Қазақстан Республикасында туризмді дамыту болжамы

 

 

12-Кесте. Қазақстан Республикасында туристік фирмаларды ұйымды-экономикалық қолдаудың бағасы

 

Кәсіпорын деңгейінде туризмді дамытуды қолдаудың ұйымдық және экономикалық шаралары
Мемлекетпен құрылған шаралар			Ұсынылатын шаралар
Мазмұны	Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Лицензиялаудың эволюциялық  жүйесі	Қызмет көрсету сапасының  жоғарылауы	Туроператорлық және турагенттік қызметтер үшін лицензияны алу кезіндегі монополияландыру	Туризм бойынша жергілікті басқару органдарында лицензия алу құқығын делегирлеу
Алматы қаласын-да KIFT туризм бойынша жыл сайын халықаралық көрмелерді ұйымдастыру	Фирмалардың туристік белсенділіктерін жоғарлату	Шағын туристік фирмалар үшін қатысудың жоғары құны	Алматы қаласындағы  туризм бойынша халықаралық көрмеге бірқатар туристік фирмалардың қатысуы үшін мемлекеттік қолдау
Туристік фирмаларды инвестиция-лау	Негізінен ірі ұлттық компаниялар инвестициялайды	Шағын бизнес кәсіпорындары  қаржылық қолдаусыз қалады	Шағын бизнес кәсіпорындарын қаржылық қолдау бағдарламасын жасау
Маркетингті қолдану	Каталогтар мен жарнамалық проспектілерді шығару, жарнамалық құралдардың  кең арсеналын қолдану, туризм бойынша  көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, шетелдік туристік фирмалардың өкілдері үшін ақысыз танысулық турлар ұйымдастыру	Маркетингті қолдану  үшін ресурстардың шектелінуі, көрмелерге қатысу үшін шығындар деңгейінің жоғарлығы, ірі туристік фирмаларда ғана маркетингтік бөлімдердің болуы	Маркетингтік концепцияны  қалыптастыруға және маркетолог мамандарды ұстау үшін кәсіпорын қаражаттарын қайта бөлу

 

        Туризм бойынша көрсеткіштерді болжау кезінде орналастыру орындарының өткізілімдік мүмкіндігін ғана есепке алып қана қоймай, сондай-ақ көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкіндіктерін, сонымен қатар республика ландшафтарының максималды мүмкін болатын туристік жүктелімді есепке алу қажет.

Осымен бірге туристік ағымды шектейтін негізгі факторларының  бірі неғұрлым әйгілі ескерткіштер немесе құнды градоқұрылыстық ансамбльдердің және қызмет көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкінділіктері болып табылады.

Туризмдегі физикалық  жүктелім туризм мен қоршаған орта арасындағы сандық-сапалық өзара  байланысты көрсетеді. Қабылдау жүктелімі  туристік топтардың жекелеген мінездеріне  әлеуметті-психологиялық тәсілге  негізделген, бұл көрсеткішке туристердің талғамдары, әдеттері мен жергілікті халықтың дәстүрлері және т.б. әсерлерін тигізеді. Осы кезде жүктелім түрінде субъективті элементтер үлкен мәнге ие болады, сондықтан да туристік ағымдарды болжау рекреациялық ресурстардың физикалық жүктелімінен шыға жүргізіледі. Әрине, бұл тәсіл кезінде, экономикалық көзқарас жағынан берілген ресурстарды қолдану тиімділігін есептеу керек.

Күнделікті тұтынушылар  циклі бір күндегі туристік қызметтер  сағытының санын әрбір туриске  қызмет сағатының санына қатынасы ретінде анықтайды. өткізілімдік мүмкіндікке негізделген туристік ағымдарды есептеу жоғары жүктелімдіктің салдарынан табиғи ландшафтарды ң бұзылуына алып келуі мүмкін. сондықтан да болжау кезінде туристердің өтілімділік көрсеткіші, сонымен қатар туристік жүктелім нормативі оптималды сәйкес келуі керек.

Туристік жүктелімді анықтау туристік ағымды болжау кезінде  неғұрлым объективті болып табылмайды, өйткені ол тек сезілетін және сезілмейтін көптеген параметрлерге  байланысты сандық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш ұзақмерзімді жоспарлау кезінде пайдалы ақпарат береді.

«Қазақстан Республикасында  туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы» бойынша болжамдық  көрсеткіштер мен туристік жүктелім параметрлері бойынша болжамдық  көрсеткіштерге зерттеу жүргіземіз. Бірақта жұмыста көрсетілген көрсеткіштерге жету осы бөлімнің басында көрсетілген саланы дамыту жағдайларын қалыптастыру кезінде ғана мүмкін. 13-ші кестедегі көрсетілген болжалынған көрсеткіштер шетелдік туристердің белсенді демалуы үшін жағдайлар жасау мен дамыған туристік инфрақұрылымы кезінде неғұрлым нақты болады.Болжамдарды салыстыру туристік сыйымдылық шегі 1020 мың адамды құрайтынын көрсетеді, ал «Қазақстан Республикасында туоизм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы» бойынша 2011 жылы бұл көрсеткіш 1510 мың адамды құрды, норманы 490 мың адамға жоғарлатадығ ал туристер ағымының жоғарылымы – жылына 8,8 млн. адам-сағат. Осы көрсеткіштің жоғарлауы салдарынан табиғи ресурстардың деградациясы болуы мүмкін, басқа жағынан тарих пен мәдени ескерткіштерінің эстетикалық негіздерін бұзуына алып келеді.

13-Кесте. Қазақстан Республикасында туризм бойынша болжамдық көрсеткіштер

 

№	Көрсеткіштер	2011 жылға туристік толығу бойынша болжамдық көрсеткіштер	2011 жылға бағдарлама бойынша болжамдық көрсеткіштер
	Туристердің саны (мың адам)	1020	1510
2	Туристік ағым (жылына млн. адам/күніне)	17,9	26,7
3	Шетелдік туристердің  саны (мың адам)	153	154
4	Шетелдік туристердің  туристік ағымы (жылына млн. адам/күніне)	1,7	1,8
5	Отандық туристердің  саны (мың адам)	867	1356
6	Отандық туристердің  туристік ағымы (жылына млн. адам/күніне)	16,0	25,0

 

Осыған орай, ежелде «Ұлы Жібек Жолы» өткен туристік аймақтарда туристердің қандай ерекше қызығушылықтары  бар екендігін анықтауға болады. Ұлы Жібек Жолының қазақстандық бөлігінде болжанылған туристердің ағымы жылына 50 мыңға жуық шетелдік туристерді құрайды. болжауға әсер ететін орналастыру объектілерінің сыйымдылығы, туристердің ағымы, туристік объектілердің өткізілімдік мүмкіндіктері, сонымен қатар бір туристен алатын табыс сияқты негізгі факторларға сүйене отырп, толығымен Қазақстан Республикасы бойынша пайда мен өткізілген өнімдер бойынша болжанылған көрсеткіштерді есептеу жүргізілді.

Тәжірибеде болжалынған  көрсеткіштерді алу үшін келісілген инвестициялық саясатты жүргізу қажет. Біз көңілімізді туристерді қабылдаумен айналысатын фирмалар, яғни ішке кіру туризмін сегменттеуде ғана инвестициялық және салықтық қолдауға көңіл бөлінеді. Барлық сала қызметінің тиімділігі үшін оның барлық бөлімшелік құрылымдарының өзара байланысы қажет, бір уақытта әртүрлі қалаларда орналастыру, тамақтану, көліктік және экскурсиялық қызмет көрсету сұрақтарын шешу үшін біртипті туристік ұйымдар әрекет етуі қажет. Бір элементінде жетіспеушілік пайда болған кезде потенциалдық клиент үшін тізбектеме аттрактивтілігін жоғалтады. Сондықтан да толық құнды және сапалы туристік өнімді жасауға барлық қатысушылардың мүдделерін үйлестіру туралы сұрақ тұр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

          Нарықтық экономика – туризм үшін неғұрлым жағымды орта. Туризм рекреациялық, танымдылық және емдік мақсатта орындалады, бірақ сонымен бірге жаңа инфрақұрылымды құру, аралас салаларды дамыту, елдің төлемдік балансын жақсарту және валюталық түмімнің ағымы сияқты экономикалық аспектілерге және үлкен мәнге иелік етеді.

          Қазақстанда соңғы 12 жылдың ішінде туризм сферасында түбегейлі институционалды және сапалы өзгерістер болды. Нарықтық экономика элементтерін енгізу, мемлекеттік туристік кәсіпорындарды акционерлік, жеке және біріккен кәсіпорындарға қайта құру сыртқа шығу туризмі мен шоп-туризмге бағытталған Қазақстанның отандық туристік өнімін қалыптастыруға мүмкіндік берді.

          Қазақстанның аймақтарын рекреациялық аймақтандыру сапарлық мақсаттар бойынша туризмді қайта құруға мүмкіндік берді. Еліміздің территориялық артықшылықтарын және оның аттрактивтігін бағалауды есепке ала отырып ішке кіру туризмін дамыту үшін приоритетті болып тау, танымдылық және рекреациялық туризм табылады. Қазақстандағы көрсетілген туризм түрлерінің құрылымы елде мамандандырылған аңшылық туризмнің, оқиғалық туризмнің, көштік, этникалық, өткенді еске түсірушілік, діни және жастар туризмінің қызмет етуі мен әрі қарай кеңеюі үшін мүмкіндіктері бар.

            Туристік қызметтің жақсаруы маркетингті тиімді қолдану көмегімен қамтамасыз етілуі мүмкін. туризм нарығын сегменттеу әртүрлі сегменттердің приоритеттері айрықшаланатынын көрсетті: жоғары табысы бар тұтынушылар рекреациялық туризмді талғайды, орташа және төмен табыстылар – шоп-туризмді.

          Туризмде фирмалар арасындағы бәсеке жоғарылауда, сондықтанда бәсекелестерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін оқып-үйрену керек, осыған орай фирмамен тұтынушыларын таңдауға әсерін тигізетін неғұрлым маңызды қызметтік көрсеткіштері есепке алынған туристік фирмалардың рейтингтік бағаларының варианттары құрылған.

Туризм әлемдік экономикада  басты рольдердің бірін атқарады. Туризімнің қазіргі индустриясы  табысы жоғары және серпінді дамып  келе жатқан қызмет көзсетулердің халықаралық  сауда сегменттерінің бірі болып  табылады.

Қазіргі туризм – бұл әлемдік эконмиканың құлдырауын білмейтін саласы.

          Туризм елдің тұтас  аудандарының  экономикасына белсенді әсер  етеді.

Туризм саласындағы  шаруашылық жүргізуші субъектілерінің  құрылуы немесе жұмыс істеуі жол  көлігі, сауданы комуналдық тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуде дамытумен тығыз байланысыты. Сөйтіп, туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда неғұрлым дәрменді мултипликаторлық тиімділікке ие.

          Қазақстанлда туризмнің тенденциясы  кереметтей болмай тұр. Агенттік тарапынан ұйымдастырылған бірлі – жарым саминарлар мен іске асуы күмәнді жобаларды ескермесек, әрине. Жарнамалық газеттердің тең жартысын алып тұрған турфирмалармен туристік агенттіктерге көз салсаңыз, елімізде ттуризм қарыштап дамып жатқандай әсер қалдырады. Ашық нарықтық қоғам туризмнің дамуына қолойлы жағдай жасып тұр. Тек қажетті жағдай туғызып, құқықтың жағын реттеп, тәртібін қадағалап тұрса жетіп жатыр. Қазіргі кездегі туризмнің жеткен жетістіктерін (біршама дамығаны рас қой) агенттікпен байланыстыруымыз қате болар. Бұл жетістікті туризмнің дамуға бейімділігімен байланыстырғанымыз жөн. Қазақстандағы туризм қараусыз өскен жеміс ағашы секілді жабайланып бара жатқаны жасырын емес. Көршіміз Қырғызстанның жылдық бюджетінің жартысын Ыстықкөлге демалу  үшін келген туристердің әмияндары құрайды. Туризмнің басқа елдердегідей емес, елімізде экономикалық маңызы төмен. Біз көп ретте сұлу табиғатымыз бен тарихи мәнізор ескерткіштерімізді айтып мақтанғанда, алдыға дан салмаймыз. Ал, іске келгенде, дүрмектің соңында қалып жатамыз. Әлде, біздің табиғаты сұлу аймақтарымыз бен тарихи ескерткіштеріміз біз айтқандай емес пе? Олай демек тұрмақ, ойлаудың өз» қианат болар еді. Агенттік туристік фирмалар мен туристік агенттіктерді қатаң қадағалап, мына салалардың басын біріктіріпжұмыс жүргізсе, туризмнің маңдайы жарқырар еді. Олар: туристік фирмалар мен туристік агенттіктер, маркетингтік зерттеу, туризмдегі БАҚ-тың салмағы, банк саласындағы сақтандыру қызметі, қонақүй, әуе қатынасы, спорт және іскерлік туризм. Аталған салаларды үйлестіріп жұмыс істесе, туризмнің даңғыл жолында қырғыздар сияқты тасымыз өрге домаламаса да, қаржының басын қайыруға болады.

          Ендігі сөзді еліміздегі туризмнің  қадам басуына бұрсақ, республикада  туристерге арналған 159 қонақүй, 34 сауықтыру орны, 29 демалыс бағы, 26 демалыс үйі, 17 туристік кешен, 13 сауықтыру лагері, 10аңшылық үйі бар екен. Солардың ішінде үздіксіз пайда түсіріп тұрған қонақүйлер мен мейрамханалар болса керек. Қалғандарының пайда тауып, қарық қылып тұрғаны шамалы. Оған сеьеп – БАҚ-дұрыс насихатталмауы, қызмет көрсетудің және инфрақұрылымдардың кежегесінен кейін кетіп тұрғаны. Егер жолымыз тақтайдай, байланыс көңілдегідеі болса, қыдырымпаз саяхатшылар Қазақстанның тау-тасынын аяқ құрғатпайтые еді.

          Туристердің көпшілігі әуе қатынасын пайдаланады. Ал, теміржолмен тек Ресей, Қырғызстан, Қытай туристері ғана табан тірей алады. Сондықтан, теміржолд туристер тасуға ыңғайлы емес. Ойдым – ойдымы шаққан халақаралық маңызы бар тас жолдар жөнделіп жатыр. Бұл жұмыс 2007 жылға дейін созылғандықтан, тап бүгін болмаса да, келешекте туризмге біраз шарапатын тигізері сөзсіз.

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства,

             Москва, 1995 г.

2. Папирян Г.А. Экономика туризма, Москва: Финансы и статистика, 
                1998 г.
3. Зорин И.В. и др. Менеджмент туризма, Москва, 1996 г.
4. Сапрунова В. Туризм: эволюция, структура, маркетинг, Москва,

              1997 г.

5. Борисова Ю.Н., Гаранин Н.И., Забаев Ю.В., Сеселкин А.И.

             Экономика туризма: учебное пособие,- Москва: 1996 г.

6. Азар В.И. Экономика и организация международного туризма,

             Москва: Экономика, 1996 г.

7. Алтынбаев Б.А., Смыкова М.Р. Экономика и организация туризма. 
                Алматы, 1999 г.
8. Материалы семинаров по вопросам развития туризма. Агентство

             Республики Казахстан по туризму и спорту. Астана, 2011 г.

9. Щурова А., Кантарбаева Ж., Саурамбаев О. Рынок туристических

             услуг в Казахстане // Альпари 2000 г., №2,с.17.

10. Статистический пресс-бюллетень. Агентство Республики Казахстан