Инвеститции Республики Казахстан

    Қор нарығы мынадай секторлардан тұрады: Орталық Банк корпоративтілігі ,мемлекеттік  орталық  банктер.

    Қор нарығының дамуы мемлекеттік  эмиссия әрекеттерімен акционерлік  коғамның құрылуымен байланысты.Олар нарыкта үсақ инвесторлардың  шығуымен байланысты. Мысалы, Германияда акция массасы компания мен  жеке адамдардан  құрылады. Франкфурт қор биржасы басқа мемлекеттің  қор биржасымен салыстырғанда маңызды емес инвестиция ұзақ мерзімді  банк қатынастары арқылы пайда болады .

    Қор нарығындағы халық әрекетің қарастырғанда  әлеументтік – мәдени дәстүрмен  демографиялық факторларды ескеруіміз қажет. Қазақстандағы тұтыну моделі  Германиядағы сияқты құрылды . Олар банк депозиттеріне негізделеді.ААК «Қазақстанның ұлттық сақтандыру банкі» бағалауы бойынша ақшаны банкте сақтайтын адамдардың жасы 50 жоғары.

    Қазіргі жеке меншікті бөлуге екі базалық  тенденциялар тән: менеджерлерді жане   аутсайдерлердің  нарыққа енуін колдау. Егер  амиттер үшін орталық банк жеке меншікті бақылаушы болса, аутсайдерлер маңыздылығы тереніректе .

    Қазақстан Республикасы орталық банктер мүмкіндігін қарастыра отырып оның құрылымындағы өзгерістерді болжауға болады. Қаржы менеджментінің әсерімен формасы  жаңарған сайын акция бөлігі қысқарады, дәл осы уақытта эмиссиянын  басқа түрлері бірітіндеп көбейе береді.  Мысалы, корпоративті  қағаздар және облигациялар.  
 

           2.2. Қазақстан Республикасындағы инвестиция       динамикасының  қазіргі даму тенденциясы 

    Қазақстан-2030 стратегиясында  нарыктық экономикадағы жоғарғы шетел инвестицисынна негізделген экономикалық өсу  ұзақ мерзімді приоритеттер болып есептеледі.

    Бірақ көптеген экономистер қазіргі отандық инвестициялық сферасын бағалағанда мынадай тұжырым-дамаға келеді:      

    Отандық инвестициялық сферасы экономикалық дамудың негізі болуы тиіс, бірақ ол дисперсия денгейінде орналаскан. Сондықтан да институционалды және тікелей инвестиция нарығы жалпышаруашылық коньюктураның кризисте өзгерісіне жауап береді, инвестицияға деген сұраныс төмендейді, экономиканы қаржылай әл-ауқаты жоқ, моральді және физикалы ескірген өнеркәсіптен тазартады.

    Инвестициялық әрекеттердің  өзі ұдайы өндірісте басты болып есептеледі, ол экономикалық циклді анықтайды. Негізгі капиталға  Инвестиция жиынтық  сұраныстың негізгі бөлігі, сондыктанда  жалпышаруашылық коньюктураның кризисті өзгерісіне сезімталдық көрсетеді.

    Осыған байланысты инвестициялы іс әрекеттерді талдауды экономикалык сектордағы инвестиция динамикасы мен жағдайын зерттеу, инвестициялык әрекеттерді заңды түрде қадағалау,мемлекеттік инвестиция ресурстарын пайдалану ролі мен бағыты жағынан қарастыру дұрыс болады.

    1990 жылы шаруашылық либерализация және реформа дәстурлі практикадағы қаржылық емес активтердің өзгерісімен байланысты.

    Казақстан экономикасындағы радикалды экономикалық реформа инвестициялы шешімді талдау таза экономикалық факторлармен шаруашылық субьектілердің қаржылай мүмкіндігімен  анықталуына әкеледі.

    Бастапқыда жинаққа көп көңіл бөлінбеген ,себебі сол уакытта өмір сұру  минмиумының өзі жүйелі түрде өсті, практикада бұл өндіріске зиян әкелетін жұмыссыздықтың кобеюіне әкеледі. Қазақстандағы экономикалық кризис өндіріс көлемінің қыскаруы мен және нақты экономикалық  сектордағы инвестиция көлемінің қыскаруыменен  анықталады. 1991-1995 жж кәсіп орын өндірісінің көлемі төмендеді. 10 жылдыктың 2 бөлімінде 1996-2000жж өндіріс өсті : шамамен жылына 3,7 % өсті. 2004ж онын алдынғы  жылына  карағанда  тауар өндірісінің көлемі 15,5 % өсті.

    1992 ж. баға либерилизациясы , қаржы-кредит саясаты инвестиция активтерінің төмендеуіне әкелді. Өндірістің  төмендеуі инвестициялық салымның күрт төмендеуіне әкелді. Бәсеке ортасын кұруды қиындататын өңдірістің жоғарғы монополизациясы тағы бір маңызды фактор болды. Сондыктан да  үлкен  өндірістік организацияларда инвестицияға деген стимул , ұмтылыс жойылады.

    Негізгі капиталға деген орталықтандырылған инвестицияның қысқаруы кәсіпорынның өз құралы арқылы жүзеге асырылады. Ол тұтынушылардың жинақ қажеттіліктері арқылы олардың тандауын білуге көмегін тигізеді. Өндірістік аппараттың қиын жағдайында жеке салаларда болашақтағы өндіріс көлемі төмендейді және өндірістің технологиясындағы құлдырауынын өсуі, өндірістік аппараттың ескеру процессінің жылдамдығы.

    Өндірістің төмен пайдалығы кәсіпорынның өз корының жетіспеушілігі инвестиция активтерінің төменгі деңгейлігінің басты көрсеткіші. Мемлекеттік инвестициялар жүйелеп қысқарады, ол жеке капитал болса экономикалы нақты сектордағы масштабты инвестициялық проектіге жылжиды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    2.3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ инвестициялық проблемалары және оларды шешу жолдары. 

    Инвестициялы процесс перспективасы өндірістік орындардың қаржылық денсаулығын жақсартумен,өндіріс шығындарын төмендетумен, бәсекеге жарамды өнімдер шығарумен байланысты. Өндірістік күштердің қайта құрылуы активті өндіріс саясатын жүргізуге және тауарға төлеу мүмкіндігі сұранысын ескере отырып нақты өндіріс стратегиясын құруға мүмкіндік береді. Мұндай жағдайлар бұрында кездескен: тамақ өндірісі, тігіс өндірісі,кұрылыс материалдар шығару, байланыс құралдарын иемдену және сатып алу.

    1991ж. мемлекеттік бюджет инвестицияланудың қыс-қаруы нарыктық және оның конъюнктурасының нашар-лануына әкелді. Толығымен инвестицияланудың   болмауы өндірістің төмендеуіне әкелді. Мемлекеттік емес инвестициялар инвестиция нарығындағы мемлекеттік инвестициясын  толтыра алмайды. Себебі пайда табу жағынан орталыктандырылған  құрылысты қаржыландыру тиімді емес. Тұрақты қаржы – кредит және ақша саясатының іске асуы бюджеттік каржыландырумен мемлекеттік инвестициялы кредиттеуді кыскартты. Кәсіпорындар  мен шетел фирмаларындағы бюджетті емес  инвестициялы фондтың және инвестициялы әрекеттер активизациясының ролі, сонымен катар альтернативті каналдар бойынша инвестициялы ресурстардын келуі бюджет кысымын жеңілдетеді. Касіпорындар мен организациялардың өз құралдарын қаржыландыру негізіне айналды. Мұнда негізгі капиталдағы инвестиция құрылымы  карастырылған. Жақсарту жұмысына қарамастан амортизациялы аударым каржылай инвестициянын әрекетіне тірек бола алмайды. Себебі төлем құралдарының тапшы жағдайында және амортизацияны қолдауды бақылайтын механизм жұмысын істемесе де ол кажет төлемдерді каржыландыруға кетеді. Сонында негізгі капиталдың күшті каржылай пайдасы және амортизация аударымының индексациясы өзінің тиісті жумыстарын атқармайды. Халық шаруашылығында өндіристік әл-аукатты  шамамен 40 – 50 % төмендету инвестициялық әрекетті ұстайтын фактор болады. Әл-ауқыттылықты сақтайтын шығындардың өсуі кәсіп орыннын инвестициялауға арналған құралдың көлемінің динамикасына әсерін тигізеді. Осындай жағдайда көбі орталықтандырылған инвестицияға сенбей инвестициялаудың жаңа жолын істей бастады: біріншіден, салынып бітпеген объектілерді сату, екіншіден, нақты проектілерге  инвесторларды  енгізу .

    Реформа жылдарында өндірістік кәсіп орындарда жеке инвестициялық құралдары болмаған еді, ал мұның өзі инвестициялық программалардың жүзеге асыруына кедергі жасады. Жинактау процессі қаржы әрекеттерінің көрсеткіштерінің төмендеуіне әкелді: өндіріс шығындары-ның көбеюі, төлемеушілік, пайдалығының төмендеуі. Егер өндірісте пайыздық ставка  жоғары болса қаржыландыру құралдарының  иелері қызықпайды. Комерциялық  банктер қаржы нарығындағы тұрақсыздыққа байланысты, инвестиция каупінің өсуіне байланысты накты секторды кредиттеуден бас тартқан. Саяси факторлар әркашан стратегиялы шешім кабылдауға әсерін тигізген. Мемлекеттік каржыландырудың аз болуы мақсатты программалардың жүзеге асуына және бөлек саламен региондардың жұмыс істеуіне кедергі жасады. Ал бұлар мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі мен әлеуметтік экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етушілер. Негізгі капиталдағы технологиялық және ұдайы өндірістік инвестиция жүйесі үлкен    өзгерістерге ұшырады.

    Қазақстан Республикасында келесі тенденциялар өте жақсы көрінген: техникалардың төмендеуіне әкелетін жаңа кұрылыстың көбеюі, бұл инвесторлар үшін ескіні жөндеу емес жаңаны сатып алу қолайлы болатындығын көрсетеді. Капиталды ресурстар шектеулі болса инвестиция құрылымын технологияландыру темпін жоғарлату үшін қолданған қолайлы, бұл өз алдына жаңартылған фондтардың жұмыс істеуіне әкелетін еді. Қолданбайтын өндірістік фондтың сақталынуы олардың қаржылай жағдайын төмендетеді және кей жағдайларда олардың инвестиция көлемінің өсуіне әкеледі. Макроэкономикалық тұрғыдан карасақ проблема қаржыландыру масштабын анықтауда емес инвестициялы құралдарды қолданудың бағытында.

    Отандық өндірістік компаниялардын өзгерістеріндегі басты мәселе технологиялы өзгерістер және заманға сай технологиялы өзгерістер, сапалы өнімдер шығару.

    Ғылыми  – техникалық және инновациялы сфералар әрекетін жүзеге асырмасақ бұл сұрақтарға жауап беру мүмкін емес. Осыған байланысты колайлы шешімдердің қабылдануың талап ететін кәсіп орындар секторы мен ғылымның интеграция процессі өз маңыздылығын жоймайды. Бұл пайда болған жағдай қосымша және фундаменталды ғылым мен зерттеулердің қаржыландырылуы аз болғанымен байланысты, себебі сол зерттеулер нәтижесі инновация негізін құрайды.

    Бұл 1997ж бастап 2000ж аралығындағы ғылымға деген шығындардың көлемінің азайтылуымен анықталады. Бюджетті қаржыландыру 15% және бюджетті емес фондтан 1%-ке төмен болды. Бұл зерттеулер санын азайтты.(3)

    Шығындардың динамика корсеткішінің талдауы 1995-2004 аралығында секірмелі өзгерістерді анықтады ,дәлірек айтсақ 1995-1996жж 1,6 есе дамуы, 1998ж 12% төмендеуі, 2004ж кейін өсті. Бұндай шығындар динамикасының тұрақсыздығы ішкі және сыртқы факторлармен байланысты.

    2003 жылы ғылымның әр саласын қаржыландыру шамамен 40% өсті, қосымша зерттеулер 29%, әзірлеу 96% және ғылыми-техникалық қызметтер 2,54 есе өсті. Көрсетілген тенденциялар макроэкономикалык өзгерістердің және ғылыми өңдірістік интеграция процессінің активациясының салдары. Әлемнің дамыған мемлекеттерінде ғылыми зерттеулерге шығынның 25-30% кетеді, проектілерді құруға 2есе көп кетеді, 55-60% фундаментальды зерттеулерге 15% кетеді, яғни орындалу этапы бойынша қаржыландыру былай кескінделеді: 15%: 25%: 60% (7)

    Қазақстанда 2002-2003ж аралығында басқаша орналастырылады 13,3%: 48,4%:26,8% осылай бола тура жиынтық сұраныстың 11,5% ғылыми техникалық қызметке келеді. Келтірілген шығындар құрылымынан Қазақстандағы көптеген зерттеулер аяғына дейін бармайтының көреміз, сондықтанда жаңалықтар көп енгізе бермейді. Инвестиция түрлерінің динамикасы мен көлемін қарастырып болып өндірістік кәсіпорындардың инвестицияға деген сұранысы мен ұсынысын қарастырған дұрыс болады. Өз инвестициялары жетпейтін болғандықтан Қазақстан шет ел инвесторларын пайдалануы тиіс.

    Қазақстан үшін қаржы, сақтандыру, сауда, туризм, білім беру облысында халық аралық келісімге келу қолайлы. Бұл аймақтарда капитал біріккен және бөлек болатын  бухгалтерлік, аудиторлық, консалтингтік және заңды фирмаларды дамытқан жөн.

    Қазақстанның  Халықаралық Сауда Ұйымы құрамына кірерде отандық және шет ел инвесторларын қорғауы керек. Қазақстан Халықаралық Сауда Ұйымына кіргенде  инвестициялы  активтердің жандануы капиталды жаңарту жолындағы отандық инвестияцияны қадағалау мен отандық кәсіпорындардың шетел фирмаларының біріккен проекті арқылы жүзеге асуы тиіс. Дәл осы негізде отандық экономика дамуы мүмкін. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                           Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы 

    «Инвестиция» немістің «invesіtion» деген сөзі бұл кәсіпорынға (фирма) пайда табу мақсатында ұзақ мерзімге салынған капитал мөлшелерін көрсетеді. 

    Қазіргі уақытта шетелдіктердің Қазақстан Республи-касының территориясында жеке иелігіне алған меншікті әрдайым инвестиция деп ойлай беруге болмайды,шындығында, бұл керісінше. Өндіру обьектілерін сату (жиі өзінің номиналды құнынан төмен) – солардың ішінде шикізат көздері, мемлекетімізге  әрі «дезинвестиция» болып келеді. Ал «портфельдік инвестициялар» көбінесе спекулянттық «ыстық ақша» капиталын құрайды, мұнда олар нарыққа тез келіп және жағымсыз жағдай кезінде тез уақыт ішінде нарықтан шығады. Сондықтан инвесторлік проекттерді таңдаудың нақты критерийлерін және бейімдеу стратегиясын қорытып жаңадан шығару керек. Осының бәрі жақсы заңдарды қажет етті, бірақ жоспарлы экономикадан нарықтық қатынасқа ауысуы көп қйыншылықтар әкелді. Шығарылған заңдар іс жүзінде пайдаға аспай, инвесторды да, мемлекетті де қиын жағдайға қойды, келген капитал өңделмей, үлкен шығындарға душар болды. Мұны болдырмас үшін Қазақстан Республикасының үкіметі тәжірибе жинау арқылы заңдарды өзгертіп, мемлекетіміздегі инвестицияық климатты жақсартты. Ал инвестиция туралы заңның соңғы редакциясы инвестордың барлық қызметін белгілеп, оның алдында да (алдыңғы заңдар көбінесе инвесторға көп жеңідіктер беріп, шектеулер аз берілді) кейбір талаптар қойды. Бұл әрине жақсы заң мен мемлекеттік органдарының тығыз байланысы арқылы жүзеге асырылды.