Экономикалық нарықтың инфрақұрылымы

1993 жылғы инфляцияның  көрсеткіші-тұтыну бағасының индексі  22,65%-ке тең болды. Азық-түлік  тауарлары 23 есе, азық-түлік емес  тауарлар 17 есе қымбаттады. Осы жылы  ауылшаруашылық жалпы өнімнің көлемі 6,3 млрд. Теңге немесе 1992 жылға қарағанда 9,8 %- кеміді.

1994 жылдың бірінші  жартысы өндірістің төмендеуі,  инфляцияның өрістеуі және біршама  халық әл-ауқатының, тұрмыс жағдайының  төмендеуімен сипатталады. 1994 жылдың 1-ші шілдесінде 730кәсіпорын толық немесе олардың бірен-сараны тоқтап тұрды, соның ішінде 55,2 мың жұмыскерлерді қамтитын 106 кәсіпорын толық жұмыс істеген жоқ.сонымен қатар, 163 кәсіпорындар мен мекемелер толық емес жұмыс уақыты тәртібінде әрекет жасады. Осылардың ішінде ЖІӨ осы жылдың қаңтар-маусым айларында 1993 жылыдң осыған сәйкес кезеңінен 27%-ке, өнеркәсіп өндірісінің көлемі 29,4%, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің күрделі қаржылары 61,2%-ке кеміді.

Қазақстан мемлекеті  көптеген ТМД-ға кіретін мемлекеттерден табыс деңгейі бойынша артта қалып отыр. 1994 жылдың 1-ші сәуірінде Қазақстанда орташа жалақы 23,8 долларға тең болса, бұл көрсеткіш Өзбекстанда –39,6, Туркменияда –57,7, Ресейде-94 доллар болды. Экономикалық реформа осындай қиын жағдайда жүргізілуде.

Экономикалық реформаның барысы. Мемлекетте реформаны жүзеге асыруға бағытталған үш бағдарлама қабылданды. Оның біріншісі 1991-1992 жылдарға арналған мемлекеттік меншікті мемлекет иелігіне алу және жекешелндіру бағдарламасы /1-кезең/. Дағдарысқа қарсы шұғыл шаралар және әлеуметтік-экономикалық реформаларды тереңдету бағдарламасы (экономикалық тұрақтандыру және нарыққа көшу кезеңіне арналған) және мемлекеттік иелігінен алу және жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналағн ұлттық бағдарлама/2-кезең/.

Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының сртатегиясы” деген кітапшасында экономика саласындағы стартегиялық мақсаттар деп мыналарды айтады:

• меншіктің негізгі түрлері (жеке меншік және мемлекеттік меншік) үйлестіре және іс-қимыл жасай отырып, бәсекелестік бастамаға негізделген әлеуметтік нарық экономика құру;
• адамның экономикалық тұрғыдан өзін айқындау принциптерін іске асыру үшін құқықтық және басқа жағдайлар жасалады;
• Қазақстанның табиғи ресурстарының дүниежүзілік тауар нарығында өзінің нақты айқындамасын жеңіп алу немесе басқа елдермен бөлісу;
• Тұтыну нарығын толықтыру;
• Қазақстанды дамыту үшін шетел инвестицияларын тарту және оны тиімді пайдалану.

 

1994 жылдың маусымында  Қзақстанның президенті Н.Нзарбаев  “Қзақстан мемлекетінің жоғары кеңесіне нарықтық қайта құруларды жеделдету және экономикалық дағдарыстан шығу шаралары туралы! Жолдарын жібереді.

Осы жоғарыда айтылған құжаттар мен бағдарламалар жүзеге асыру қалай жүріп жатыр? Әрине, әлі де айтарлықтай жетістікке жете қойған жоқпыз. Алайда, жүргізіліп жатқан шаралр аз емес. Мәселен, ұлттық валюта енгізілгеннен бері экономикалық реформаны дамытып тереңдету мәселелері бойынша мемлекет басшысы мен үкімет онрмативтік сипаттағы 200-ден астам жарлықтар, қаулылар және ережелер қабылдады.Сөйтіп, заң тұрғысында бірқатар елеулі проблемалар шешіліп, нормативтік база едәуір жаңартылды.

Бұрынғы жоспарлы әкімшілдік-әміршілдікке негізделегн  экконмикадан нарықтық қатынастарға түбегейлі  түрде көшудің қатаң әрі ұзаққа созылатын процесі тап осы жағдайға орай пайдаланылатын негізгі әдіс-тәсілдерге байланысты жүзеге асыруды көздеп отыр:

1. баға және өндірушілерге бақылаудан алу арқылы экономикалық ырықтандыру;
2. айналымдағы ақша массасын реттеу және бюджетті тепе-тең ету арқылы макроэкономикалық түрақтандыру;
3. мемлекеттік мүлікті жеке адамдарға және ұйымдарға сату.ү

Нарықтың экономикаға  көшу-бір сөзбен айтқанда, азын-аулақ  әрқилы ауытқу мен меншіктің әртүрлі  нысандарын қалыптастыра отырып, тізгінді етіп бәсекелестікке беріп, сол бәсекелестік арқылы өндірістің дамуын  реттеу деген сөз.

Тәуелсіз нарықты экономиканы  құрудың басты жолы-нарықтың негізгі  құрылымдары мен түрлерін қалыптастыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Курстық жұмысты  аяқтай келе, мынандай қорытындыларға келдім. Жалпылымы тұрғыдан алғанда нарықтың мәні оның атқаратын қызметтері арқылы ашылады. Ең алдымен нарық экономикалық тұрғыдан бөлектенген материалдық егіліктерді және қызметтерді өндірушілер мен тұтынушыларды байланыстыратын буын түрінде.

Біздің алдымыөда  нарықтық экономиканы реттеудің дүниежүзінде жинақталған бай тәжірибесін қолдау қажеттігі туралы. Әрине олардың бәрі біздің жағдайымызға сәйкес бола қоймайды және олай болуға тиісті емес. Біз үшін басты міндет әлеуметтік жағынан қорғалмаған тұрғындар тобына қолдау көрсете отырып барлық азаматтар үшін кәсіпкерлік пен өзінің қабілетін еркін қолдауға мүмкіндік беретін әлеуметтік жағынан бағдарланаған нарықтық экономиканы құру және дамыту болып табылады.

Нарықты құру – жаңа экономикалық қөатынастарға  көшу, соның ішінде , халық шаруашылығын жоғарыдан төмен қарай немесе тікелей басқару құрылымынан бас тарту, оны көлденен құрылымдар мен алмастыру дегенді білдіреді. Нарық мемлекет пен және тауар өндіруші кәсіпорындар мен реттеледі.

Нарықтық  экономикаға көшу процесінде мемлекеттің  арқаратын экономикалвық қызметі және оған әсер ететін әдістері көп қырлы. Мемлекет бұл бағытта әртүрлі тәсілдер қолданады.

Сонымен қатар, нарықтың қалыптасуында ақша және қаржы  жүйелері де маңызды рол атқарады. Мұндағы айта кететін жай, қазіргі  жағдайжа мемлекет экономикамызды сауықтыру бағытындағы реформалар болып табылады.

А.Смиттің  айтуы бойынша нарық деген  ұғым ішкі себептерден пайда болған әлеуметтік тәртіптің бір реформасы. Біздің жас тәуеліз қазақ мемлекетінде де толыққанды жүйелі, әлеуметтік бағдарланған нарыққа көшу экономиканың дағдарыстан шығарудың байламасыз құралы деп танылып отыр.

Осылайша, нарықтық жүйе мүмкіндік тудырған жеке адамдардың өз басының бүкіл қоғамның қажеттері  қамтамасыз етуге жол ашуда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

 

1. Әкімбеков С.Ә. Эконлмикалық теория.  Астана: Эокномика, 2002ж.
2. Албегова И.М., Емцова Р.Г., Холопов А.В.   Государственная экономическая политика: опыт, перехода к рынку. Москва: Дело и сервис, 2008г.
3. Асатов Ғ., Носоков Д. Словарь экономических терминов. Алматы, 2009ж.
4. Аубакиров Я., Экономикалық теория негіздері. Алматы: Санат, 2008ж.
5. Ғабдулов М., Смағұлов С. Нарық. Алматы: Экономика, 2000ж.
6. Добрынин И.А. Экономическая теория. Санкт-Петербург: Питер, 2001г.
7. Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ., Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері. Алматы, 2004ж.
8. Камаев В.Д. Экономикческая теория. Москва: Гуманитарный издательский центр, 2008г.
9. Көшенова Б. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Алматы, 2002ж.
10. Мамыров Н.Қ. ред.-Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы: Экономика,2008ж.
11. Мәдешов Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Аламты: Экономика 2005ж.
12. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы: Экономика 2001ж.
13. Нұрғалиев Ө. Экономикалық теория. Қарағанды, 2003 ж.
14. 4.Кабдиев Д. К. Развитие экономической мысли в Казахстане  
    (конец XIX - нсчало XX века) - Алма-Ата,
15. 12.Кулигин П. Социалистік экономикадағы нарық. - "Вопросы экономики",
16. 13. Журнал «Экономика негізі» №6 20 Наурыз 2005 ж. 
    14. Газет «Егемен Қазақстан» №21 19 Ақпан 2005 ж. 
    15. С.Райымқұлұлы, Г. Утемисова, Г. Жұманова «Экономикалық теория  
    негіздері» Шымкент 2006ж.
17. Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Жәйшібеков.-Экономикалық теория  негіздері. Оқулық.-Алматы,
18. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 23 маусымдағы № 699 қаулысымен мақұлданған 2011 – 2015 жылдары экономиканың жеті пайыздық өсуін қамтамасыз ету жөніндегі әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттары // minplan.kz
19. Қазақстанның аумақтары. Статистикалық жинақ // К.С. Абдиева редакциясы, 2011-2012 жж.
20. Экономикалық теория. Оқулық / Әубәкіров Я. Ә., Байжумаев Б. Б. ж.б. - Алматы, 2000. -380 б.
21. Абилов Р.Д. «Нарықтық қатынастарды дамыту»// Қаржы-қаражат, 2005ж.№6. 35-3766
22. Экономикалық теория. Акимбеков С.А./Астана, 2002.
23. Шеденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Конягин Б. И. Жалпы экономикалық теория - Ақтөбе: А-Полигра, 2004.
24. Экономикалық теория. ҚЭУҚ - Қарағанды, 2005.
25. Қазақстанның экономикасына қысқаша шолу 2012 қаңтар-сәуір // nationalbank.kz
26. Экономикалық ілімдер тарихы. Оқу құралы // Жанагулов А.Ш., Суиндыков Ж.С., - КЭУК, 2004 – 312 б.
27. 24. Стратегия 2030» конференциясы – 10 ... 2009 жыл, ... ... // 
    http://www.samruk-kazyna.kz.
28. 2012-2016 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы // http://kz.government.kz
29. Қазақстан  Республикасының статистикалық бюллетені – 2011-2012 жж. / www. Stat.kz