Салыстырып тексеру сұлбалары

Салыстырып тексеру сұлбалары

 

Метрологиялық тізбектің барлық буындарында физикалық шамалардың бірлік мөлшерінің дұрыс берілуін қамтамасыз ету үшін белгілі бір тәртіп орнатылуы керек. Бұл тәртіп салыстырып тексеру сұлбаларында келтіріледі.

Салыстырып тексеру  сұлбасы дегеніміз - эталондардың, үлгілі өлшем құралдарының бағыныстылығын орнататын және бірлік мөлшерін үлгілі және жұмысшы өлшем құралдарына берілу тәртібін белгілейтін құжат.

Салыстырып тексеру  сұлбалары мемлекеттік және локальді болып жіктеледі. 

Мемлекеттік салыстырып тексеру сұлбалары елдегі барлық физикалық шамалардың өлшем құралдарына таралады, ал локальді салыстырып тексеру құралдары белгілі бір аймақта, салада, ведомствода немесе кәсіпорындарда қолданылатын физикалық шамалардыңөлшем құралдарына арналады. Локальді салыстырып тексеру сұлбаларына барлық пайдаланылатын немесе қолданысқа шығарылатын жұмысшы өлшем құралдары енгізілуі қажет.

Мемлекеттік салыстырып тексеру сұлбалары ҚР Мемстандартымен бекітіледі, ал локальді сұлбалар ведомстволық метрологиялық қызметтермен немесе кәсіпорын басшылығымен бекітіледі.

Эталондардан басқа бірлік мөлшерінің берілуі үлгілі өлшем құралдары арқылы да жүргізіледі. Жалпы түрде мемлекеттік салыстырып тексеру сұлбасының мазмұнын қарастырайық. Салыстырып тексеру сұлбасы тесттік бөліктен және чертежден тұрады. Салыстырып тексеру сұлбалар құжатының түріне белгілі бір талаптар қойылады.

Өлшем құралдарын бастапқы салыстырып тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тану

Өлшем құралдарына  салыстырып, тексеруді (калибрлеуді) жүзеге асыратын шетел фирмаларының метрологиялық  қызметтері, зертханалары немесе өзге де бөлімшелері  (бұдан әрі шетел фирмаларының метрологиялық қызметі) жүргізетін өлшем құралдарын бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тану «Шетел метрологиялық ұйымдары жүзеге асыратын өлшем құралдарын бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тану тәртібі» 2.40-2002 ҚР СТ мемлекеттік стандарттқа сәйкес жүзеге асырылады. 

ТМД-ға қатысушы елдердегі бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тану 06-2001   көзделген  тәртіпте жүзеге асырылады.

Сынақ нәтижелері танылған және сынақ түрін бекітілген түрге сәйкестігіне бекітілген жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган  өндірістен өлшем құралдарын шығару кезінде бастапқы тексеру нәтижелерін  тану туралы шешім қабылдайды.

Өлше құралдарын бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тану мыналар:

• өлшем құралдарының түрі бекітілген және Қазақстан Республикасының өлшем бірліктерін мемлекеттік қамтамасыз ету жүйесі тізіліміне енгізілген;
• шетел фирмасының метрологиялық қызметі экспорттаушы елдің ұлттық метрологиялық қызмет органы салыстырып, тексеру (калибрлеу) жұмыстарын жүргізуге уәкілетті берген немесе аккредиттеген;
• өлшем құралдарын салыстырып, тексеру (калибрлеу) фирма аясында қолданыстағы өлшем бірліктерін салыстырып, тексеруге (калибрлеуге) арналған нормативтік құжаттарға сәйкес жүзеге асырылған;
• өлшем құралдары Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге арналған жағдайларда жүзеге асырылады.

Өлшем құралдарын бастапқы салыстырып, тексеруді (калибрлеуді) тану үшін өтініш беруші уәкілетті мемлекеттік органға құжаттардың мыналарды қамтитын жиынтығын ұсынады:

• өлшем құралдарын бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелерін тануды жүзеге асыруға өтінім;
• ұлттық уәкілетті орган берген шетел фирмасы метрологиялық қызметінің аккредиттегені туралы сертификат немесе өз елінің шеңберінде өлшем құралдарына салыстырып, тексеру (калибрлеу) жүргізуге құқығын куәландыратын өзге құжат; шетел фирмасы метрологиялық қызметінің сапа жөніндегі басшылығы;
• мыналар туралы ақпаратты қамтитын шетел фирмасының метрологиялық қызметі туралы мәліметі:
• кадрлық құрам;
• салыстырып, тексеру (калибрлеу) құралдары (олардың тізбесі, метрологиялық және техникалық сипаттамалары, салыстырып, тексеру, калибрлеу туралы сертификаттар) мен өлшем керек-жарақтары, оның ішінде түпкілікті (бағынышьты) эталондар туралы;
• өндірістік үй-жайдың жай-күйі;
• ұйымдық құрылым туралы мәлімет;
• өлшем құралдарын салыстырып, тексеруге (калибрлеуге) арналған нормативтік құжаттар;
• Қазақстан Республикасына жеткізілетін өлшем құралдарын салыстырып, тексеру (калибрлеу) туралы сертификат (куәлік) үлгісі;
• олардың мөлшерлері мен қою орындары көрсетілген салыстырып, тексеру клеймоларының (калибрлеу белгілерінің) суреттері.
• Өтініш берушінің техникалық құзіреттілігін салыстырып, тексеру нәтижелері өлшем бірліктерін бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) жүргізу жөніндегі өтініш берушінің техникалық құзіреттілігін салыстырып, тексеру актісімен ресімделеді.

Оң шешілген кезде шетел  фирмасының метрология қызметі Қазақстан  Республикасының мемлекеттік өлшем  бірліктерін қамтамасыз ету жүйесінің  тізіліміне енгізіледі және бұл ақпарат  өтініш берушіге хабарланады.

Өтініш берушінің өлшем  құралдарын бастапқы салыстырып, тексеру (калибрлеу) нәтижелері  олардың түрлерін бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімінде танылады.

Салыстырып тексеру және метрологиялық өлшеулер бөлімі (СТ және МӨ)

Салыстырып  тексеру және метрологиялық өлшеулер бөлімі (СТ және МӨ) төмендегі өлшеу  түрлері бойынша аспаптарды салыстырып тексеру, түзету және жөндеу қызметтерін  көрсетеді және жұмыс істейді:

• Геометриялық шамалар
• Массалар
• Күш және қаттылық
• Қысым
• Вакуум

Қозғалыс параметрлері

• Сұйықтық пен газ шығыны және мөлшері
• Тығыздық және тұтқырлық
• Физика-химиялық
• Жылу техникалық температуралық
• Оптика-физикалық
• Электр шамалары
• Уақыт пен жиілік
• Радиотехникалық

Филиал базасында, тұтынушылардың тілектері бойынша, аспаптарды - электр есептеуіштері, таразылар, манометрлер, спидометрлер, тоқ трансформаторлары, фотоколориметрлер, тонометрлер, потенциометрлер, қалқанды амперметрлер және вольтметрлер, жиілік өлшеуіштер, логометрлерді жөндеу және түзету жүргізіледі.

Сонымен қатар зертханадағы өлшемдердің жай-күйін бағалау және сынау зертханасын аттестаттау істерін жүргізу бойынша қызметтер көрсетіледі: сынау стенділері, кептіргіш шкафтар, термостаттар, муфельдік пештер және т.б.

Тұрғындар үшін ыстық және суық су есептеуіштерін тексерушіні шақырмай-ақ, оның тікелей қолданылатын жерінде салыстырып тексеру жүзеге асырылады.

Шығыс Қазақстан  филиалы медициналық құралдарды салыстырып тексеру ісін меңгерген және жүзеге асырып отырған облыстағы бірден бір кәсіпорын.

СТ және МӨ мехникалық өлшеулер зертханасының мамандары автоматты жылжымалы «МИГ» кешенінің көмегімен көлденең және цилиндрлік резервуарларға олардың пайдаланылатын жерлерінде калибрлеу жүргізеді.

СТ және МӨ мамандары метрология саласындағы кәсіпорындарға, ұйымдарға және мекемелерге кеңес береді және әдістемелік көмек көрсетеді.

Қазақстан Республикасының  Мемстандартының (базасында «ҰлтССО» АҚ ШҚ ф құрылды) сексен жылдан астам жұмыс кезеңі ішінде осы саладағы орасан зор жұмыс тәжірибесі, техникалық базасы жинақталды, жоғары білікті мамандар даярланды.

«ҰлтССО» АҚ жабдықтаушылардан, өндірушілерден және тұтынушылардан тәуелсіз және осының өзі салыстырып тексеру/аттестаттау нәтижелерінің сенімділігінің және әділдігінің кепілі болып табылады.

Дәлдік тобы (Класс точности) пішіні мен өлшемдерінің ауытқу мәндерімен анықталатын тетікті өңдеу дәлдігінің сипаттамасы.

Дәлдік класы деп өлшем  құралдарының сипаттамаларының жиынтығын  айтады, ол негізгі және қосымша  қателердің рұқсат етілген шектерімен, және өлшемнің дәлдігіне әсер ететін басқа да қасиеттердің жиынтығымен  анықталады Дәлдік кластар өлшем  құралдарының әрбір түріне арналған стандарттармен белгіленеді, стандарттарда  құралдың метрологиялық сипаттамалары  мен олардың нормалануы көрсетіледі.

Дәлдік класын анықтаудың тәсілдері "ГСИ өлшем құралдарының дәлдік кластары. Жалпы талаптар" деп аталатын ГОСТ-да (ГОСТ 8.401-80) берілген. Дәлдік класын белгілеу негізгі қатенің  шектерін беру тәсіліне байланысты. Негізгі  қате деп өлшем құралының нормаланған  жағдайда пайдаланылуының жүйелі және кездейсоқ қателерінің қосындысын айтады. 

 

Қазақстан Республикасындағы  метрологияның даму тарихы

    Қазақстандағы  өлшеу техникасы мен өлшемнің  даму тарихы Ресейдегі метрологияның  қалыптасуымен тығыз байланысты. Қазақстан территориясындағы алғашқы  кеңсе 1923 жылы Семипалатинск бөлімінің  Омск салыстырып тексеру палатасы  ретінде пайда болды. Оның мақсатына  құралдарды қолдануға жарамдылығын  анықтау болды. Олар өндірістегі,  сатылымдағы құралдардың өлшемдері  мен нақты өлшем мәндерін салыстырып  тексерді. Бұны салыстырып тексеру  ал кеңсені Салыстырып тексеруші  орган деп атады.

   1925 жылы Семипалатинск  бөлімінің аты Өздік жеке салыстырып  тексеру палатасына ауыстырылады. Олардың жұмыс аумағына Семипалатинск  және Жетіқара облыстары жататын.  Қазақстанның қалған территориясы  Қазақстан Республикасынан тыс  орналасқан салыстырып тексеру  кеңселеріне жататын (Саратов,  Оренбург және Орта Азия өлшем  және таразы палаталары).

   1929 жылы 1 қазанда  Семипалатинсктін өлшем және  таразы палатасының аты Қазақстанның  аймақтық өлшем және таразы  салыстырып тексеру палатасына  өзгертілді, оны Вильковский Н.З.  басқарған.

   Қазақ КСМ-ң Халық  Комисарлар Кеңесінің шешімі  бойынша Қазақтың аймақты палатасы  Семипалатинсктен республиканың  Алма-Аты астанасына көшіріледі.

Бұл кезде Қазақстанда  тек қарапайым құралдар: таразы, кірлер, сыйымдылық пен ұзындық өлшемдер мен манометрлер болған.

  Қазақстандағы өндіріс  пен мәдени-эканомикалық өмірдің  дамуы, салыстырып тексеру органдардың  санының өсуі мен құралдардың  тексеру номенклатурасының кеңеюіне  әкелді.

   1931 жылы Қазақстанның  Аймақты салыстырып тексеру палатасының  аты Қазақстанның аймақты стандарттау  палатасына ауыстырылды. Аймақты  бюроға метрология мен стандарттаудың  қолдану маштабтарын кеңейтіп, халық  шаруашылықтың барлық салаларындағы  сапа мен өндіру деңгейлерін  көтеру үшін тиімді амалдарын  табу тапсырылды.

   1933 жылы Қазақстанның  аймақты стандарттау бюросының  аты Қазақ КСМ-ң ІІМХК негізіндегі  өлшем мен таразының өкілетті  басқару орталығының басқармасына  ауыстырылды. Одан кейін 1935 жылы  Қазақ КСМ-ң ІІМХК негізіндегі  өлшем мен таразы бөліміне  өзгертіледі, ал 1938 жылы Қазақ  КСМ-ң Халық Комисарлар Кеңесінің  негізіндегі өлшеу құралдары  мен өлшем істері жөніндегі  өкілетті басқару комитетіне  ауыстырылды.

 

Программалық құралдардың  даму тарихы. 

Программа — магниттік  тасымалдаушыда (дискіде) файл түрінде  сақталып, әрбір адамның командасы  бойынша компьютер жадына жуктеліп, орындауға арналған машина тіліндегі  нүсқаулар жиыны. Көптеген мәселелер  өзара байланыстағы бір-бірімен  бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен шешіледі . 
Алдын ала келісім нақты программа арқылы орындалатын әрекеттер (функциялар) жиынының және әр функцияның орындалу вариантын анықтайды. 
Үнсіз келісім егер жұмыс істеп отырған адам айқын түрде нұсқамаса, көрсетілген немесе басқа әрекеттің, яғни функцияның нақты атқарылу параметрлерін (басқа да вариантгары болғанда) тағайындайды. 
Интерфейс - программалық жабдық пен жұмыс істейтін адам арасындағы сұқбат жүргізу шарттары мен келісімдер жиыны.

   Программалық жасақ - информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі. Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол ешнәрсе істей алмайды. ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді, олар:

1. жүйелі программалық жасақ;
2. қолданбалы (кәделі) программалық жасақ.

   Есептеу техникасының  даму тарихы