатады. Бұл қасиеттерді дизайн жасау кезінде де өзгертуге болады.

 

TCanvas класы

Программа график шығаратын беттер Canvas қасиетіне  сәйкес келеді. Өз кезегінде canvas қасиеті  — TCanvas типті объект.

Бұл класс  —Delphi-дің графикалық жүйесінің өзегі  болып табылады. Ол өзіне "холст"-ты (GDI нақты құрылғысының контексті), және "жұмыс құралдарын" (пероны, кисть, шрифт), сондай ақ "ішкі шеберлерді" (геометриялық фигураларды салуға арналған функциялар жиынтығы) біріктіреді. Ол канва деп те аталады.

Сanvas "бет", "сурет салуға арналған холст деп аударылады. Холст пиксель деп аталатын жеке нүктелерден тұрады. Пиксельдің орны оның тік (X) және көлдеңен (Y) координаттары арқылы сипатталады. Сол жақ жоғарғы пиксель (0, 0) координаттарына ие. Координаттар жоғарыдан төмен және солдан оңға қарай өседі. Оң жақ төменгі бұрыштың координаты холост өлшемінен тәуелді.

Холост өлшемін  бейнелеу аймағынын (image): Height және width қасиеттері арқылы немесе форманың: ClientHeight и Clientwidth қасиеттері беруге болады.

 

Геометриялық фигураларды  салу процедуралары мен функциялары

 

1-кестеде  Tcanvas класының геометриялық фигураларды  салуға мүмкіндік беретін әдістері  және олардың сипаттамасы келтірілген.

1-кесте.  TСanvas класының әдістері

Әдіс	Сипаттама
procedure Arc (XI, Yl, Х2, Y2, ХЗ, Y3, Х4, Y4:Integer) ;	Элипс сегментін салады. Эллипс (X1.Y1)— (Х2, Y2) сипаттаушы тіктөртбұрышпен анықталады; оның өлшемі 2 –ден 32 767 нүктеге дейінгі аралықта жатуы керек. Сегменттің бастапқы нүктесі элипсс пен оның центрінен (ХЗ, Y3) нүктесі арқылы жүргізген сәуленің қиылысында жатады. Сегменттің соңғы нүктесі элипсс пен оның центрінен (Х4, Y4) нүктесі арқылы жүргізген сәуленің қиылысында жатады. Сегмент суреті сағат бағытына қарсы салынады.
procedure Chord (XI, Yl, X2, Y2, X3, Y3, X4, Y4: Integer) ;	Хорданы салады және онымен қиылған элипстің бөлігін бояйды. Эллипс, бастапқы және соңғы нүктелер Arc әдісіндегідей анықталады.
procedure Ellipse (XI, Yl, X2, Y2 : Integer);	(Х1, Y1) - (Х2, Y2) тіктөртбұрышпен сипатталған элипссті салады және бояйды.
procedure LineTo(X, Y: Integer) ;	ағымды нүктеден (X, Y)-ке дейін перо арқылы сызық жүргізеді
procedure MoveTo (X,Y: Integer);	Пероны ағымды орнынан ( PenPos қасиеті) (X, Y) нүктесіне қояды
procedure BrushCopy (const Dest: TRect; Bitmap: TBitmap; const Source: TRect; Color: TColor) ;	Арнайы көшірулерді орындайды Bitmap биттік картасындағы Source тіктөртбұрышы канвадағы Dest тіктөртбұрышына көшіріледі; осы кезде Color түсі ағымды кисттің түсіне алмастырылады (Brush. Color). Бұл әдістің көмегімен «мөлдір» картина салуға болады. Ол үшін фонға сәйкес кист түсін таңдап, содан кейін оған фондық немесе биттік картаның жиі кездесетін түсін алмастыру керек (Bitmap. TransparentColor).
procedure CopyRect (const Dest: TRect; Canvas: TCanvas; const Source: TRect ) ;	Canvas канвадағы Source тіктөртбұрышын объекттің өз аймағындағы Dest тіктөртбұрышына көшіреді.
procedure FillRect (const Rect: TRect);	Тіктөртбұрышты бояйды (ағымды кистпен)
procedure FrameRect (const Rect: TRect);	Тіктөртбұрыш контурын ағымды кист түсімен салады (толтырусыз).
procedure Draw(X, Y: Integer; Graphic: Tgraphic) ;	Graphic (нақтырақ, оны салу әдісін шақыру) графикалық объектін жоғары сол жақ бұрышы(X, Y) болатын аймаққа салуды жүзеге асырады
procedure StretchDraw (const Rect: TRect; Graphic: TGraphic) ;	Graphic объектін берілген Rect тіктөртбөрышына салады..Егер олардың өлшемдері сәйкес келмесе, Graphic масштабталады.
procedure FloodFill (X, Y: Integer; Color: TColor; FillStyle: Tf illStyle) ; TFillStyle = (fsSurface, fsBorder);	Ағымды кистпен аймақты бояйды. Процесс (X, Y) нүктесінен басталады.  Егер FillStyle режимі fsSurface-ке тең болса, онда ол  Color түсті басқа нүктелерге кездескенше жалғаса береді. fsBorder режимінде бояу кеісінше, Color түсті  шекке өткеннен кейін тоқтатылады.
procedure Pie (XI, Yl, X2, Y2, X3, Y3, X4, Y4: Integer);	(Х1, Y1) — (Х2, Y2) тіктөртбұрышымен сипатталатын эллипс секторын салады. Сектордың шектері эллипс ценірінен (ХЗ, Y3) және (Х4, Y4) нүктелері арқылы өтетін сәулелерде жатады.
procedure Polygon (const Points: array of TPoint);	Points нүктелерінің кординаттары массивін пайдалана отырып, көпбұрыш тұрғызады. Бұл кезде соңғы нүкте алғашқысымен бірігіп, ішкі аймақ боялады.
procedure Polyline (const Points: array of TPoint);	Points нүктелерінің кординаттары массивін пайдалана отырып сынық сызық түзеді
procedure PolyBezier (const Points: array of TPoint);	Points нүктелерінің кординаттары массивін пайдалана отырып Безье (кубтық сплайн) қисығын тұрғызады
procedure PolyBezierTo (const Points: array of TPoint);	Points нүктелерінің кординаттары массивін пайдалана отырып Безье (кубтық сплайн) қисығын тұрғызады. Ағымды нүкте бастапқы ретінде алынады.
procedure Rectangle (XI, Yl, X2, Y2: Integer);	Жоғары сол жақ бұрышы (Х1, Y1) және төменгі оң жақ бұрышы (Х2, Y2) орналасқан тіктөртбұрыш сызады.
procedure RoundRect (XI, Yl, X2, Y2, X3, Y3: Integer) ;	Бұрыштары дөңес тіктөртбұрыш сызады. Төбе координаттары Rectangle әдісіндегідей. Дөңестелу остерінің  өлшемі тігінен және көлдеңенінен ХЗ және Y3 болатындай эллипс сегменттері сияқты салынады.
function TextHeight (const Text: string): Integer;	Text жолының биіктігін пикселмен береді
function TextWidth (const Text: string): Integer;	Text жолының енін пикселмен береді
procedure TextOut (X, Y: Integer; const Text: string);	Text жолын шығарады. Жоғарғы сол жақ бұрыш канваның (X, Y) нүктесіне орналасады
procedure TextRect (Rect : TRect; X, Y: Integer; const Text: string);	Мәтінді қима арқылы шығарады. TextOut сияқты, Text жолы (X, Y) позициясына шығады; Rect тіктөртбұрышының шегінен тыс жатқан мәтін бөлігі қиылып, көрінбей тұрады.

 

 
Дәріс №14 Мәліметтер базалары

Мәліметтер  базаларына кіріспе

 

Қазірігі  таңдағы ақпараттық жүйе формасы  болып мәлімет банкілері болып  табылады. Олардың құрамына ЭЕМ базасындағы  есептеуіш жүйе, МББЖ, бір немесе бірнеше МБ, қолданбалы бағдарламалар  құрамы (қосымшалар).

МББЖ МБ құруға, енгізуге және қолдаудың тілідік  және бағдарламалық тәсілдер жиынтығын  білдіреді. Қолданыс типі бойынша МББЖ персоналды және көпқолданушылық болады. Персоналды МББЖ бір компонентте  жұмыс істейтін локалды МБ-сын  құруды қамтамасыз етеді. Персоналды МББЖ-ге Paradox, dBase, FoxPro және т.б. жатады.

Көпқолданушылық МББЖ «клиент-сервер» архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз  етеді Көпқолданушы МББЖ-ге Oracle, Informix, SyBase, Interbase және т.б. жатады.

Қазіргі таңдағы  МББЖ құрамына мәліметті сипаттау, оны басқару, құрылымдық сұраным  тілі жатады (SQL). SQL халықаралық стандартқа ие. Бірақ оның бірнеше диалектілері бар.

Қолданбалы  программалар (қосымшалар) мәліметті  өңдеуге қызмет етіп, МБ-да сақталады. Қолданушы қосымшаларды қолдана  отырып МБ-мен жұмыс істейді. Локалды  мәліметтер базасында МБ және қосымша  бір компонентте орналасады, ал алыстатылған МБ-да қосымша мен МБ бөлек орналасады.

Мәліметтер  базаларын ұйымдастыру модельдері

Мәліметтерді  ұйымдастыру түріне байланысты МБ-да мәліметтерді көрсету модельдерін  анықтайды: иерархиялық, желілік, реляциялық және обьектілік–бағытталған. Иерархиялық  модельде мәліметтер ағаш тәрізді (иерархиялық) құрылымда беріледі. Желілікте келтірілген  графа түрінде ұйымдастырады. Оның кемшілігі – құрылымның каттылығы  және оны ұйымдастыру қиындығы. Желілік  пен иерархиялық модельдерде  мәліметтер құрлымы жобалау сатысында  беріліп, мәліметтерге қол жеткізуді  ұйымдастыру кезінде өзгертуге  болмайды.

Объектілік–бағытталған  ұйымдастыруда бөлек жазбалар объектілер түрінде беріледі. Объектілік–бағытталған модельдер өзіне желілік және реляциялық модель ерекшеліктерін иеленіп, мәліметтерді қиын құрылымды ірі  МБ құруға қолданады.

Реляциялық  модель өзінің атын ағылшын термині relation сөзінен иеленген. Реляцияық модельде МБ – бұл тікбұрышыты кесте – кортеждердің (жол) бірдей атрибуттармен (бағаны) қатынасы. Реляциялық МБ – бұл тәуелсіз немесе өзара байланысқан кестелер қатныса. Мәліметтердің реляциялық моделінің артықшылығы қарапайымдылық, икемділік, іске асыру тиімділігі балып табылады.

Ақпараттық  жүйелердің архитектурасы

Локалды МБ, сонда жұмыс істейтін қосымшалар сол компьютерде орналасады. Бұндай жағдайда ақпараттық жүйе локалды архитектура  түрінде болады (1.1-сурет). МБ-мен жұмыс бірқолданушылық режимде орындалады. Қажет жағдайда компьютерде басқа сол мәліметтерге қол жеткізетін қосымшаны жүктейді. МБ-н басқару үшін мәліметтерді арнайы басқару мен бақылау құралдары қажет.

Локалды МБ-на қол жеткізу үшін BDE Paradox, dBase, FoxPro және мәтіндік файл форматындағы МБ-мен  жұмыс істейтін стандартты драйверлер қолданылады.

Локалды МБ қолдануда желіде оған көпқолданушылық  қол жеткізуді ұйымдастыруға  болады. Ол үшін МБ мен қосымшалар файлдары желі серверінде орналасады. Әрбір қолданушы өз қалпында осы қосымшаны жүктей алады. Сол кезде онда осы қосымша көшірмесін алады. Бұндай МБ базасын қолданудың желілік нұсқасы «файл-сервер» архитектурасына сәйкес келеді. Бұндай архитектурада қосымша әрбір компьютерде жазылуы мүмкін. Әрбір қолданушылық компьютерлік желіде мәліметтермен жұмыс кезінде оның көшірмесі коданылады. Ол әрқашан серверде орналасқан мәліметтермен жаңарып отырады.

 «Файл-сервер»  архитектурасы көбінесе көп емес  қолданушылық желілерде колданылады.  Оны іске асыру үшін Paradox және dBase МББЖ-ң мәліметтер форматы жарайды. Оның артықшылығы – қарапайымдылық және қосымша бір қолданушыға құрылып, өзі орналасқан желідегі компьютерге тәуелсіздік.

Реляциялы мәліметтер базалары

Реляциялық  МБ өзара байланысқан кестелерден  тұрады. Әрбір кестеде біртипті (бірқұрамды) мәліметтерден (жолдар) тұрады. Барлық кестелердің қатынасы бірегей МБ құрады. МБ жобалауда ақпарат бір  орында және әрбір кесте мәліметтердің  бір логикалық бөлігін білдіреді.

 

Дәріс №15 Объектілі бағыттағы бағдарламалардың мәліметтер қорымен байланысуы.

 

1. МБ-ның бүркеншік аттарын құру және редакторлеу

 

Мәліметтер  базаларын құру процесінің негізгі  этаптары

Ақпаратты жүйені құру кезіндегі негізгі саты МБ мен  қосымшаларды құру болып табылады. МБ-н құрудың негізгі сатысы болып:

• МБ бүркеншік атын құру;
• МБ кестесін құру;
• МБ қолданылуы үшін қосымша құру табылады.

Егер кесте  мен бүркеншік ат болса, онда 1 және 2 сатылар орындалмайды. Мысалы, МБ қолдану  үшін, деманстарциялық мақсатта Delphi-мен  бірге, қосымша құруға болады. Олар С:\Program Files\Common File\Borland Shared\Data каталогында орналасады.

МБ-сы логикалық  – бүркеншік аттармен идентификацияланады. Бүркеншік ат – бұл МБ-ң желі ішінде бір орынға екінші орынға ауыстыруға мүмкіндік береді.

Database Desktop арқылы  псевдонимдерді құру және қарау

 

DD бағдарламасы  кестені құруға және редакторлеуге, SQL-сұрауын құруға және псевдониммен жұмыс істеу үшін арналған. Бұл бағдарламаны Delphi ортасында Tools\DD командасының dbd32.exe файлын жүктеу арқылы немесе басты мәзірдің Программы\Borland Delphi 7\DD қосымшасы арқылы шақыруға болады.