Туристік кәсіпорын қызметтін ұйымдастыру

Осы мемлекеттік ұйымдар еліміз тәуелсіздік алғаннан бері туризмді жүйелі түрде реттеу үшін келесідей  нормативтік-ќұқықтық актілер ќабылдап, жүзеге асыруда:

Сурет 3.2 Қазақстан Республикасында туризм саласын реттеудегі құқықтық - заң актілері

Жалпы туризм ел экономикасына жағымды әсер ететіндігі жөнінде жоғарыдағы тарауларда айтылған болатын:

- шет ел валютасының құйылуына және де экономиканың төлем балансы және жиынтық сұраныс сияқты көрсеткіштеріне жағымды әсер етеді;

- ұлттық валюта курсының тұрақтануына негіз болады;

- халық жұмысбастылығына әсер  етеді;

- ел инфрақұрылымын және экономика  салаларын дамытады;

- халық мәдениетін жоғарылатады, т.б. 

Қазақстанда туризмнің дамуындағы жағымды аспектілер төмендегі суретте көрсетілген:

Сурет 3.3 Қазақстанда туризмнің дамуындағы жағымды аспектілер

 

 

 

 

 

Осы құрамдас салалар бойынша бүгінгі таңда Қазақстанда туризмді дамытудың бірқатар проблемалары бар.

Туризмді  дамытуға кедергі болып отырған  басты мәселе туристік бизнестің жүйелендірілмеуі, ол дамымаған инфрақұрылымда көрінеді, атап айтар болсақ:

• мемлекеттік құрылымда ақпараттық –аналитикалық орталықтың жоқтығы;
• туризм саласынды қызмет атқаратын салалардың арасында ақпараттық          «вакумның»  болуы;
• туристік фирмалар қызметінің ретсіздігі;
• қонақ үй саласындағы баға саясатының әлсіздігі;
• ұлттық парктер мен туристік фирмалардың арасында байланыстың дұрыс орнықпауы және ұлттық парктер тарапынан өз қызметтерін халықаралық нарыққа дербес ұсынуға ұмтылуы;
• ұлттық көлік инфрақұрылымының, оның ішінде әуе тасымалы қызметінің тұрақсыздығы және сенімсіздігі;
• туристік нарыққа қажетті жоғары білімді және кәсіби мамандарды оқыту мен дайындаудың баяулығы, т.б.

       Осы бағытта салыстырмалы өзіндік бағдарламаларды жүзеге асыруға баса назар аудару қажет. Ең алдымен бұл – туристік индустрияны дамыту бойынша ғылыми негізделген нақты мемлекеттік бағдарлама. Оның жүзеге асырылуы туристік қызмет аясына салынған капитал салымының тиімділігін арттырып, еліміздегі туристік ресурстарды мейлінше тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Туристік  қызмет индустриясының дамуын жоспарлау  барлық деңгейлерде халықаралық, ұлттық, өңірлі, сонымен қатар нақты аудандар мен объектілерге қатысты жүргізілуі қажет. Онымен қоса, ол дамуды үнемі  бақылап, тиімді бақылауға негіз болып, туристік қызмет секторының ұзақ мерзімді табысты қызметін қамтамасыз етеді.

Жоспарлауға деген жүйелі қадам ғана экономика, экология және әлеуметтік – мәдени орталардың бірлігін қамтамасыз етіп, туристік қызмет индустриясының тұрақты дамуына септігін тигізіп, елімізге және жеке өңірлерге айтарлықтай экономикалық тиімділік алып келеді. Күрделі экологиялық немесе әлеуметтік мәселелердің туындауына жол бермей, туристік ресурстар болашақ ұрпақтардың пайдалануы үшін сақталынады.

Екіншіден, туристік объектілерді жөндеу және жаңаларының құрылысын қолға алу үшін жеке, ұлттық және шет ел инвестицияларын жұмылдыру жолымен туристік қызмет индустриясын қаржыландыру үшін нақты мемлекеттік бағдарламалар жасау қажет.Туристік орталықтың құрылысы, оның іске қосылу нақты тұрғылықты жердің, өңірдің экономикасымен тығыз және тікелей байланыста болуы қажет.

Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, туристік объектілер мен инфрақұрылымның  құрлысы, туристік қозғалыстың шоғырлануы, табиғи ортаның «бұзылуымен», табиғи ортаның бейтабиғи объектілерге кері әсерімен, заңсыз ұйымдастырылған аң аңлаудың таралуымен, туристік объектілердің тәртіпсіз салынуымен  тығыз байланысты. Мұның өзі қоғамға зиян келтіріп, жергілікті ланшафтылардың эстетикалық тартымдылығын төмендетеді. Сондықтан табиғи территория мен қоршаған ортаны туристік қызмет процесінде қорғау мәселелері бағдарламаларда орын алуы қажет.

Өркениетті  нарықты қатынастардың дамуы, әлемдік  тәжірибе көрсетіп отырғандай, бақылайтын, кешенді және тұрақты негізде  реттейтін мемлекеттің араласынсыз мүмкін емес. Туризмдегі мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру туристік қызметті жүзеге асырудың өзгерген әлеуметтік – экономикалық жағдайларға толық жауап беретін мақсаттарына, қағидаттарына және міндеттеріне сай жаңа көзқарастарды талап етеді. Бүгінгі таңда атқарушы билік органдары мен туризм саласында әрекет ететін ұйымдардың арасындағы өзара іс-қимылды реттеудегі мемлекеттің рөлін арттыру қажет.

Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Сауда және Индустрия министірлігі Сауда мен Туристік қызметті реттеу Комитетіне қарасты туризмді дамыту және  қолдауымен айналысатын Фонд құрылуы қажет. Бұл Фонд туризм саласындағы субьектілер мен әлеуетті, маңызды жобаларды қаржыландыруға жәрдемдесуі қажет.[ 22 ]

    Фонд міндеттері мен мақсаттары  келесілер болуы қажет:

1. Туризм саласын дамытуға бағытталған жобаларды қаржыландыру;
2. Кіру және ішкі туризм саласына инвестицияларды тартуға қаржылық көмек көрсету;
3. Туристік және спорт кешендерін салу және жаңалау;

4. Дамып келе жатқан бизнеске қолдау және консультациялық, т.б қызметтер көрсету.( сурет 3.6)

Фонд  сонымен қатар коммерциялық банктар  арқылы льготтық кредиттер ұсына  алады. Мұндай тәсіл льготтық кредиттерді  икемді жүзеге асыруға және нарықтық экономика қағидаларына сәйкес, бір-бірімен  бәсекелес коммерциялық банктер арасында нейтральды бағыт ұстап отырады.

Фонд  барлық аудандар мен қалаларда филиалдары бар банктер арқылы да кредиттер  ұсына алатын болады. Бұл шалғай аудандардағы жұмысты жылдамдатып, дамуға септігін тигізетін еді.

Банктер өзіне кредиттің қайтарылмай қалу мүмкіндігі бар тәуекелдің минимум 50% алады, алған қалған бөлігін Фонд өзі көтереді. Банктің тәуекелі неғұрлым жоғарлаған сайын, олардың алатын маржа мөлшері соғұрлым жоғары болады.

Төмендегі суретте туристік саланы дамытудағы әлеуетті бағыттар сандармен көрсетілген. Ондағы:

1. Жібек жолы бойында туризмді дамыту жобасы («Алтын емел» МҰТП, Алакөл және Ақсу- Жабағалы мемлекеттік табиғи қорықтары, т.б.);
2. Алтай курорттық-рекреациялық зонасын дамыту (Катон-Қарағай МҰТП, Марқакөл және Батыс-Алтай мемлекеттік табиғи қорықтары, т.б.)
3. Көкшетау курорттық-рекреациялық зонасын дамыту («Көкшетау» және «Бурабай» МҰТП);

4. Солтүстік Қазақстанның сулы-батпақты  және Орталық Қазақстанның тау-далалы аймағында туризмді дамыту ( Қорғалжың, Наурызым қорықтары және «Баянауыл», «Қарқаралы» МҰТП);
5. Каспий теңізі аймағында туристік-рекреациялық зонаны дамыту (Маңғыстау жартылай аралы, Үстірт қорығы, Орал өзені);

6. Басқа да жасалынып немесе қарастырылып жатқан әлеуетті жобалар.

    Жақында ІРК International компаниясы жүргізген зерттеулер бойынша Қазақстанды әлемдік нарыққа жылжытатын «болашағы» бар деген туристік өнімдердің кейбір тәсілдері анықталды. Қазақстанның туристік өнімдерін алға жылжытудың бірінші орындағы мәселесі Қазақстанның өзіндік имиджын құру және саяхаттап келуші туристердің қызығушылықтарын арттыратын Қазақстан жайындағы қызықты оқиғалар немесе аңыздар (мифтар) шығару. Олардың кейбіреулері мыналар:

1. Әлемдегі ең алғашқы көшпенділер пайда болған, Қазақстан номадтардың отаны болып табылады;
2.    Қазақстандағы Алтай таулары мистикалық Шамбалдар отаны, яғни буддистердің «жердегі жұмағы» болып табылады деген болжамдар бар;
3. Қазақтан шекарасындағы сиқырлы Каспий теңізі - әлемдегі жалғыз ішкі теңіздердің бірі;
4. Қазақстан қызғалдақтың ең алғаш өсіп шыққан жері болып табылады;
5. ІРК Іnternational компаниясы сонымен қатар, туристтік өнімді халықаралық нарыққа шығаруда пайдалануға болатын жүйелер, оның ішінде «Қазақстан - жабайы және ұшы-қиыры жоқ табиғаты мен әртүрлі кереметтері бар мекен» атты лозунг ұсынды.

   Келесі қадам туристік өнімді алға жылжытудағы -құралдарды айқындау:

1) Бірінші орында ең  тиімді маркетингтік стратегия,  ол Қазақстанды халықаралық туроператорлар  арқылы жарнамалау. Халықаралық  туроператорлардың көпшілігі Қазақстанға  Орта Азияның басқа елдерімен  бірге тур  ұсынады. Ал, Қазақстан жеке бір туристік бағыт ретінде тек ұсақ туристтік агенттіктерді ғана қызықтырады. Сондықтан да қазақстандық туристік өнімді алға жылжыту үшін халықаралық ірі және орта туроператорлармен қарым-қатынас орнату және Қазақстанды жеке бағытта орнықтыру қажет.

2) Туристік нарық тұтынушылары ақпараттық қажеттілікті сезінеді. Көптеген туристер ақпаратты Интернет арқылы алады. Ол өте тиімді, және үлкен аудиторияны қамтиды, ақпараттың сыйымдылығы үлкен. Дегенмен, отандық туроператорлар әлемдік нарықта танымал болмағандықтан көптеген туристер еліміздің он-лайн ұсыныстарынан назар аудармайды.

3) Алға жылжудың тағы бір түрі, ол – тікелей туристік көрмелерге қатысып отыру. Мұндай көрмелерге қатысудан кейін, Қазақстанның туристік өнімдері тұтынушылар шеңберіне кеңінен танылады және тұтынушыларға оң әсерін тигізе алады. Көрмелерде  туристер тек қана ұсынылған бағыттармен ғана таныспайды, сонымен қатар елді-мекендердің халқымен, мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен де танысады. 2007 жылы Германияда өткен ITB Berlin көрмесінде Қазақстанның көрікті жерлері ұсынылған стенд Азия, Австралия мен мұхит елдері арасында бірінші орынға ие болды. Бұл үлкен жетістік.

4)Туристік тауарларды алға жылжытудың тағы бір тиімді тәсілі ол әлемге әйгілі жолсеріктерге қосылу. Олар Pliglot, Lonelу және Routard, т.б. Осы жол көрсетушілер туристердің «библиясы» болып табылады. Жаңа бағытты таңдаудатуристер міндетті түрде осы деректерге сүйенеді. Сондықтан да үнемі болып жатқан, алдағы уақытта болатын туристік бағыттармен және де саланың басқа қызметтерімен таныстырып, ақпараттар ағымын толықтырып, жаңартып отыру қажет.

Жоғарыда аталып кеткен стратегиялардан басқа көптеген туристік ағымдардың ұлғаюына әсер ететін жанама факторлар бар:

А) ІРК International  компаниясының  ұйымдастыруымен өткен, «World Travel Monitor 2006» (Пиза, Италия) форумында, «Туристік тарауларға кино индустрияның әсер етуі» деген тақырыпта зерттеу ұсынылды. Бұл зерттеу «Peter Roth Marketing» компаниясымен жүргізілді. Мысалға келтірілген фильмдердің бірі, Стивен Спилбергтің «Үшінші деңгейдегі байланыс» фильмі, негізінен бұл фильм толығымен «Devils Tower» (АҚШ ұлттық ескеткіші, Вайоминг штаты) аймағында түсірілген. Өткізілген зерттеулер нәтижесі бойынша бұл ескерткішке келушілердің саны 1978 жылы (74%) және фильмді түсіріп, кинотеатрлар мен теледидарлардан көрсеткеннен  кейін 1981 жылы (39%) айтарлықтай өскен.

«Властелин Колец» фильмін  түсіру Жаңа Зеландияда туризмнің дамуына әсер етті. Бұл фильм туристік ағымды 10% ұлғайтты және ел бюджетіне 400 млн. АҚШ долларын түсірді. Фильмнің негізінде арнайы интернет-сайт ашылды, онда фильм түсірілген жердің маршруттарымен, жергілікті турлармен таныстыратын туроператорлар жайында ақпараттар енгізілді.

Соңынан айтылған қорытындылар бойынша, мұндай маркетингтік құралдар, мысалы фильмдер туризмге әсер етеді, бірақ олар тек қана қосымша фактор ғана болып табылады.

Б) Ұлттық фестивальдар мен  ойындар өткізу де Қазақстанға саяхаттаушылардың  санын арттыруыға септігін тигізуі  мүмкін. Мысалы, 2006 жылы өткен халықаралық  футбол чемпионаты Германияға 2 млн. шетел халқының қызығушылығын арттырды. Бұл факт Германияны тек туристтік бағыт ретінде ғана емес, сонымен қатар олардың ұлттық имиджін де жоғарылатты. Anholt GMI National Brand Index (әлем елдерінің  имиджі мен брендтерінің құнын бағалаушы жалғыз аналитикалық рейтинг) рейтингіне сәйкес 2006 жылы Германия ұлттық имиджі бойынша Канададан кейінгі үшінші орынға ие болған.

2011 жылдың қаңтар-ақпан  айларында Қазақстанның оңтүстік  астанасында VІІ қысқы Азиялық  ойындары өтеді деп күтілуде. Спорттық ойындар өтетін негізгі жерлер «Медеу» мұз айдыны мен «Шымбұлақ» шаңғы жолдары болып табылады. Қазақстан осы мерекелік әрекеттердің арқасында туристердің назарына  ілінуі керек. Бұл Алматыдан шығу және келу туризмін ұлғайтады және де Алматы қаласының ғана емес, барша Қазақстанның имиджін жоғарылатады. Бұл үшін құрылыс жұмыстарын жөнге келтіріп, халықаралық стандарттарға сай ету қажет.

С) Соңынан айта кететін  жай, антижарнама ол бәрібір жарнама  болып қала береді. Мысалы, «Борат»  фильмін көрсетуінен кейін атақты Lonely жолкөрсеткіші Қазақстанды 2007 жылдың тартымды 10 елінің қатарына кіргізген. Осы фильмді көрсеткеннен кейін Интернетте Қазақстанның қонақүйлерін сұрастырушылардың саны 300% өскен.

Қорыта келе, туристік тауарлар тек қана қолда бар құралдармен шектелмеуі керек, нарыққа қатысушылар әрекеттерін бағыттау қажет, таңдалған және өңделген стратегияларды құрамдастыру қажет. Бүгінгі күнде ҚР туризм және спорт министрлігі Қазақстан туризмін дамыту стратегиясын әлем нарығына шығаруды қолға алуда. Бұл стратегия туристік имиджді қалыптастыруда әртүрлі тәсілдерді қарастырады: ұлттық брендтер мен логотиптерді дайындау, жарнамалық роликтер мен видеофильмдерді түсіру, оларды әлем телеарналарынан көрсету.

Осы және басқа да іс-шараларды  дамыту мақсатында мемлекет келесілерді іске-асыру қажет:

- Қазақстан Республикасының алда тұрған Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруін ескере отырып, туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасын мемлекеттік реттеуді қамтамасыз ету мәселелері жөнінде нормативтік құқықтық актілер жобасын әзірлеу;