ҚР инвестицияның дамуы

       - бұл төлемді үнемдеуге және  несие ісінің дамуы мен ұйымдастырылуына  байланысты;

     - соңында, несиелердің өзара жалғасуы  мен қимылының шапшаңдығына байланысты, мұның арқасында ақша бір жерде вклад түрінде жиналып қалса, дереу екінші бір жерден қарыз түрінде шыға келеді.Ақша капиталының ауыспалы айналымында қызмет атқарып отырса, ол белгілі кезеңінде ақша капиталын құрайтын болғанымен, алайда қарыз ақша капиталына айналмайды, қайта не өндіргіш капиталдың элементтеріне айырбасталады, немесе табысты жүзеге асырғанда айналыс қаржысы ретінде сол элементтермен төленеді, демек, олар өз иесі үшін тағы қарыз капиталына айнала алмайды. Ақша қарыз капиталына айналса және сол бір ақша сомасының өзі қайта-қайта қарыз капиталы болып отырса, мұндайда ол тек бір пунктте тек металл ақша ретінде өмір сүретіні, басқа пункттердің бәрінде ол капиталға деген талаптар формасында өмір сүретіні айқын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     3-тарау. ҚР инвестицияның дамуы 

     3.1.Инвестицияның  экономикадағы орны, оның түрлері. 

     Инвестиция  деңгейі қоғамның ұлттық табысының  көлеміне ықпал етеді, ұлттық экономиканың көптеген макро – пропорциялары  инвестиция қозғалысына тәуелді.

       Инвестициялар – күрделі қаржының  алуан түрлері. Сол түрлер бойынша  инвестиция мемлекеттік және  жеке, тура және портфельдік болып,  негізгі материал мен тауар  – материалдық қорға, үйлер  мен ғимарттарға, машиналар мен  жабдықтарға, тұрғын үй құрылысының қызметтеріне бөлінеді.

     Инвестицияларды мемлекеттік басқару жүйесіне инвестициялық  белсенділікті қамтамасыз ету кіреді.Бұл  елдің экономикасына отандық  пен шетелдік капиталды тарту  үшін әсерлі ынталандыруды құруды жорамалдайды. Ынталандыру құрамына келесілер кіру қажет: шетел мен отандық инвесторлар үшін қолайлы климат жасау: жалпы ішкі өнімдегі (ЖІӨ) мемлекеттік капитал салымдарының үлесін ұлғайту, соның ішінде, пайдалы қазба кен орындарын пайдаға асырудан алынған табысты қайта бөлу есебінен; әрбір инвестициялық жобаны әлеуметтік – экономикалық дамудың мақсаттары мен басымдықтарына сәйкестігін алдын-ала міндетті сарапшылаудан кейін, жарыс негізінде орталықтандырылған капитал салымдарын үлестіру; халықаралық ұйымдармен бірлескен мемлекеттік – коммерциялық қаржыландыру мен қайта қаржыландыру практикасын едәуір кеңейту.

         Мемлекеттік инвестицияларды басқару  4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы  қажет: 

     1. Жоспарлау;

   2. Бағдарламалау;

   3. Бюджетті дайындау;

   4. Орындау;

     Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі.

     Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат – жоспарды бекітілген мақсаттарды қызметің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік процеске арналатын таңдаудың сол бәсекелестіе қағидаларына негізделуі қажет.

     Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынадай  факторларды ескеру қажет:

     - бюджет орындалатын, макоэкономикалық  жағдай;

     - инвестициялар бойынша ұсыныстардың  нақты аспектілері, соның ішінде  экономикалық аспектілер [2].

       Тура инвестициялардың қызметі  – инвестицияларды жүзеге асыру  процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет болып табылады. Тура инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган, инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Тура инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:

        - инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;

        - жеңілдіктер мен артықшылдықтар  жүйесін белгілеу;

        - мемлекеттің мүддесін инвесторлар  алдымен көрсетуге өкілетті, бірыңғай  мемлекеттік органның болуы. 

         Портфельдік инвестиция – пайда  алу мақсаты мен акцияға, облигацияға және басқа ұзақ мерзімді сипаттағы бағалы қағаздарға қаражат жұмсау. 
 

     3.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты 

     Инвестициялық саясаттың әлеуметтік-экономикалық салдарын ескере отырып, Қазақстан  экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегідей бағыттарды қамтиды:

     ● үкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені үкіметтік несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды және белгілі сомалардың процентімен қайтарылуын талап етеді).

     Мұндай  жағдайда елге келіп жатқан шетел  инвесторларын көбейтуге арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр.Капиталды  тартудың мұндай формасының басымдылығы  әртүрлі түсіндіріледі:

     ● тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге асуына мүмкіндік береді;

     ● дoнордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;

     ● елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді, ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;

     ● тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті қамтамасыз етіп отырады, өндірістік және ғылыми – техникалық ынтымақтастықтың әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді.

     Мұның барлығы үкіметтің орта мерзімдік  инвестициялық бағдарламасын қабылдау және жүзеге асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады. Обьектілерді салу және сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына мыналар жатады:

     ● біріккен және төл кәсіпорындарды құру;

     ● шетел компанияларының басқаруына обьектілерді беру;

     ● акционерлеу жолы арқылы кәсіпорындарды ж,екешелендіру процесіне донорлардың қатысуын кеңейту;

     ● банктік мекемелерді инвестициялау;

     Қолданылатын  бағыттар сипатында елулі өзгерістер болуда:

     ● Біріккен кәсіпорындардың делдалдық - өткізу және сатып алу қызметі салаларында емес, өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық секторда ұлғаюы.

     Бір кеңістіктегі серіктестердің мүдделері  сияқты, өнімді өткізудің белгілі  бір нарығында тоғысады.

     ● Қазақстан Республикасы экономикасына тартылатын айналым капиталының ұлғаюы жеке жобалар бойынша жекешелендіру процесінде көрініс тапты.

     Оның  өрістеуі белгілі мөлшерде төлем  төлемеу дағдарысы сияқты түйінді  мәселені жеңілдетті, өндірістердің  іскерлік белсенділігін көтеруге және озық технологияларға өту процесін жеделдетуге мұмкіндік береді.

     Дегенмен, бірқатар жағымсыздықтар да кездеседі, олар республиканың экономикалық қауіпсіздігіне әсер ететеін қатерлердің пайда  болуына жағдай жасайды. Олар мыналар:

     1. Бұрынғысынша донор үшін өте тартымды болып табылатын мұнай-газ саласы, қара және түсті металлургия, ақырғы нәтижесінде олар халық шаруашылығындағы жекелеген салалардың дамуындағы алшақтықтың ұлғаюына ықпал етеді.

       Шетел инвестицияларын осылайша  орналастыру шетел инвесторларының  қызмет етуін монополиялық тұрғыда  бекітілуіне ықпал етті.

     2.Шетелдік  тікелей инвестициялар құрылымында  үлкен үлесті – несиелер, займдар,  ссудалар алып жатыр. Оларды  негізгі инвестор кәсіпорыннан  филиалдар мен еншілес компаниялар  жатады. Мұндай фирмааралық инвестициялау  қиындап бара жатыр. Соның салдарынан фирмааралық қарыздар қалыптасуда және ұсынудың қатаң жағдайлары кезінде коммерциялық несиелеу кеңейтілуде.

     3. Фирмааралық несиелерді қолдану, сонымен бірге бас компаниядан қаржылану көп жағдайда инвестициялаудың өзінің көлеміне тең емес пайданың ауысуына әкеліп соғады.

        Соңғылар тікелей де, жанама да  табыстардың елден негізсіз «  шығып кетуіне» ықпал етеді.

     4. Ел экономикасындағы өңдеуші  емес, шикізат салаларын инвестициялау  теріс жағдаuларға әкеліп соғады, олардың ішінде ерекше орынды  дивиндентер алады, олар саланың экспорттық көлемінің елулі бөлігіе құрайды.

        Бұл жағдайда кеден арқылы  шетелге өнімнің едәуір көлемінің  өтуі кезінде экспорттық валюталық  түсім пропорционалды дәрежеде  өспейді.

      5. Шетелдік инвестициялаудың басқа  формаларымен салыстырғанда, тікелей инвестициялар ағымын қатаң түрде реттеу өте ауыр, нәтижесінде ол төлем балансы жағдайына белгілі дәрежеде әсер етеді.

     6. Бүкіл әлемдік тәжірибедегідей,  Қазақстан

       Республикасына тікелей шетел  инвестицияларын тарту ұзақ мерзімдік  болашақты айқындай алмады.

     7. Ақпаратық нарықтардың құрылмағандығы  – шетелдік басқаруға өту шарасының  шектен тыс жабдық түрінде  жүретіндігін алдын ала айқындайды, ол көптеген келісімдерді бақылау  мен олардың жүргізуіне жауапты  болуы мүмкін емес.

     Барлық  елдердегі сияқты, Қазқстандағы иевестициялық процестің гүлденуі макрэкономикалық параметрдің төмендегі факторларымен тежеліп отыр.

     Олардың біріншісіне мынаны жатқызуға болады: яғни жинақталған ресурстардың төмен  тиімділікте сіңірілуі, оларды қаржыландыру механизімінің жоқ болуы.

     Бұл жағдайда ұлттық банктік жүйенің  жеткілікті түрде дамымауы шиеленістіріп  отыр. Қазіргі кезде ұлттық банктік  жүйе жинақтарды салудың және оларды инвестициялаудың шынайы активтерге айналуының тартымдылығын қамтамасыз етуге  қабілеті жоқ.

     Екіншіден, Республика көлемінде тиімді инвестициялық жобалар түріндегі төлем алушылар ұсыныстарының мәліметтер банкінің құрылмағандығы. Көптеген жобалар жабық  жағдайларда қарастырылған, осының әсерінен жеткіліксіз дәрежедегі жоғары тиімді жобалар өмірге енгізілген.

     Үшіншіден, банктердің, клиентердің қаржылық жағдайының төмен деңгейі; мемлекеттік бағалы қағаздардың жоғары табыстылықпен  қамтамасыз етілмеуі; кәсіпорындардың  қаржылық жағдайының қажетті деңгейде себебінен инвестициялаудың жоғары тәуекелділіктерін компенсациялайды.

     Төртіншіден, төлемдер дағдарысы жағдайындағы қарыздардың  сақталуы бұрынғысынша айналым капиталын  толтыру үшін ақшаға деген жоғары сұранысты сақтап отыр, ол қаржылық ресурстарды инвестицияландыру  мақсаттарына емес, айналым қорларын қаржыландыруға бағыттайды.

     Бесінші – жүктемеленбеу жағдайында тұрған өндірістік саланың негізгі капиталы өзін сақтауға жоғары шығындарды талап  етеді, сол арқылы қаржылық ресурстардың елулі бөлігі шығындалады.

     Алтыншы – тиісті әдістердің болмауы негізгі  капиталдың теңбе – теңсіз қайта бағалауына әкеліп соғады.

        Өйткені Қазақстанда жүргізілген  4 кезең төмендегідей нәтижелерге  әкеледі: 

     ●реформалаудың  бірінші кезеңі – инвестициялық  жекешелендіру қорының қалыптасуына және капиталдың үкімет кепілдемесі  арқылы тартылатындығына жағдай жасады.

     ●екінші кезең – жекешелендіру процестерінің  белсенді жүруін және акциялардың мемлекеттік  пакеттерінің 80%-ке дейінгі шетелдік инвесторларға сатылуын қамтамасыз етті, осы уақытта төлемдердің  төленбеуі және отандық тауар  өндірушілердің банкротқа ұшырауы проблемалары қат-қабат жүріп отырады.