Инвеститции Республики Казахстан

    Қазақстан  Республикасының  территориясында келесілер құрылуы мұмкін : шетелдік кәсіпорын – Қазақстан Республикасының заңдарына  сәйкес құрылған, толық шетелдік инвесторға жататын, шетелдік қатысуы бар кәсып орын.

    Қазақстан Республикасының заңдарына кайшы келмейтін кез келген  шетелдік инвестициялар  нысанымен және олармен байланысты  қызмет аса ыңғайлы емес, шарттарында жүргізіледі.

    Шетелдік  инвесторлар  өзінің қызметі барысында  алған табыстарын Қазақстан  Республикасына кайта инвестициялау үшін  Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін  тауарларды алуға  және басқада мақсаттар үшін, өздерінің ұйымдары  бойынша қолдана алады.

    Заңдамадағы өзгерістер және халыкаралық келісім шарттардың өзгеруі, күшке енуінің  нәтежесінде шетелдік инвестордың жағдайы нашарласа, шетелдік инвесторларға  10 жыл ішінде, инвестициялар  жүргізілген кездегі заңнамалар  қолданылады, ал өкілетті  мемлекеттік  қоғамдармен ұзақ мерзімді келісім – шарттарымен (10 жылдан көп) көзделмесе, келісім-шарт  мерзімі аяқталғанға дейін жүреді.

    Заңдамадағы өзгерістер және халықаралық келісім–шарттардың өзгеруі күшіне енуінің нәтижесінде,шетелдік инвесторлардың  жағдайы нашарласа, шетелдік инвестормен  республиканың атынан өкілетті мемлекеттік орган  арасындағы келісім-шарттың  жекелеген шарттары  экономикасының  мудделердің  балансына жету мақсатында  екі жақты  келісымімен өзгеруі мүмкін.

    Шетелдік  инвестициялардың есебі ішкі  инвестициялардай  синтетикалық есеп шоттарында ұйымдастырылады ; аналитикалық  есепті шетелдік инвестициялар  жекелесе есепке алынады.    

   1.2       Инвестицияның атқаратын қызметтері. 

    1997 жылғы 27 желтоқсанындағы №266 Қазақстан  Республикасының «Шетелдік инвестициялар  туралы» Заңында әр түрлі өзгерістер  мен қосулар арқылы келесі  анықтама беріледі : «Инвестиция – пайда табу мақсатымен кәсіпкерлікке салынатын мүліктік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрі, соның ішінде:

    − Қозғалатын және қозғалмайтын мүлік  және мүліктік құқықтар, қолдану құқықтары  және т.б.,тек импортталатын және өңдеусіз сатылатын тауарлардан басқа.

    − Акциялар және басқа коммерциялық мекемелерде  қатысу құқығы.

    − Облигациялар және т.б. қарыздық құжаттар.

    − Ақша соммаларын, тауарларды, қызмет көрсетулер және тағы басқа келісім-шартта көрсеткен  іскерлікті талап ету.

    − Мемлекет органдарының берген лицензия немесе басқа түрде кәсіппен айналысуға толықтай құқығымен қамтамасыз етіледі.

    − интелекттік іскерліктің қорытындысына  толық құқық, соған қоса авторлық құқық, патенттер, тауар белгілері, өндіріс үлгілері, технологиялық процестер, ноу-хау жатады.

      Инвестициялар экономикалық категория ретінде еш мемлекет   оларсыз қалыпты дамуы мүмкін емес   бірқатар керекті функциялар орындайды. Макродеңгейде инвестиция негіз бола алады:

• Ұдайы өндіріс саясатын жүзеге асыру үшін;
• ҒТП үдету үшін, отандық өнімнің сапасын арттырып, оны   бәсекеге қабілетті еткіздіру;
• Халық шаруашылығының барлық салаларын теңдік дәрежеде дамыту және қоғамдық өндірістің құрылымдық қайта құру үшін;
• Өндіріске жеткілікті шикізат базасын құру;
• Азаматтық құрылыс, денсаулық сақтау, мәдениет, орта және жоғарғы оқу орындарын дамыту үшін, солай сияқты басқа әлеуметтік мәселелерді шешу  үшін;
• Жұмыссыздық проблемасын жұмсарту немесе шешу үшін;
• Табиғат ортасын қорғау үшін;
• Әскери – өндірістік кешенді конверсиялау(қысқарту) үшін;
• Мемлекеттің қорғаныс қабілеттігін арттыру және т.б. көптеген мәселелерді шешу үшін;

      Инвестициялар деңгейі қоғамның  халықтық пайда көлеміне қатты  ықпал етеді: оның динамикасына  мемлекет экономикасындағы көптеген  макропропорциялар тәуелді.

      Солай сияқты инвестициялар микродеңгейде де басты роль ойнайды. Бұл деңгейде олар келесі нысаналарға жетуге өте қажет:

• Ұдайы өндірісті дамыту;
• Негізгі фондтың моральді және табиғи тежелуінің асқындырмауын болдырмау;
• Өндірістің техникалық деңгейін көтеру;
• Арнаулы кәсіп орынның сапасын арттырып және бәскеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
• Табиғатты қорғауға  шаралар қолдану;
• Бағалы қағаздарды сатып алу және қаржыларды басқа кәсіпорындардың активтеріне салу;

    Республика  саясаткерлері мен экономисттерінің ойы бойынша, шетел капиталының ұйымдасуымен келесі мәселелерді шешуге болады:

• Экспорттық потенциалды арттыру, оның шикізаттық бағдарлануын қысқарту;
• Мемлекеттің экспорттық экспансиясын күшейту және оның орнын сыртқы нарықта тұрақтандыру;
• Импорт ауыстырушы өндірісті дамыту;
• Өндірістің ғылыми – техникалық деңгейін жаңа техника және  технология, басқару және өнімді өткізу әдістері арқылы дамыту;
• Мемлекеттік бюджетке салықтық табыстың көбеюі;
• Артта қалған және депрессивті аудандардың дамуына көмектесу;
• Мемлекеттік экономикада жаңа жұмыс орнын құру;
• Кадрларды дайындау және қайта оқыту арқылы қазіргі өндіріс және басқару тәжірибесін қолдану;
• Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігіне қол жеткізу;

    Міне  инвестициялар макро- және микродеңгейде, солай сияқты Қазақстан моделінде атқаратын қызметтері.  
 
 
 
 
 
 
 

2.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ: МӘНІ ЖӘНЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ. 

    2.1 Қазақстан Республикасы стратегиялық бағдарламасына сай  инвестициялық саясаты. 

    Қазақстан Республикасысындағы инвестицияның бастамасы болып мыналар саналады: кәсіпорындардың негізгі құралы, мемлекеттік бюджет, шетел инвестициялары, қаржы структурасының  кредиттері. Мен өз зерттеуімнің  нәтижесінде мынадай қортындыға келдім: мемлекет өзі игере алмайтын көлемде қаржыны талап етеді. Сонда инвестициялық проблема өзінің басқа деңгейіне келеді. Оны былай белгілеуге болады: инвестицияны қаржыландыру механизмі икемді емес. Ол түскен қаржыны өңдеп үлгермейді,сондықтан да мемлекеттік сектор өз жылдамдығынан айрылады.

    Менің келесі байқағаным – шетел инвестицияларын қолдану өз мазмұндылығын жояды. Қазақстан Республикасы заң шығарушы органы мемлекеттік инвестициялық климатын жаксартатын заң кабылдады. Ол 11 млрд. долл. шетел инвестициясын иемденуге әкелді.

    Егер 1994 ж негізгі капиталға деген инвестиция 80,9 млрд. тенге болса, 2005 ж 1185,9 млрд. болды. 40 мемлекет Қазақстан экономикасына өз  нвестициясын енгізеді. Шетел инвестицияларың пайдалану бойынша Қазақстан 2002 жылы «Мудис» және 2004 жылы «Фитч» халықаралық рейтинг агенттіктері шешімі бойынша ТМД елдері ішінде лидер атанды. Приоритет тікелей инвестициямен  беріледі. Ең ірі шетел инвесторы Оңтүстік Корея, Ұлыбритания,Германия, Франция, АҚШ, Канада, Жапония. Шетел инвестицияларының көп бөлігі мұнай-газ, құрылыс салаларына жұмсалады.

    Приоритетті объектіні таңдағанда мемлекет бәсеке артықшылығы орын алады. Олар тез озгереді: 90 жж кризис әсерінен көптеген артықшылықтар жойылды. Халықтың төлеу мүмкіндігі қалпына келмеді, табиғи ресурсты алу қиындады, Қазақстан ішіндегі баға әлемдік бағаға жақындады.

    Бұндай жағдайда стратегиялық инвестор қажет болады.Олар бағаны кәсіп орын бағасына келтіреді. «Тікелей инвестиция салудың»  мемлекеттік колдауы бойынша 5 приоритетті экономикалық секторлар белгіленген. Олар: өндірістік кәсіпорын өндірісі, тұрғын үй, әлеуметтік сфера объектісі, туризм, ауыл шаруашылығы. Толығымен пайдаланылатын инвестициялық қаржыландыруды дамытқан жөн.

• 1995 ж бастап  өмір сүріп келе жатқан нарыққа адамның қатысуы халық құралы үшін  құқықтық база.
• мемлекет қаржылай ресурстары.

      Қор биржасы механизиминде көптеген резервтер бар. Казіргі уақытта кор биржасының функциясына көп көңіл бөліне бастады. Мысалы, Орталық банктердің  сауданы іске асыру жерін  қор  биржасы деп атайды. Англия мен Америкада қөр биржасы жеке компания негізінде дамыған, ал Германия мен Францияда биржаның әрекеттерін мемлекет қадағалап отырады.

        Классикалық қор биржасының басты сипаты болып мемлекеттік шаруашылық комплекс жүйесіндегі экономикалық бағыты саналады. Тауардың материалдық өндірісінің пайда болған  ақша ағымы капитал мен и. трансформациясы жағдайына әкеледі. Өндірістің дамуы, еңбек бөлінісі, инвестициялық сфера бөлінісі, нарықтық қатынастардың дамуы, ресурстар мобилизациясы қор нарығының  дамуына әкелетің басты шарттар.

    Баска да нарық сияқты қор нарығы сұраныстан,ұсыныстан және оларды теңестіретін бағадан тұрады. Қазақстан Республикасы үкіметінің инвестициялық  қаржыландыруға табысы жетпейтін сұранысты кәсіпорындар құрады. Олар қарызға алушылар болады, ал халық  болса кредиторлар болады. Қор нарығының басқа нарықтан айырмашылығы – тауар спецификасы (бағалы қағаздар ).

    Қор нарығының басты мақсаты белгілі  меншік бөлінісі, инвестиция механизмінің іске асуы үшін құрылған экономикалық қаржы және өндіріс секторларының байланысы. (1).

    Пайда және дивиденттер нормасы  жоғары салаларда бағалы қағаздар комиссиясы арқылы косымша капитал мобилизациясы жузеге асады (2). Осы уакытта нақты активтері жоқ элементтердің орнына өндіріс проектісіне қызмет көрсететін элемент пайда болуы тиіс. Осы аркылы қор нарығынын басты функциялары мыналар болады:

• капитал ағымы механизмінің құрылуы.
• жеке капитал мен халыктағы бос ақшаны максималды турде  инвестицияның өсуіне әсерін тигізуі.
• Кәсіпорындардың Жаңа капиталға жолы болуын қамтамасыз ету.

    Дамыған мемлекеттердің қор нарығы биржалық болады, яғни келісім-шарттардың 95% осыдан өтеді. «Дамыған мемлекет және қор нарығы дамыған мемлекет» деген түсініктемелер тең келмейді. Греция мен Португалия дамыған мемлекеттер қатарына жатады, бірақ олардың қор нарығы дамушы болып келеді. Гонконг пен Сингапур дамушы мемлекеттер болса да, қор нарығы  жақсы дамыған. ТМД елдерінде мулдем басқа жағдай. Мұнда қор нарығы жартылай биржалық емес. Акционерлік қоғам жақсы дамыған мемлекетте капитал салымы өте жаксы дамиды. Сондықтан құралдар эмиссиясы мен банк ссудалары көп мәнге ие болады.

    Капитал жинағынан гөрі ұлттық байлықты болуде қор нарыгінің маңызы зор болады Қор нарығы дамыған мемлекетте алғашқы әмиссия көлемі кейінгі эмиссия көлемінен аз болады. Қор нарығы  дамуының анықтауыштары: қызмет құнының төмендеуі, бәсекені болдырмастың шекара мен кедергілерді жою, жаңатехнологияны пайдалану, жеке сауда жүйесінің құрылуы т.б.

    Қазақстан Республикасы барлық  инвестиция ағымы құрылған кәсіпорындарды қаржыландыруға негізделеді: Стратегиялық инвесторлар акциялар құнының жоғары болуын да ,акциялардың нарыққа шығуын талап етпейді . Қазақстан нарығы портфельді немесе спекулятивті инвесторларға қызықты болмайды .

    Қазакстанға мыналар сай келеді:

• қор нарығы құрыларда өте жақсы дамиды да, кейін ол құлдырауга ұшырайды
• портфельді және несие  инвестицияларының өсуі немесе құлдырауы арасында шетел инвестициялары тікелей инвестицияға айналады .

    1997 ж. жеке меншікті болудың жаңа фазасы құрылды: оған сай несиелер:

    – нетривиалы  жүйені қолдану (векселді сатып алу, сенім жүйелері)

    - қайта бөлудің басты обьектісі – үлкен және перспективті  компаниялар

    мемлекеттің белсенділікті білдіру.

    Бұл кезеңнің басты ерекшелігі – ескі монополия мен жаңа—қаржы  өңдірістік топтың көрінісі .