Қазақстандағы ақша реформалары. 1922 жылғы ақша реформасы

              Қазақстан   Республикасы   Ұлттық   банкі   теңгенің   валюталық   бағамын:   1 доллар  =  4 теңге 70  тиын   шамасында   белгіленді.   Келесі    жылдары    ол    бірден    өсіп   кетті.   Соған   сәйкес    баға  мен   жалақы  да   өсті.  

              Инфиляцияның   өсуі    біршама   ірі   ақша    купюларын  қажет   етті.  1994   жылдан   бастап    200,   500,   1000,  2000   купюрдағы    ақшалар   айналысқа  шығарылды.   1995  жылы     ұсақ  тиындар    бірдіндеп   айналыстан   шығып   қалды,    олардың   орнына    мыс – никельден   жасалған   1,   3,   5,  10,   20    теңгедегі   монеталар   шыға  бастады.   Сонымен   қатар  Абай   Құнанбай   ұлының   100  жылдық   мерейтойының   құрметіне    100   теңгелік   күміс   монеталар  шығарылды.   1995 жылдың  аяғында    Жібек  жолы    жиынтығын   құрайтын   жоғары    сыныпты     төрт   алтын   монеталар    шығарылды.    Жалпы   салмағы   57,54    грамм  құрайтын    жиынтығынан    1,   2,   5   және   10   мың   теңгелік   алтын   монеталар   кірді.   Жиынтығы    816   доллар  тұрды.

Қазақстан    теңгесі  тұрақты   төлем  құралы   болып   қана  қоймай,    еркін   алмастырылатын    валюталарға   шексіз   айырбасталды    және   тұрақты   валюталар   қатарына   кірді.                           Қазақстанға  Ұлттық  валютаны   сәтті    енгізілуі,   әрі    қарай   оның   сыртқы   және    ішкі    тұрақтылықтылығын    қамтамасыз   етуді    талап  етті.

Қазіргі   кезде   теңге    тұрақталып    келеді   ал,  оның   тұрлаулы   валюта   болуы  үшін   біраз   істерді    жүзеге   асыруымыз   керек.   Атап   айтқанда:    өз  өндірісімізді   нығайтуымыз    қажет,   шикізаттық    экспорттық   жүйеден    біртіндеп   жаңа    иновациялық   өнеркәсіптік   салаға    көшуіміз  керек.    Біздің   тауарларымыз   әлемдік    сұранысқа  ие  болса,   әлемдік   сауда    ұйымына  мүше  болуымызға  джа  болады.     Дүние  жүзілік  нарықта  валюта   теңге  десек,   біздің   теңгеміз   бағыт – бағдарын   нық   ұстап,    еркін   жүзетіне   сеніміміз   мол  болуы  ке

                          Қорытынды.                  

              Бұл                “Ақша   реформасының мәні  және  түрлері” атты курстық   жұмыста   тақырып   бойынша   қаралған    негізгі   ақша   реформасының   түрлері   мен   жүргізілген   кезеңдерін   қарастырыл- ды.  Сондай – ақ    ақша  реформасының    қажеттілігі  мен   мәні   қарастырылды.   Ақша – бұл  тауар   айналысының   құралы   және   оның   ізбасары.  Тауар  мен  ақша   бір – бірінен   бөлінбейді.  Ақша   өндіріс  және   бөлу   процесіндегі  адамдар     арасындағы   қатынасты    бейнелейтін,   тарихи   түрде   дамып   келген   экономикалық   категория.  Нарықтық   экономикада   ақашаның   маңызы  зор.   Себебі    әртүрлі   меншік  жағдайында   жұмыс   істейтін   тауар   өндірушілер   өндіретін   және   сататын   өгімнің    көлемін,   түрін   және   бағасын   бекітуге  дербестік   алады.   

Мемлекетіміздің   егемендігін    және    республика     банк    жүйесінің    дербестігін    нығайту     мақсатында    1993   жылдың   екінші    жартысында   қазіргі    техникамен     жарақтандырылған    монет   сарайы   іске   қосылды,  ол    металл    тиындарын   шығарып  отырды.

              Ұлттық    валютаны    жасау    еліміздің   Президенті    Нұрсұлтан   Әбішұлы    Назарбаевтің   жеке   басшылығымен    жүргізілді   және   осы    мәселе   бойынша    барлық    шаралар    қатаң     құпияда   сақталынды,   әрі   жоғары   деңгейде    ұйымдастырылды.   Сонымен   бірге,   ол   қысқа   мерзімде -   бір  жыл  екі  ай   ішінде   Англияда   аяқталды.

              Дайындық    жұмыстары    бітер    кезеңде   сол  кездегі   Премьер – министр    С.А. Терещенконың   төралығымен    мемлкеттік    комиссия   құрылып,  “теңгені   енгізу    тұжырым да- масы” әзірленді.    ҚР   Президенті    ұлттық   валютаның  1993 жылы   15  қарашасында   айналысқа    енгізілетіні    туралы   Жарлыққа   қол   қоцйды.

              Осылайша  1993  жылдың  15  қарашасы   ұлттық   валютаның   туған   күні   деп   саналады.   Ұлттық   валютаны     тұрақтандыру    жөнінде    қадамдар    есептелінді,    теңгенің    бағамы   сол   кезде   бір   АҚШ    доллары   үшін  4,6  теңге    деңгейінде   белгіленді.   АҚШ   долларына    қатысындағы   теңге   бағамы    еліміздің    алтын   қорының   тұрақтануы    мен   мүкіндіктерін,   экономикалық - әлеуметті,   ақша   айналымын   секере    отырып     есептелінді.   Бірақ    ол   ұзақ   сақталмады,    тағыда    құлдырай    берді.  Ал   теңгені  біз   ерекше    шиеленістерсіз    енгіздік.

              Бүгінгі    күні    Қазақсатан  өз   егемендігінің    мүшелі   тойын   атаған   кезеңде,   біз  ұлттық   валютамыз   теңгемізді   енгізгелі   бүкіл    өркениетті    әлем   секілді  өзіміздің   дербес   экономикалық   саясатымызды   жүргізудеміз.    Мемлекеттер    бір – бірімен  санасып,   өзара   тиымды    мүдделерінде   іс – қимыл   жасасуы  тиіс.  Қазіргі     кезде   Қазақстан    экономикасы    дәйекті   түрде    көтеріліп   келеді. Бұл   ішінара    өнеркәсіп    өндірісінің,   жалпы   өнімнің    өсуімен   дәлелденуде.    Көптеген    кәсіпорындар   бүгіндері     қайта   жанғырып,   қайта   бейімделуде,    бұл   экономиканың   жанданып   өркендей   бастағанын  білдіреді.    Валюталық   түсімдер    негізінде    республиканың     келешегі    үшін   “Ұлттық  Даму”   қоры    құрылды.    Ойластырған    бюджет     тамақ,   жеңіл    өнеркәсіп,   машина   жасаудың      өрендеуіне     көмектеседі.   Яғни,   қазіргі   таңда   біз  дербес   саясатты    жүргіземіз   және   біршама    мезгіл    өткеннен   соң    көптеген   елдердің  АҚШ долларына   байланған    секілді,   біріңғай   валютаға   келуіміз   ғажап   емес.

                Қолданылған   әдебиеттер.

1. Сейітқасымов Ғ.С. – Ақша,  несие,   банктер.   Оқулық  - Алматы  

        2001. – 466 бет.  

2.  Мақышев С.Б. – Ақша    айналысы   және   несие.  Оқу  құралы. 

       Алматы.    2004. – 448 бет.

3. Тұрғынбаев  Ж.Қ. – Теңге  шежіресі.   “Жас  алаш”.  2001. - №163.

4. Тобаяқов Б. – Теңге  төзімділігі.   “Ақиқат”  2003. - №10  11 – 23 б.

5. Шаденов Ө.Қ. – Жалпы  экономикалық  теория.  Оқулық. 

    Ақтөбе.   2004. – 455 бет.

6. Оманбаева А.Ж. – Ақша,  қаржы  және  несие.    Оқу  құралы.

    Қарағанды.   1997. – 120 бет.

7. Титова Н.Е. Кожаева Ю.П. -  Денги, Кредит, Банк. 

        Масква.  2003.- 480 бет.

8.Жуков М.П.  – Денги,  кредит,  банки.  

    Масква. ЮНИТИ, 2002. – 640.

9. Көшенова Б.А. – Ақша.  Несие. Банктер. Валюта  қатынастары.

    Оқу  құралы.    Алматы.  Экономика.  2000 – 328 б.

3