Аудиторлық қорытынды

 

КІРІСПЕ

 

 Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олардың аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығындарды, қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлармен жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процессін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларлы іске асыруүшін тексерудің арнаулы әдістері мен тәсілдерін қолдана білу керек.

Қазақстан Республикасының  бүкіл халық шаруашылығының нарықтық экономикаға өтуі, кәсіпкерліктің жедел  дамуы, ұйымдардың жаңа ұйымдастыру-құқықтық нысандары мен меншіктің сан  қырлы нысандарының пайда болуы  экономикалық бақылау жүйелері механизмдеріне түбегейлі әсер етті.

Аудиторлық қызмет негізгі  қағидаларын сақтау негізінде жүргізіледі. Аудиттің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және қаржылық жағдайының өзгеруі туралы бақылау  жүргізу.

Аудиттің мазмұнын қарастыру барысында  оның нақты құрамы туралы айту қажет. Олар мыналар: шаруашылықтағы субъект  мәлімет аудитордың мамандығы фактілерді жинау және бақылау аудит стандарты  аудитор ақпараты, есебі.

Курстық жұмыстың өзектілігі: Елдің микроэкономикасын  басқару құралына аса қажетті  аудиторлық есеп беруосы курстық  жұмыста кеңінен және түбегейлі  қарастырылады. Негізінен экономика  саласы болсын не басқада салаларда  атқарылып болған істің нәтижесі болады. Сол сияқты қаржы саласында  аудит жүргізіледі және оның шаруашылық субъектіге өзіндік үлесін қосады. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы, шаруашылық әдістерін  және фирмаларын қайта өзгертудің обьективті қажеттілігін тудырады. Аудит соңғы  жылдары елімізде жедел қарқындап, барынша дамып келе жатқан сала. Сол себепті аудитор қазіргі  нарықтық жағдайда шаруашылық субъектіге тәуелсіз тексеру жүргізу арқылы қорытынды жасайды. Яғни, аудиторлық есеп беру экономика саласына ауадай қажет екендігін дәлелдеді деуге  толық негіз бар.

 Курстық  жұмыстың мақсаты: елдің ішкі  және сыртқы экономикалық байланысы  сауда-саттық қарым – қатынасы  болып табылатыны мәлім. Яғни, курстық жұмыстың мақсаты еліміздегі  шаруашылықпен немесе кәсіпкерлікпен  айналысатын заңды және жеке  тұлғаларға аудиторлық есеп беруді  қалай және қайтіп жүргізетіндігі  туралы мәлімет беру.

 Курстық  жұмыстың мәні: Аудит-бухгалтерлік  есептің сапасын, тиімділігін  арттырып, оны халықаралық өлшемдер  мен стандарттарға негізделіп  жүргізуге жетелейді. Тәуелсіздік  алып егеменді ел болған қазіргі  таңда аудиторлық қызметке сұраныс  күннен-күнге арта түсуде.

Осы курстық  жұмыста аудиторлық есеп беру түсінігі ашылып, оның мақсаты, маңызы мен міндеттері анықталды. Сонымен бірге, Қазақстан  аудитінің нормативтік базасы берілді. Кәсіпорынның аудиторлық есеп берудің  аудитін жоспарлау және жүзеге асыру  әдістемесі келтірілді.

 Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І БӨЛІМ АУДИТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1.1 Аудиттің  мәні мен мақсаты

 

Америкалық  бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы  бойынша (ААА) аудитке мынадай анықтама берді: «Аудит - бұл экономикалық іс-эрекеттер  мен оқиғалар туралы объективті деректердің  бағалауын, оның деңгейінің белгілі  бір өлшемге (критерийге) сәйкестігін  алудың және мүдделі пайдаланушылардың  нәтижелерін ұсынатын процесі».

Классикалық ұғымда аудит – кәсіпорында жұмыс  істемейтін маманданған тәуелсіз аудитор  жүзеге асыратын ешкімге тәуелсіз сырттай  қаржылық бақылау.

Мұндай  кәсіби бақылау аудитке деген  қажеттілік көптеген жағдайларға байланысты артып отыр:

1) Кәсіпкерліктің  дамуы мен капитал өсуінің  әсері;

2) Өзін-өзі  реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының  арта түсуі;

3) Экономикалық  тұрақтылықты, меншік иеленушілерге  және кредиторларға олардың салған  ақшаларының сақталуына кепілдік  беруді қамтамасыз ететін жағдай  тудырудың қажеттілігі;

4) Компаниялардың  операциясы көп әрі күрделі  болуы мүмкін, пайдаланушылар ол  туралы ақпаратты дербес алуға  мүмкіндігі болмағандықтан аудиторлардың  қызметіне мұқтаж;

5) Қаржылық  ақпаратты пайдаланушылар компанияның  есептік жазбаларына әдетте қолдары  жете бермейді және олардың  тиісті тәжірибелері жиі бола  бермейді;

6) Пайдаланушылар  қабылдайтын шешімнің салдары  өздері үшін өте маңызды болуы  мүмкін, сондықтан да аудитор  арқылы алатын ақпараттың толық  болуы мен анықтығы оларға  ауадай қажет.

Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік  қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі  жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен  тексеру қызметі жүзеге асырылмаған  деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан  бір-біріне жақын болса да, ревизия  мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволық) дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады.

Аудиторлық  іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру  туралы біздің ұғымымыздан бөлек  болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың  және есептік, бақылаушы-талдамалы  тәжірибе салаларының рәсімдерін (процедураларын) пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В. Соколовтың айтуынша, тексерудің мақсаты - кемшіліктерді  құрту және жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.

Әкімшіліктік  құқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні клиент өз қалауымен таңдамайды. Бұған керісінше, аудиторды клиент өз қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым-қатынас  деңгейлес байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі.

Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең, өйткені  бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің  шындыққа жанасымдылығын тексеруді  ғана білдірмей ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша  ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісімшарт негізінде  жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ақ артық шығындарды болдырмау, ресурстарды  пайдаланудың тиімділігін арттыру  және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру мақсатында кеңес  беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.

Бизнес  аудитін жүргізу үшін белгілі  бір салалар мен компаниялар  іс-әрекеттің жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат алудың кең  ауқымды мәселелерін жан-жақты  зерделеу қажет.

Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі  бір салалар мен шаруашылық жүргізуші  субъектілер іс-әрекетінің жағдайы  туралы мәліметтерді алу бойынша  бірқатар әдістемелік тәсілдемелер мен нұсқамслар 310 «Бизнесті білу»  атты аудиттің халықаралық стандартында ашып көрсетілген. Алайда бұл стандарт қаржылық есеп берулердің аудитін ұйымдастыруда  қолданылады, ал аудиттің басқа түрлері  әдетте экономиканың әр түрлі салаларында  болатын оқиғаларды, процестерді  және құбылыстарды бағалауда өзіндік  ерекшелігі бар тәсілдемелерге, әдістерге  және өлшемдерге ие. Осы арада бизнес аудитінің озық түрін ұйымдастыруды  жетілдірумен байланысты теориялық  және іс-тәжірибе сипаттарындағы бірқатар мәселелер пайда болады.

Жалпы экономикалық жағдайдың тұрақтылығына қол  жеткізбейінше, инфляция деңгейін төмендетпейінше, өндірісті ұйымдастыру мен қуаттылықты  пайдалануды жақсартпайынша, шаруашылық жүргізуші субъектілердің жабдықтаушылық, өткізушілік және қаржылық қызметтерін  жетілдірмейінше бизнесті оңтайлы  жасау мүмкін емес.

Нарықтық  экономика жағдайындағы бизнестің  кәсіби аудитін дамыту мәселесінің  көп қырлы болуы мына аспектілерді зерделеу үшін бөліп көрсетуге мүмкіндік  тудырады:

1) Теориялық  : кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын  және мағынасын, оның бақылаушы-талдамалы  қызметінің басқа да шектес  ғылымдары және түрлерімен және  типтерін ғылыми жіктеу, аудиттің  даму тенденциясын, тетіктерін, мәселелерін  зерттеу; бизнес аудиті мен  талдауының принциптері мен компоненттерін, постулаттарын нақтылай түсу, тұжырымдамасын әзірлеу;

2) Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес жағдайының талдау көрсеткіштер жүйесін, өлшемдерін, әдістерін таңдау, экономикалық әлеуетті (потенциалды) пайдалану тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау және шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін жақсарту бойынша әзірлеу;

3) Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерінің, құқықтық-нормативтік және ақпаратық базалардың мағынасын ашу; аудиторлық бақылаушы-талдамалы қызметтердің технологиясы мен нақты рәсімін (процедурасын) жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.

Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу  аспектілерінің жалпы шарттарына жататындар:

- бизнесті  басқарумен байланысты шаруашылық  операциялары мен процестерінің  аудитін жүргізу үшін алға  қойылған мақсаттарға қол жеткізу;

- шаруашылық  қызмет нәтижелерін бақылаудың, талдаудың және есептің озық  әдістерін анықтау;

- қаржылық-экономикалық  талдау мен аудиттің озық түрлерін  қолданатын салаларды ұлғайту  әрі оған енгізу;

- бақылаушы-талдамалы  жұмыстарды жақсарту бойынша  халықаралық озық іс-тәжірибелерді  жалпылау;

- бизнестің  кәсіби аудитін жүргізудің техникасы  мен технологиясын, ұйымдық құрылымын  жетілдіру;

- бастапқы  мәліметтерді алу мен өңдеуде  ЭВМ-ді және экономикалық-математикалық  әдістерді қолдану, шаруашылық  жүргізуші субъектілер қызметін  басқару жүйесін оңтайландыру.

Кәсіби  аудиттің даму проблемаларымен осы  аспектілерді өзара тығыз байланыстырып  мұқият зерделеу ұлттық экономиканың нақты секторындағы шаруашылық жүргізуші  субъектілердің жабдықтаушылық, өндірістік, қаржылық және өткізушілік қызметтерінде  болатын оқиғалар мен процестердің ерекшеліктерін ескеру арқылы оның ұйымдастырылуын  жетілдіру бойынша, ұсыныстарды  жасау мен әзірлеуді терендетіп зерттеудің әдістемелік негізіне қызмет етеді.

 

1.2 Аудит  теориясының негізгі элементтерінің  ерекшелігі

 

Аудит теориясының  негізгі элементтерінің ерекшелігі. Аудит теориясы мына негізгі элементтерден  тұрады: компоненттер, принциптер, концепциялар, постулаттар, стандарттар және нормалар.

Аудит компоненттері. Бірінші компонент – бұл экономикалық объект. Аудиторлық қызметті жүргізудің қажетті шарты оның аясы туралы айқын  түсінік болып табылады. Ол белгілі  бір уақыт аралығында, айталық, компанияның  жылдық есеп беруіне аудит жүргізгенде  немесе ішкі аудитте, сондай-ақ экономикалық объект болып табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізуші субъектілердің параметрлерімен анықталады.

Екінші  компонент - өндірістік жағдай мен ақпарат. Аудиттің көптеген түрі шаруашылық жүргізуші  субъектілердің басшылығымен дайындалған  ақпаратты бағалайды. Аудитор ақпараттың дұрыстығын талдайды. Оның міндетіне  есеп берулерге тек түсінік беру ғана емес, сондай-ақ тікелей олардың  өзі жаңа ақпарат алуында.

Үшінші  компонент - бұл аудитті жүзеге асырушы  тұлғаның біліктілігі. Аудитор ең алдымен  өз ісінің құзыретті маманы болуы, яғни тиісті фактілерді жинай білуі керек  және осы фактілерді бағалайтын өлшемдерді жете ұғуы қажет. Одан тәртіптің (мінез-құлықтың) белгілі бір нормаларын, атап айтқанда, өз ісінің тәуелсіздігін сақтап, қысым  көрсетушілікке қарсы тұра білу керек.

Аудиттің  төртінші компонентіне техникалық тұрғыда  аудиторлық қызметтің негізгі мазмұны  болып табылатын фактілерді алу  мен бағалау жатады. Фактісіз қандай да бір аудиторлық есеп беру ұтымды жүргізілген зерттеудің нәтижесі ретінде  қабылданбайды.

Бесінші компонент ретінде аудит мазмұны  туралы ақпаратқа немесе функциялауға қатысты жиналған фактілер негізінде  белгіленген критерийлер (өлшемдер) алдыға шығады. Бұл фактілерді белгіленген  стандартқа немесе жалпы қабылданған  критерийлерге сәйкес бағалау қажет.

Аудиттің  алтыншы компоненті - аудиторлық есеп беруді жасау. Аудитор осы арқылы тексеру барысында ашылған жағдайлар туралы, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін оңтайландыру бойынша ұсынған шаралары мен айтқан ескертпелері туралы хабарлайды.

Аудит принциптері. Аудитор өзінің кәсіби қызметінде мына принциптерді басшылыққа алу керек: адалдық, объективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетіндік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ақ ниеттілік, ғылымилық, нақтылық, жариялылық, демократияшылдық және т.б.

Аудит концепциялары. Концепциялар (тұжырымдамалар) аудит  теориясының бағытын белгілеп береді. Негізгі бес тұжырымдаманы қарастырайық.