Қорлар жайлы түсінік және жіктелуі

 Қорларды  кірістеуге мына құжаттар негіз  болып саналады:

-   шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен күні, атауы  және жабдықтау мен қорларды  сатып алушының СТН, ҚҚС-ын  есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген қорлардың атаулары  мен саны құны, акцизделетін тауарлы  – материалдық қорлардың сомасы  т.б.

Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан  немесе өңдеуден түскен запастарды есепке алу үшін пайдалынады. Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға келіп түскен кезде  толтырылады. Қосымша №4.

Қорларды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады. Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін , жабдықтау бөліміне жіберіледі.

Материалдық құндылықтарды өндірісте дайындалған  және сақталған кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Бұл  құжат материалдарды қабылдау жөніндегі  Акт –ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады, комиссия мүшелері мен  кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал екіншісі – бөлімшеді  қалады.

Қорлардың бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.Кәсіпорындарда сынудың , бүлінудің, қираудың нәтижесінде арзандатуға және қорларды есептен шығару үшін пайдалынады. Ол 2 дана етіп жасалынады. 1- ші дана бухгалтерияға жіберіліп, 2-шісі данасы бөлімшеді қалады.

Сауда мекемелерінде  тауарларды қабылдау, біріншіден кімнен тауар жеткізілген және ол қандай түрде – упаковка жасалған немесе упаковкасы алынған күйде ме.

Сандық  және сапалық тауарды жергілікті жабдықтаушылардан қабылдағанда жабдықтаушының қоймасында егер тауарлар менеджерлермен немесе жүргізушімен, онда қоймада, егер тауарлар көліктік жеткізушілермен  әкелінсе.

Тауарларды  саны мен сапасы бойынша сату кәсіпорындарда боса, тауарлардың «тауарлардың сапасы мен саны және өнімнің қабылдауы»бекітілген тәртіпке сүйене отырып қабылданады, ол ҚР Министрлер кабинетінің қаулысымен бекітілген

№ 1240 09.11.1994 ж  және т.б. нормативтік актілерге  байланысты. Тауарды қоймадан мекеме өкілі алуы үшін ол міндетті түрде  сенімхат және куәлік көрсетуі тиіс. Жабдықтаушылармен тауар жіберілген кезде сенімхат алынады, ол менеджерге керекті тіркемелі құжаттар және тауарларды қабылдағанда жатғқан тауарлар қабылдағанда тауар көлемі, сапасы құжатқа сәйкес тексеріледі. Егер қабылданып жатқан тауар упаковка ішінде болса, онда міндетті түрде ілеспе құжат жазылуы тиіс «Тауар массасы брутто және орын мөлшері нақты тексерілмеген» және «Тауар құжаттама келтірілген апаға сәйкес нақты тексерілмей қабылданды», бұл құжат тапсырған және қабылданған адамдардың қолдарымен рәсімделеді.[9]

Егер  тауарларды қоймаға жабдықтаушы  немесе жүргізуші үш – төрт тауарлы  – көлік накладнойымен жеткізеді.

Түскен  тауарларды қоймада қабылдауды қойма  меңгерушісі және МЖА сапасы және санын тексеріп қабылдайды. Жергілікті жабдықтаушылардан тауарларды қабылдау мерзімі тауар түскеннен бастап 10 күн, басқа қалалардағылардан –  тауарлар станцияға түсу күннен кейін  – 20 күн. Тез бұзылатын тауарларды 24 сағат ішінде сапасы мен санына сәйкес қабылданады. Егер тауарды қабылдау мерзімі кешіктірілсе, ол тауарайналымының көлемі азаюына әкеледі, ол дегеніміз  шығындардың ұлғаюына және табыстың азаюына әкеліп соғады. Қабылдап алынағн  қоймадағы тауарларды бағытталағн  түрде тіркейді, ал ілеспе жабдықтаушы  тауарлардың құжаттарырын қолдана  отырып. Бұл үшін қойма меңгерушісі  арнайы штамп қояды, онда келесілер  көрсетіледі:

Тауар қабылдау күні, нөмірі және ілеспе құжат күні, нақты өзіндік құны және бөлек  ыдыстар, ал материалды жауапкершілік  адам қолымен расталады.

Бұндай  тауар қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі рационалды болып саналады, сондықтан құжат саныназайтып, оларды құруға жұмсалатын шығындарды азайтады. Егер тауар қабылдау бойынша келіспеушілік  туындаған жағдайда бекілген тәртіпте акті жазылып, арнайы комиссия құрылады. Ол үшін шешім комиссия шешімміен  сәйкес шешіледі.

Қорларды жабдықтаушы жөнелткенде оған келесі құжаттар толтырылады:

Тауарлық, есептік жіне көліктік.

Тауарлық  құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық мәлімет  беріледі. Оларға: шоттар, счет – фактуралар, тауарлы – көліктік накладнойы, спецификасы. Жүк жіберуші түбіртегі  және т.б.

Есеп  айырысу құжаттары – бұл түскен тауарларды түсіргенде  есеп айырысу  және жүк жіберушімен олар банқа  беріледі. Мұндай құжаттарға: төлем  талап – тапсырмасы.

Көліктік - бұл құжаттар тасымалданған жүк көлемін және айқындайды және көліктік қызмет және көліктік органдарға есеп айырысуға арналған құжаттар.Тасымалдау үшін қолданылатын транспорт түрі:

-  теміржол  накладнойы – теміржол көлігімен  тасымалдайтын тауарлар.

- Тауарлы – көліктік накладнойы – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;

-  Коносамент  – су жолымен тасымалданатын  тауарлар;

-  Авиа  накладнойы - әуе жолымен және  су жолымен тасымалдайтын тауарларды  жеткізгенде беріледі. Счет –  фактураны сепке алу «Счет  фактураны тіркейтін журнал», бұл журнал есеп беру мерзіміне сәйкесті келесі түрде жүргізіледі.

Тауар түріне байланысты және оның счет – фактурасын немесе тауарлы – көліктік накладнойыа  жабдықтаушы көптеген басқа құжаттар беріледі, бір бөлігі мөлшерді растайды және түскен тауарлар  санын, ал басқасы  – сапасы және т.б. тауарлар бірлігі.

ҚР заңына сәйкес «Стандартизация және сертификация жайлы» тауарлардың халық тұтыну үшін сертефикация жасалынады, ол тізімді  Республика Парламенті тағайындайды.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. Материалдардың бухгалтериядағы есебі

 

 

Материалдардың  бухгалтерияда аналитикалық есебі  сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы  есепті ұйымдастыру жұмысы үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп тіркелімдерінің өте ұтымды жаңа түрлері енгізіліп, есеп жұмысының  тәртібі жақсарылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып, жеңілдетудің басқа да түрлері қолдануда. Соңғы кезгі уақыттарға дейін  ұйымдардың бухгалтерияларында материалдардың талдамалық сорттық, сандық, бағалық  есебін карточкаларда жүргізіп келді. Жалпы бухгалтерияда материалдардың әр номенклатуралық номеріне бөлек  карточка ашылады. Материалдардың кіріс  етілуіне, босатылуна жасалған әр құжат  деректері тиісті карточкаға жазылуы  керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соңында әр карточка бойынша материалдардың кіріске алынуы мен шығыс етілуінің  қорытындысы шығарылып, олар материалдардың айналым тізімдемесіне жазылады. Сөйтіп, бухгатериядағы карточкаларда  қоймадағы карточкаларда жазылған деректер қайталанады.

Айырмашылығы: Қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана жүргізілсе, бухгалтериядағы  карточкада сандық есеппен қатар  олардың құндары да көрсетіледі. Бухгалтерияда материалдардың сорттық, сандық, бағалық есебін жүргізу көптеген адам күшін және уақытты керек  етеді. Сондықта да бухгалтерияда карточкалар  мен айналым тізімдемелерін толтыру  кейде кешігіп отырады. Осыған байланысты сандық карточкалардың орнына кейінгі  кезде сандық, сорттық, сомалық айналым  тізімдемесін пайдаланатын болды. Есептің  бұл әдәсән қолданған кезден бастап кәсіпорындардың бухгалтерияларында сорттық, сандық, бағалық карточкасын  пайдаланбайтын болды. Шығыс етілген  материалдардың сандық есебі алғашқы  құжатта тікелей жинақталып қалдығы  шығарылады. Ай біткеннен кейін 10-15 күн ішінде материалдардың айналымы мен қалдығы сорттық, сандық, сомалық  айналым тізімдемесіне жазылады. Бұл әдісті пайдаланған бухгалтерлердің  жұмысы сәл жеңілдегенімен кемшіліктер  де кездесіп отырады. Ол кемшілікке ұйымдағы материалдардың сандық есебінің бухгалтери мен қоймада қатар жүргізілуін  жатқызуға болады. Материалдардың бұл  екі есебі көбіне бірөбірімен  еш байланыссыз жүргізілетін. Материалдардың есебін одан әрі жетілдіру негізінде  оперативтік-бухгалтерлік әдісі пайда  болады. Бұл әдіс бойынша материалдардың есебі тек қоймалық сорттық, сандық есеп карточкаларында жүргізіледі. Оперативтік-бухгалтерлік есептеу  әдісін қолдану үшін міндетті түрде  керек жағдайлардың бірі есептеу  жұмысына жоспарлы есептеу бағасын  енгізу қажеттілігі болып табылады.  Материалдардың ағымдағы, яғни аналитикалық есебі осы бағамен жүргізіледі. Материалдард синтеттикалық шотта  нақтылы өзіндік құнымен есептелінеді. Материалдардың есебін оперативтік-бухгалтерлік тәсілмен жүргізуге жоғарыда аталған  қоймадағы материалдардың қалдығын есептеу үшін жүргізілетін үлгілі түрі М-20 тізідемесі пайдаланылады. Бұл тізімдемеде  әр қойма бойынша бөлек және бір жылға ашылады. Ай соңында қойма меңгерушісі осы тізімдемеге қоймадағы карточкалардан материалдардың тексерілген, келесі айдың басына қалған сандық қалдығын көшіріп жазады. Кей жағдайларда кәсіпорынның қоймасы цех немесе бөлімшеден алыс жерде орналасқан жағдайда тізімдемеге материалдарды қалдығын көшіріп жазу бухгалтерия қызметкерлеріне немесе есептеу операторына жүктелуі мүмкін. Мұндай жағдайда материалдарға жауапкер  адам олардың қалдықтарының тізімдемеге дұрыс көшірілуін тексеріп шығып, қол қояды. Егер есепті ай бойы кәсіпорында материалдар кіріске алынбаған және шығыс етілмеген болмаса онда олардың бұрынғы қалдық саны мен сомасы жаңа айға көшіріліп жазылады.  Материалдар қалдығының қоймалық карточкаларынан үлгілі түрі М-20 түрлі тізімдемеге дұрыс толтырылуын бухгалтерия қызметкері міндетті түрде тексеріп қол қояды. Ай сайын үлгілі түрі М-20 санды тізімдемесінде көрсетілген материалдар қалдығы олардың жоспарлы бағасына көбейтіліп, материалдардың есептеу топтары және синтетикалық шоттары бойынша сомалары есептеліп жазылады. Жоғарыда айтылғандай бухгалтерияда материалдардың сомалық есебін синтетикалық шоттар бойынша олардың ішінде әрбір қоймадағы материалдардың топтары бойынша бөлек жүргізіледі. Сонымен қатар кәсіпорында материалдардың кіріске алынғандары мен шығыс етілгендердің сомасын тапқаннан кейін оларды материалдардың әрбір есептеу топтары ббойынша біріктіріп және ол сомалардың жиынтығын материалдардың кіріс-шығысымен қатар қалдығын есептейтін тізімдемеге көшіріп жазады. Бұл тізімдеме екі бөлімнен тұрады.

Бірінші бөлімде кіріске алынған материалдардың жиынтық өзіндік құны жайлы деректер көрсетіледі. Сонымен қатар бұл  бөлімде кіріске алынған материалдардың нақтылы өзіндік құны мен есептеу  бағасымен есептелген құнның арасындағы ауытқу мөлшері көрсетіледі. [6]

Екінші  бөлімде әрбір қойма мен материалдарға  жауапты тұлғалар юойынша материалдардың қозғалысы (айдың басындағы және айдың аяғындағы қалдығы, кірісі мен шығысы) тиісті шоттар бойынша  көрсетіледі.

3-кесте. Қорлар шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялардың мазмұны	Дебет	Кредит
1	2	3	4
11 1	Жабдықтаушылар мен жеткізушілерден  келген материалдар есеп айырысу  құжатының келгеніне қарамастан кіріске алынды.	1300	3310
22	Сатылып алынған материалдардың құны кассадан төленді.	1310-1315	1010
33	Есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы сатылып алынған материалдық  құндылықтардың құны.	1310-1315	1250
44	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан өтеусіз келіп түскен материалдар	1310-1315	6160
55	Негізгі құралды бұзғаннан, істен  шығарғаннан алынған материалдық  құндылықтар	1310-1315	6210
66	Кәсіпорындар мен ұйымдардың өз өндірісінде  өндіріліп, дайындалып өз қажетіне пайдалануға  арналған материалдарды кіріске  алу.	1310-1317	8110, 8310
77	Алынған материалдар және олар үшін кеткен шығындар арнайы банктердегі  шоттардан төленеді.	1310-1315	1060
88	Пайдалануға болатын өндірістік ақаулардан алынған материаларды кіріске алу.	1310-1317	8110
99	Түгендеу кезінде артық шыққан материалдарды кіріске алу.	1310-1315, 1317	6160
110	Еншілес және тәуелді серіктестермен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардан  келіп түскен кіріске алынған  материалдар.	1310-1315, 1317	3320
111	Материалдық құндылықтарды дайындайтын  жұмыскерлерге есептелінген еңбекақы.	1310-1315	3430
112	Өдіріс пен шаруашылыққа пайдалану  үшін жіберілген материалдар: негізгі өндіріске; қосалқы өндіріске; цехқа (үстеме шығын); ұйымның әкімшілік шығындары.	8110 8310 8410 7210	1300
113	Салынып жатқан (аяқталмаған) құрылысқа  жіберу мақсатымен есептен шығарылған материалдар.	2418	1310-1315, 1317
114	Өндірістік ақауды жөндеу үшін есептен  шығарылған материалдар.	8110, 8310	1310-1315
115	Түгендеу барысында бүлінген және жетпей қалған материалдарды есептен  шығару.	7210	1310-1315, 1317
116	Басқа ұйымға әріқарай жөндеуге берілген матералдар.	1316	1310-1315, 1317
117	Кәсіпорындар мен ұйымдардың жөндеуден  алынған материалдарына	1310-1315, 1317	1316
118	Жөндеуден алынған материалдар үшін есептелінген сома.	1310-1315, 1317	3310, 3320

 

 

 

6. Қорлар есебін жетілдіру жолдары

 

 

Біріншіден  қорлар есебін  жетілдіру мен қарастыруым бойынша бухгалтериялық есепті жүргізуде қолданылатын бағдарламаларды көрсетемін. Яғни, бухгалтерлік жұмысты жеңілдету, тездету және шығын аз келтіріп қызмет жүргізуді таңдаймын. Қазір мен ПК Компьютерленген бухгалтерия «Алтын» бағдарламасында, жабдықтаушылар мен жұмыс  жасау және тауарлы – материалдық қорларды қоймаға қабылдау жөнінде айтып кетемін.

Негізгі жұмыс «Қойма» есебінде жүргізіледі, «Алтын» бағдарламасында аналитика  қандай да болмасын балансттық шотта  бес баспалдақты болады. «Қойма» есебінде келесі функциялар жүзеге асады:

· Өндірілген цех өнімдері, материалдар, тауарлар, дайын өнімдер қоймаға түскенде бірінші ретті құжаттар өңделеді, жабдықтаушылардан қабылданған қызметтер құжаттамасы өңделеді,олар шығыс қа апарылады, ал ҚҚС олар бойынша есепке алынады;

· Қорларды ішкі қозғалысына накладной мөрмен рәсімделеді, мысалға өндіріске немесе сату нүктесіне;

· Қорларды есептен шығару бойынша накладной мөрі және рәсімделуі;

·Шығу құжаттарды құру: қалдық есеп кітабы, материал қозғалысы бойынша айналым ведомосі, шығыс және кіріс ведомостарі, инвентарлық ведомостер;

· Автоматты  түрде ҚҚС-ң электронды салық есебі ақпараты құрылып, НК МФ програмасына аударылады.  

Сонда автоматты  түрде бухгалтерлік корреспонденция құрылып, «Балансқа» аударылады. Карточка қалдықты жыл басына көрсетеді және тауарлы – иатериалдық қорлардың  әрбір қозғалыс ерекшелігін көрсетеді.

· Жинақтаушы мінездегі карточка..

Меню  → Документы → «Материалдарды қабылдау» мұнда қоймадағы материалдар кірісі өңделеді. Бұл үшін кіріс құжатының келесі мәліметтері енгізіледі: нөмірі, күші, кіріс сомасының жиынтығын және корреспонденттік баланс шотын. Бұл кезде жабдықтаушы аты сұралады, бұған терезеде пайда болған жабдықтаушылар тізімінен керек атты таңдаймыз. Егер біз тауарды бірінші рет алып тұрсақ, оған карточка ашылу тиіс. (Вставка → таза орынға атын жазу) және содан кейін оның аты жабдықтаушылар тізімінде болады. «Номенклатура» справочнигін қолданып, тауар атын таңдаймыз, тауар көлемін көрсетеміз, бұл тауар есептелетін және қойма нөмірі көрсетілетін баланстық шотты көрсетеміз.   

Бағдарламада  қорлар есебі мен есепті шығару тәсілдері: Фифо, орташа өлшенген болып табылады. Бір накладной бойынша қабылданған  тауарлар қоймада бөлек-бөлек қабылдануы мүмкін. Құжатты өңдегенде салық  сомасы қосымша құнда ерекшеленеді, ол кіріс- счет фактура реестріне  түседі.