Сыйға тарту шарты

Сыйға тарту шартының біржақтығығына қарамастан оған сый алушының да келісімі керек. Сый алушының келісімі болатын болжамы Азаматтық кодекс нормалары мағынасынан көрініс табады. Егер сый алушы сыйды алуға келіспесе, ол сый белгіленген уақытқа дейін одан бас тартуға құқылы. Сыйдан бастарту сонымен сый алушының белсеңді әрекеттерді ж;ас талап етеді. Егер шарт жазбаша түрде жасалған болса, онда бас тартуда жазбаша түрде болуы тиіс. Ал егер сыйга тарту ты тіркеліп қойған болса одан бас тарту да мсмлекеттік тиіс. Сый алушының сыйды алудан бас тартқан кездегі ниеттенулері мүрадан бас тартатын мүрагердікіндеіі болуы мүмкін. (ҚР АК 1074-бап).

Заң шығарушы сыйдан бас тартудың ерекше талаптарын бекітпейді, бірақ мұрадан бас тарту секілді сыйдың бір бөлігінен бас тартуға болмайды, оны ауыртпалықсыз алу және т.б.  құқықты теріс пигылмен пайдалану болып келеді және табушы жасаған ұсыныстың (офертаның) да шегінен шығады.

Әдеттегі сыйға тартуда сый алушы сыйға тартушыдан алған мүліктік игілікті өз қалауы бойынша найдаланады. Егер әңгіме қайырымдылық шарты төңірегінде болса, жағдай өзгереді,  (қайырымдылық шарты) әрқашан сыйға алушының мүлікті жалға алу пайдалы мақсатта пайдалану міндетін бекітеді. Егер мүлік азаматқа сыйланса, онда қайырымдылық жасайтын тұлға оынң қандай мақсатта қолдану талабын айқындау диспозитивті, яғни қандай жағдайда да мүліктің қолданылуы оның жарғылық құқық қабілеттілігі шегінде болады. Көрсетілген қайырымдылық нормалары халыққа әлеуметтік көмек көрсететін әртүрлі ұйымдардың бағдарламаларын жүзеге асырылуын қамтамасыз ету көзқарасынан маңызды болып келеді.

Оның қолданылуы айқындалған қайырымдылықты алатын заңды тұлға қайырымдылық негізінде берілген мүлікті пайдалану операцияларына (әрекеттеріне) бөлшектенген (оқшауланған) есеп жүргізуге міндетті.[10]

Егер қайырымдылыққа берілген мүлікті қайырымдылық беруші корсеткен мақсатта қолдану мүмкін болмаса, оны озге мақсатта қолдануға тек қайырымдылық берушінің кедісімімен жол беріледі. Егер қайырымдылық беруші азамат қайтыс болса, заңды тұлға таратылса, онда мүлікті қайырымдылық шарты бойынша өзге мақсатта қолдану сот келісімімен жүргізіледі.

Қайырымдылық негізінде  берілген мүлікті тиісті мақсатта қолдану (пайдалану) міндеті сонымен мүлікке одан ажырамайтын ауыршалық жасайды және сый алушының затты пайдалану және онымен билеу, мүліктік құқықты билеу құқыктарын елеулі шектейді. Заттарға қатысты бұл шектеу заттық-құқықтық ауыртпалық болып келеді.

 

 

                       3.2 Сыйға тарту шарты бойынша жауапкершілік

 

Сыйға тарту шартына да жауапкершіліктер туралы жалпы ережелер қолданынылады, бірақ жауапкершілік үшін басқа шарттарға қарағанда сыйға тарту шартында негіздер аздау болады. Сыйға тартушы сый беруге уәде берген кезде оны орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін жауаптьг болады. Біздің пікіріміз бойынша ақша сыйлауға уәде берілген болса, сыйға тартушыга ҚР АК 353 бабы қолданылуы тиіс және озге жағдайларда да оның жауап-кершілік сый алушы шеккен нақты нұқсан мен шектелуі керек.

Егер сыйға тарту жазбаша жазылған болса, сый алушы сыйды алудан бас тартса, онда ол сый берушіге келтірілген нақты нұқсанды өтеуі керек. Мысалы, сый тасымалданған болса, оны алып келумен, жүмыс уақытының бөлінуімен байланысты шы-гындарды және т.б.

Егер зиян сый алушының өміріне, денсаулығына сыйға тартылған заттың кесмістіктерімен келтірілсе, деликтілік жауапкершілік туралы нормалар қолданымды болып келеді (ҚР АК 47 тарауы Зт.). Қолданылатын жауапкершіліктің ақылы шарттар негізіңде берілген, орындалған, керсетілген тауарлар, жұмыстар, қызметтердің кемістіктерімен келтірілген зиянды өтеуге бағытталған жауапкершіліктен айырмашылығы бар екенін ескеру қажет.

Сыйға берілетін заттардың кемістіктері, олар сый алушыға берілгенге дейін пайда болуы және айқын кемістіктердің қатарына жатпауы, ал сыйға тартушы олар туралы білгенімен сый, яғни айтпагғны орын алуы керек. Яғни сыйға тартушының жауапкершілігі сый алушыға зиян келтіршуде оның кінәсі болған жағдайда орын алады. Қалған жағдайлардағы тараптардың құқыққа қарсы кеттері деликтік азаматтық құқық бойынша бағаланады. Сыйға тартудың шарттық міндеттемелік шегінен шығады, сондықтан оларға шарттық жауапкершілік қолданылмайды.

 

 

 

 

3.3 Сыйга тарту шартының тоқталуы

 

 Жоғарыда сыйға тарту шартының тоқталуының ерекше тәсілі туралы айтылған болатын, ол сый тартуды жою. Онын мағынасы сыйға тартудың  заңды күші, сый берушінің еркімен байланысты тоқтатылады, сыйға тарту занды факт ретінде толық жойылады.

Сыйға тартуды жою  тек сый берушінің талабы бойынша ғана жүргізілмейді. Егер сый алушы сый берушіні өмірінен айырса, онда сыйды жою құқығы оның мұрагерлерінде болады.

Қандай да болсын мүдделі тұлға, оларга әдетте азаматтық құқықтық міндеттемелердегі несие берушілер және салық орган дары жатады, занды тұлғалар және жеке косіпкерлер банкроттың туралы заңнаманы бұзған жағдайда олар жасаған сыйға тартудң жоюды талап етуге құқылы. Сыйга тартуды даулау үшін ол кәсіпкерлік қызметпен байланысты қаражаттар есебінен они банкрот деп жарияланғаннан бір жыл бүрын жасалуы қажет.

Қайырымдылық негізінде  берілген мүлікті оның мақсатына  байланысты емес қолданған жагдайға қайырымдылық беруші. оның мұрагері, таратылған занды тұлғаның құқықтық мирасқоры жасалған қайырымдылық шарттың жойылуын талап ете алады. Реалды сыйға тарту шартын жою оны тоқтатудың бірден бір жолы болып келеді. Консенсуалды сыйға тарту тоқтату үшін шартты бұзу мен міндеттемені тоқтатудың жалпы ережелері қолданымды болып келеді.[11]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша материалдар

 

«Мемлекеттік мүлік  туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 1 наурыздағы Заңының 27-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының  Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

       1. Қоса беріліп отырған Сыйға тарту шарты бойынша мемлекеттің мүлік құқығына ие болу қағидасы бекітілсін.

       2. Мыналардың  күші жойылды деп танылсын:

       1) «Мүлікті  жеке меншіктен мемлекеттік меншікке  ерікті және өтеусіз беру ережесін  бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1371 қаулысының 1-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 50, 632-құжат);

       2) «Қазақстан  Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы  29 желтоқсандағы № 1371 қаулысына  толықтырулар мен өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 25 ақпандағы № 124 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 18, 142-құжат);

       3) «Қазақстан  Республикасы Үкіметінің кейбір  шешімдеріне өзгерістер енгізу  туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 18 шілдедегі № 820 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістердің 14-тармағы.

       3. Осы  қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан  кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

 

    

 

Cыйға тарту шарты бойынша мемлекеттің мүлік құқығына ие болу қағидасы

1. Жалпы ережелер

       1. Осы Сыйға тарту шарты бойынша мемлекеттің мүлік құқығына ие болу қағидасы (бұдан әрі – Қағида) сыйға тарту шарты бойынша мемлекеттің мүлік құқығына ие болуын ретке келтіру мақсатында әзірленді және тиісті тәртіпті айқындайды.

       2. Мемлекетке сыйға тарту шарты бойынша мүлік құқығын беру туралы шешімді мүліктің меншік иесі қабылдайды және заңнамада белгіленген тәртіппен ресімделуі тиіс.

       Cыйға тарту шарты бойынша мемлекетке берілетін мүліктің меншік иелері жеке тұлғалар және мемлекеттік емес заңды тұлғалар болып табылады.

 

2. Сыйға тарту шарты  бойынша мемлекетке мүлік құқығын  беру тәртібі

 

       3. Мемлекеттік меншікке берілетін мүліктің меншік иесі сыйға тарту шарты бойынша мемлекетке мүлік құқығын беру туралы ұсыныспен мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті органға не оның аумақтық бөлімшесіне (бұдан әрі – Аумақтық бөлімше) не облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдарына (бұдан әрі – жергілікті атқарушы органдар) өтініш жасайды.

       Аумақтық  бөлімше мүліктің меншік иесінің  өтініші түскен кезде үш жұмыс  күні ішінде аталған өтінішті  мемлекеттік мүлік жөніндегі  уәкілетті органға жібереді.

       4. Мемлекеттік  мүлік жөніндегі уәкілетті орган  немесе жергілікті атқарушы органдар  мүліктің меншік иесінің өтініш  алған күннен бастап күнтізбелік  жеті күн ішінде сыйға тарту  шарты бойынша мүлік құқығын  мемлекеттік меншікке алуының қажеттігі туралы қорытынды ұсыну үшін орталық атқарушы органдарды немесе жергілікті мемлекеттік басқарудың жекелеген функцияларын жүзеге асыруға жергілікті атқарушы органдар уәкілеттік берген жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдарды (бұдан әрі – мемлекеттік органдар) сыйға тарту шарты бойынша мемлекетке мүлік құқығын беру жөніндегі қолда бар ұсыныс туралы хабардар етеді.

       5. Мемлекеттік  органдар тиісті ұсынысты алған  күннен бастап күнтізбелік отыз  күн ішінде сыйға тарту шарты  бойынша мемлекеттің мүлік құқықтарына ие болу қажеттілігі (қажетінің жоқтығы) туралы қорытынды дайындайды және мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті органға немесе жергілікті атқарушы органдарға жібереді.

       6. Сыйға  тарту шарты бойынша мемлекеттің  мүлік құқықтарына ие болу қажеттігі мәселесін қарау кезіндегі негізгі өлшемдер:

       1) мүлікті  мемлекеттік меншікке қабылдаудың  экономикалық орындылығы;

       2) мүлікті  мемлекеттік меншікке қабылдағаннан  кейінгі мақсаты мен пайдаланылуы;

       3) берілетін мүліктің қаржылық қамтамасыз етілуі болып табылады.

       Мемлекеттік  органның қорытындысында Қазақстан  Республикасының заңнамасында көзделген  мүлік тиістілігінің белгіленген  нормативтері мен лимиттерін  ескере отырып, көрсетілген мүлікті  бекітіп беру көзделетін мемлекеттік  мекеме немесе мемлекеттік кәсіпорын (бұдан әрі – мемлекеттік заңды тұлға), сондай-ақ қабылданатын мүлікті ұстау және пайдалану бойынша қаржы шығындары көрсетілуі тиіс.

       Құқығы  сыйға тарту шарты бойынша  мемлекетке берілетін мүліктің  меншік иесінің аталған мүлікті  беру үшін нақты мемлекеттік заңды тұлғаны айқындауы мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті органның немесе жергілікті атқарушы органдардың орындауы үшін міндетті болып табылмайды.

       7. Мүлік  республикалық немесе коммуналдық  меншікке қабылданады.

       Орынды  болған жағдайда республикалық меншікке берілетін мемлекеттік емес заңды және жеке тұлғалардың мүлкі бойынша сыйға тарту шартын жасасу туралы шешімді мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті орган қабылдайды.

       Бұл  ретте егер мемлекеттік емес  заңды және жеке тұлғалар мүлкінің құны айлық есептік көрсеткіштің 30000 еселенген мөлшерінен асқан жағдайда, Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі қажет.

       Коммуналдық  меншікке берілетін мемлекеттік  емес заңды және жеке тұлғалардың  мүлкі бойынша сыйға тарту  шартын жасасу туралы шешімді жергілікті атқарушы органдар қабылдайды.

       Сыйға  тарту шарты бойынша мүлікті  болашақта мемлекеттік меншікке  қабылдау туралы шешім осы  Қағиданың 3-тарауында көзделген  ерекшеліктер ескеріле отырып  қабылданады.

       8. Жеке  тұлғалардың мүлкін бағалау Қазақстан Республикасының бағалау қызметі туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Ақша мен бағалы қағаздар бағалаушыны тартпастан, номиналы бойынша бағаланады.

       9. Заңды  тұлғалар мен дара кәсіпкерлер  мүлкінің құны теңгерімнен үзінді көшірмемен немесе бағалаушы жасайтын бағалау туралы есеппен расталады.

       10. Осы  Қағиданың 7, 19-тармақтарында көзделген  шешім қабылданғаннан кейін күнтізбелік  жиырма күннен аспайтын мерзімде  мемлекеттік меншікке берілетін  мүліктің меншік иесі мен мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті орган не оның аумақтық бөлімшесі немесе жергілікті атқарушы органдар арасында Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес сыйға тарту шарты жасалады.

       Сыйға  тарту шарты сыйға тарту шарты  тараптарының әрқайсысы үшін бірдей заң күші бар екі данадан қазақ және орыс тілдерінде төрт данада жасалады.

       11. Мүлікті  мемлекеттік меншікке қабылдау  кезінде сыйға тарту шартында  белгіленген мерзiмде қабылдау-беру актісі (беру актісі) ресiмделедi.

       12. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылады.

       Заңнамалық  актілерде көрсетiлген жағдайлардан басқа жылжымалы мүлiкке құқықтарды тiркеу талап етiлмейдi.

       13. Мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті орган немесе жергілікті атқарушы органдар құқығын мемлекет сыйға тарту шарты бойынша иеленген мүлікті есепке алуды Мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің, жарғылық капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың тізіліміне ол туралы мәлiметтерді енгiзу жолымен жүргізеді.

       14. Бағалы  қағаздар нарығының объектілерін  беру мен тіркеу осы Қағиданың  7-тармағында көзделген шешім  қабылданғаннан кейін не меншік  иесінің болашақта мүлік құқығын  мемлекеттік меншікке өтеусіз  беру уәдесін қамтитын сыйға тарту шартында белгіленген күн басталғаннан кейін бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамаға сәйкес жүргізіледі.