Аңыз әңгімелер

12. Бақыт деген – Мен

13. Мақсат деген – Мен

14. Әділдік деген –  Мен

15. Әсемдік деген –  Мен

16. Сенімділік деген –  Мен

17. Мейірімділік деген  – Мен

 Бәрі маған байланысты,

 Бәрі менің қолымда!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              Қорытынды

 

.Қазақ халқының оқиғасын  шындық өмірден алып ауызша  шығарған көркем шығармаларының  бір саласы – аңыз әңгімелер.  Аңыз әңгімелер тарихта болған  белгілі бір адамдардың атына,  іс-әрекетіне байланысты туады.  Мұндай адамдардың ел үшін  еткен еңбегі, қамқорлығы, халық  намысын қорғауы, сол жолда  жасаған игілікті іс-әрекеттері  ел аузында аңыз әңгімеге айналып,  ұрпақтан-ұрпаққа жеткен. Аңыз әңгімелерде  халықтың қоспасы болғанымен, негізгі  ой түйіні барлық жерде бірдей  сақталады. Олардың өміріне байланысты  әңгімелерде ертегілердегідей әсіре  қиялдау көп кездеспейді. Уақиға  желісі күнделікті өмірде кездесетін  қарапайым сюжетке құрылады.

Кейіпкерлері. Қазақ аңыздарындағы  Асан қайғы, Жиренше шешен, Алдар  көсе, Қожанасыр, Қорқыт, т.б. – бәрі де қарапайым адамдар ретінде  суреттеледі.

 Кейбір аңыз әңгімелердің  басты кейіпкері көрші елдерге  де ортақ болып келеді. Мысалы, Қожанасыр қазақ, қырғыз, өзбек  ауыз әдебиетінде ортақ кейіпкер. Ол "ауылы аралас, қойы қоралас", қыз алысып, қыз берісіп құда-жекжат  болып кеткен көрші елдердің  ежелгі мәдени байланысының куәсі.  Аңыз әңгімелерде көбінесе сарандық  пен сақилықты, жалқаулық пен  қиқарлықты өткір сатирамен ажуалап  сынау арқылы жастарды жаман  әдет, жат мінездерден аулақ болуға  баулуды мақсат тұтады. Қожанасыр  әңгімелерінде (аңызда) оғаш қылығы, аңғал мінезі әжуа-күлкі туғызып  отырғанымен, негізі түйін ойда  үлкен тәрбие-тәлім толқыны анық  байқалады; оқушы оқып күле  отырып шындықты түсінеді.

 Осындай халық арасына  кең тараған күлкілі сықақ  аңыз әңгімелердің бір тобы  Алдар көсе атымен байланысты  туған. 

 Көсе образы – қарапайым  халықтың күлкіні сараң байларға, оның өкілдеріне қарсы жұмсау, оларды келеке-мазақ ету тілегінен  туған образ. Мұны біз "Алдар  көсе мен Алаша хан", "Алдар  көсе мен шық бермес Шығабай", "Алдар көсе мен саудагер", т.б. аңыз әңгімелерден көреміз.  Осы аттары аталған хан, бай,  саудагерлерді Алдар көсе өзінің  тапқырлығы, ақыл-айласының арқасында  алдап соғады, ел алдында мазақ,  күлкі етеді. 

 Халық аузындағы мәтелге  айналған "Жұмыртқадан жүн алатын", "Өзі тойса да, көзі тоймайтын", "Кесіп алса қан шықпайтын"  шық бермес Шығайбай – сараңдықтың  жиынтығы. Шығайбайдың әдеті мен  ісінен сарандық, дүниеқорлық, өзімшілдік  айқын көрінеді. Оның осы мінезін  жек көрген халық қапияда жол,  қапылыста сөз табатын, айла-амалы  мол Алдар көсені жіберіп, Шығайбайды  бірнеше рет жер қаптырады. 

 

 

 

 

 

 

 

                              Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

1. Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991
2. Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991
3. Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956
4. Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967
5. Садырбаев С. Фольклор және эстетика – А., 1976