Бағдарламалау тілдері

Дәріс №1

Бағдарламалау тілдері

1. Бағдарламалау тілдері туралы жалпы түсінік
2. Нысана бағытындағы бағдарламалау тілдері.

 

1. Қазіргі кезде адам өмірінде  компьютерді қолдану аумағы күннен-күнге  кеңеюде. Компьютердің әмбебаптығы  ойын бағдарламаларынан бастап  мәліметтер қоймасын басқару  жүйесіне дейін, яғни бағдарламалық  жабдықтамалардың әр алуандығымен  айқындалады. Кез келген міндетті  орындау алгоритмнің болуын қажет  етеді. Алгоритм негізінде бағдарлама  құрылады, яғни есеп шешуінің  алгоритмі оны компьютерде орындауға  жарамды түрде жазылады.  Алгоритм - берілген есепті кезекпен орындау  арқылы жүзеге асырылады. Алгоритмнің  машиналық тілдегі бейнесі бағдарлама  деп аталады. Бағдарлама бұл  бағдарламашының алдына қойған  процессор орындайтын командалар  мен инструкциялардың жиынтығы. Ал бағдарлама жазуға арналған  тілдерді бағдарламалау тілдері  дейді. Бағдарламалау бұл компьютерлік  бағдарламаларды құру процессі.

Тіл операциялары дегеніміз – компьютерде  әрекеттерді орындауды ұйғаратын  алгоритм командасы.  Бағдарламалау  жүйесі – бағдарламаны құрудын және жөндеудін автоматтануын қамтамасыз ететін бағдарламалық құралдын жиынтығы. Оның ішіне бағдарламалау тілдері, осы тілдерден аударғыштар, қосалқы  бағдарламалардын кітапханалары, бағдарламалардың құрастырушысы және оны жөндеуші кіреді. Бағдарламала жүйесінің негізін  құрайтын – бағдарламалау тілі.

2. Қазіргі заманда бағдарлама  жазу үшін бағдарламалау тілдерінің  басқада түрлері бар. Бағдарламалау  тілдерінің ол тілдеріне жоғарғы  денгейдегі тілдер жатады. Жоғарғы  денгейдегі тілдердің бағдарламалар  командалары ағылшын тілінің  сөздерімен беріледі. Бұл командаларды  компелятор машиналық кодқа айналдырады.  Машиналық кодта жазылған командаларды  процессор өндей алады. Компилятор  немесе транслятор деп жоғарғы  денгйедегі бағдарламалау тілінде  жазылған командаларды машиналық  кодқа аударатын бағдарламаны  атайды.

Жоғарғы денгейдегі бағдарламалау  тіліне келесідей бағдарламалар  жатады. Алғашқы  тілдерге FORTRAN –  ғылыми есептерді шығару үшін, COBOL –  экономикалық есептерді шығару үшін, ALGOL – алгоритм жазу үшін. Содан кейін  BASIC, PASCAL, C тілдерінде бағдарлама жазады. Дербес компьютер ғасырында бағдарламаларды BASIC, PASCAL, C⁺⁺ бағдарламалар тілдерінде жазылды.

Бағдарламалаудағы өзге бағыт процедуралы  емес бағдарламалаудың методологиясымен  байланысты. Оларға объектілі бағытындағы  және декларативті бағдарламалауды  жатқызуға болады. Объектілі бағытталған  тіл бір-біріне тәуелсіз объектілер жиыны түріндегі қоршауды құрады. Әрбір объект өзін жеке компьютер  ретінде ұсынады, оларды қызметінің ішкі механизміне енбей-ақ «қара  жәшік» ретінде қолдануға болады. Кәсіпқойлар арасындағы белгілі  нысана бағытындағы бағдарламалау  тілдерінің ішінен C⁺⁺  -ті, бағдарламашылардың көпшілігі үшін Delphi мен Visual Basic-ті ерекше атауға болады.

 

 

Дәріс №2

Объектілі бағытындағы  бағдарламалардың негіздері.

1. Visual Basic нысана бағытындағы бағдарламалардың негіздері
2. Экрандық интерфейсті

 

1. Basic тілі бастаушы бағдарламашыларға  арнап жазған. Windows жүйесі пайда  болғанан кейін Microsoft фирмасы  Basic тілінің графикалық нұсқасының  ігерді. Негізінде бұл тіл пайдаланушы  мен диалог түрінде  бағдарлама  құру үшін құрылған немесе  визуальді түрді деп атайды,  сондықтан ол тілді Visual Basic деп  атайды. Visual Basic бағдарламалау тілі  өзінің кұрделігіне және әрекетеріне  байланысты Delphi, C⁺⁺ тілдерінің қатарында тұрады. Visual Basic бағдарламалау тілінің артықшылығы ол тез жұмыс істейтін бағдарлама құру. Visual Basic бағдарламалау тілінің кең тарауы бағдарлама тілі жазу пайдаланушылардың ауқымды аймағына қолжетерлік. Visual Basic, Basic тілінің көп жылдық дамудың нәтижесі болып табылады.

Visual Basic бағдарламалау тілін қолданып  бағдарламаны тез құруға болады. Visual Basic  диалог терезелері арқылы, болашақ бағдарламаның формасының  құруға болады. Болашақ бағдарламаның  түрін формаға басқару элементтері  арқылы енгізп көрсетуге  болады. Visual Basic ерекшілігі болып тәуелсіз  компанентерді немесе объектерді  құру және пайдалану болып  табылады. Visual Basic объектерінің типтерінің  бірі басқару элементері болып  табылады. Басқару элементері  - бұл  қолданбалы интерфейсті игеруде  қолданылатын элементтер. Оларды  кейбір ақпараттардың бейнелеуге  немесе қандайда бір қимылды  орындауды қолдануға болады. Басқару  элементері арқылы бағдарламаны  жаңа функцияларымен жабдықтауға  болады, олардын ішкі әрекеттеріне  мән бермей ақ. Сонымен визуальді  бағдарламалау тілінің артылықшылығы  бағдарлмашы бағдарлма жазу нәтижесіне  назар аударады.

Visual Basic бағдарламалау тілінің келесідей  ерекшіліктері болады:

• Visual Basic – визуальді бағдарламалау тілі деп атайды. Бағдарлама түрін іске қоспай ақ көруге болады.
• Visual Basic – оқиға бағытындағы бағдарламау тілі. Бағдарламаны іске қосқанан лейін, ол пайдаланушының іс-әрекетін күтеді.
• Visual Basic – нысана бағытындағы бағдарламалау тілі. Бағдарламаны тәуелсіз бөліктерге бөлуге болады. Олар бір бірімен хабарлама арқылы қатынасады.

2. Visual Basic программалау ортасының  сыртқы түрiнiң басқалардан ерекшелiгi  – оны Windows-та көруге болатындығында. Мысалға Borland C++, Word, Excel – бұлардың  бәрi MDI қосымшалары және  Visual Basic -ден басқаша көрiнедi. MDI (Multiple Document Interface) – бiр үлкен терезенiң  iшiндегi бiрнеше тәуелдi терезелердi басқарудың негiзгi тәсiлiн анықтайды. 

Visual Basic программалау ортасының негiзгi құрамды бөлiктерi, бұл:

1. Саймандар панелі

2. Форма дизайнерi;

3. Жоба терезесі;

4. Қасиеттер терезесі;

5. Бағдарлама коды терезесі;

6. Басқару элементтер терезесі

 

Дәріс №3, 4

Басқару элементтері.

1. Басқару элементтерінің түрлері.
2. Олардың қасиеттері, әдістері бағдарламада қолдану мүмкіндіктері.
3. Басқару элементтеріне сай оқиғалар
4. Қолданылатын операциялар

 

Басқару элементі (элемент управления). Бұл ақпарат  енгізі үшін қолданылатын операциялық  жүйенің стандартты объектісі. Мысалы: командалық батырма, қосқыш, мәтін өрісі, ажыратқыш және т.б. 
Класс-қасиеттері бірдей сол сияқты біркелкі терілген айнымалылардың жағдайын және әдістерін жинақтау объектісі болып табылады.

 

1.   Басқару элементтерінің түрлері:

 

Label – мәтінді  бейнелеу үшін қолданылады.

 

TextBox – мәтінді еңгізу үшін  және шығару үшін қолданылады. 

 

CommandButton –  оқиғанын басталғанын немесе  аяқталғанын көрсетеді. Кейбір  әрекеттер  тышқаның батырмасын  басу  арқылы іске асырылады

 

CheckBox жанында  кiшкене терезесi бар текст  жолын бейнелейдi. Терезеде бiр  нәрсе таңдалғаны туралы белгi қоюға болады.

 

OptionButton бiрнеше опциядан тек бiреуiн  ғана таңдауға мүмкiндiк бередi.

 

2. Бағдарлама жазудың негізі болып оқиғаларды санауға болады.

 Объекттер. ЭЕМ-ның дамыуына байланысты, жобалау объектісінің концепциясы пайда болды. Ол программалау объектісімен қоршап тұрған ортамен жұмыс жасаған сияқты жұмыс жасайды. Егер де алгоритм тілінде бізге экранда бір объектісінің суретін программалық жобалауын жазу керек болса, нысанаға бағытталған программада объект понелін орнату керек. Әрбір объект қасиетпен сипаталады. Мысалы: түсі, мөлшері тағы басқа. Ол программалақ әдіс деп аталады. Нысанамен жұмыс істеу үшін арнайы прогрмма қолдану керек. Ол бағдарламалық әдіс деп аталады. Нысананы құру, өзгерту және жою үшін әртүрлі әдістерде қолданады. Нысананың қасиеті оның параметрімен сипатталады.

Қасиеттер. Жаңа жобамен жұмыс жасау стартты форманы құрудан басталады:     Бағдарламаны өңдеу кезеңіндегі сұхбаттық терезе форма деп аталады.

         Форма қасиеттері:

Name – формат аты.

Caption – тақырып мәтіні.

Width – форма ені.

Height – форма биіктігі.

Font – қаріп

      Форма құру үшін  алдымен қасиет мәнін Caption (тақырып) өзгертуге тура келеді.

     Форма – бұл қарапайым терезе. Сондықтан оның көлемін басқа терезелердей тышқан батырмасын басу арқылы шекарасынан ұстап алып жылжытып немесе орынын ауыстырып өзгерте аламыз. Өзгертіп болысымен автоматты түрде Height және Width қасиеттері мәндерінің өзгеріп шыға келгенін байқаймыз. Олар форманың орнатылған өлшеміне сәйкес болмақ. Бағдарламаны жүктегеннен кейінгі экрандағы сұхбаттық терезенің орналасуы форманың өңделгеннен кейінгі жағдайына сәйкес келеді, бұл Top мәнінің қасиетімен (экранның сол жақ шекарасынан шегініс) қасиетімен анықталады.

     Бұл қасиеттердің  мәндерін сонымен қатар форма  терезесін тышқанның көмегімен  ауыстыру арқылы беруге де  болады.

   Кейбір қасиеттерді таңдағанда, мысалы, BorderStyle, қасиеттің ағымдағы мәнінің оң жағында тізімді ашатын белгі пайда болады. Мұндай қасиеттер мәндерін тізімнен таңдау жолымен беруге болады. Кейбір қасиеттері күрделі болады, яғни олардың қасиеттері басқа мәндер жиынтығының қасиеттерімен анықталады. Күрделі қасиет мәндерінің аттарының алдында «+» белгісі тұрады, бұл белгіні басқан кезде қасиеттерді анықтайтын тізім ашылады.

Оқиғалар.Visual Basic-те нысананың топтары бар басқару элементі деп аталады. Әрбір басқару элементтің оқиғаның өңдеу процедурасы анықталу керек. Басқару элементіне меню, пернелер жатады.

Мысалы: пернені басқанда іс-әрекеттер  жасайтын деректер программасы шығарылады. Басқару элементі объект деп аталады. Нысанаға берілетін командалар  оқиға деп аталады. Оқиға нысана жағдайдың қандай да бір әрекетке жауап ретінде өзгеруі. Класс  әдістер мен қасиеттер ортақтығымен сипатталады. Visual Basic-тің бүкіл программасы  оқиғалардан құралған. Ол шағын процедура  түрінде жүзеге асырылады.

3. Оқиға және оқиғаны  өңдеу процедурасы.   Құрылған форманың түрі қосымшаның қалай жұмыс істейтінін көрсетеді. Қолданушының оқиға өрісіне (поля) бастапқы мәліметтерді енгізу керек және сол есептің шығу жолына байланысты. Есептеу (Вычислить) батырмасын басу керек. Осы көрсетілген командалық батырманы шерту – Windows- та Оқиға (событие) деп аталады.

Visual Basic-те әрбір оқиғаға арнайы  ат беріледі. Мысалы тышқан батырмасына  бір рет шерту Сlick  оқиғасы,  ал тышқан батырмасын екі рет  шерту DbClick  оқиғасы деп аталады.

Басты оқиғасы Click. Қасиеттер-объекттер қасиеттермен сипатталады. Мысалы: сызықша түсімен  және ұзынындығы

4.  Операциялар  таңбалары. Операциялар таңбалары  арифметкалық, логикалық немесе  басқа да әрекеттерді белгілеу  үшін қолданылады. Олар екі  типке бөлінеді:

• әріпсіз символдан тұратын (+,-,*,/, және т.б.);
• әріптерден (not, div, mod және т.б.) қорлы сөздерден тұратын

Операциялар. Visual Basic-те  келесідей операциялар анықталған:

• Мультипликативті *,/,div, mod
• Аддитивті +,-,or,xor
• Қатынас  =,<,>,<>,<=,>=

• Логикалық операциялар көрсетіледі. (Not – логикалық Емес(НЕ); And – логикалық Және(И); Or  - логикалық Немесе(ИЛИ); Xor  - тек қана Немесе(ИЛИ);)

 

 

№ 5. Дәріс 

Айнымалылар.

1. Айнымалылар түрлері.
2. Оларға қолданатын типтер
3. Бағдарламаның керек аймағында қолданатын айнымалылар

 

1. Айнымалы деп программаның  орындалу барысында өзінің мәндерін  өзгертіп отыратын шаманы айтады. Әрбір айнымалыны белгілі бір  атаумен белгілейді және ол  атау айнымалының мәндері сақталатын  машиналық ұғым құрылысындағы  ұяшықтың адресін көрсетеді. Ұяшықтың  ұзындығы айнымалының көрсетілген  түрлеріне байланысты.

Айнымалының аты ретінде – идентификатор - әріптен басталатын әріп пен цифрдың  кез келген тізбегін алуға болады.

2. Қосымшада  қолданылатын әр айнымалы үшін  деректер типін анықтау қажет. 1-кестеде Visual Basic бағдарламалау тілінің  негізгі деректер типі берілген.

1-кесте.Visual Basic тілінің негізгі деректер  типі

Типі	Сақтайтын мәні	Қажет байттар саны
Boolean	Логикалық мән	2
Byte	Екілік сан	1
Char	Бір символ	2
Date	Күні/уақыты туралы ақпарат	8
Integer	Бүтін сан	4
Long	Бүтін сан	8