Лекции по "Экономике"

Кемшіліктері:

- көп ресурстарды қажет  етілетіндіктен өндіріс шығындарын  арттырады.

2. Интенсивті өсу дегеніміз  өндіріс факторларын сапалық  жетілдіру арқылы прогрессивті  құрал жабдықтарды пайдалану, еңбек өнімділігін арттыру.

Оң жақтары:

- бәсекеқабілеттілікті  жоғарылатады.

- экономикалық өсудің  тұрақтылығын қамтамасыз ету.

Кемшіліктері:

- экологияға кері әсерін  тигізуі мүмкін.

3. Аралас өсу - өндіріс  қуатының өсуі нәтижесінде   өндіріс факторларының қолданылуы санының өсуі және технологияның жетілуі.

Экономикалық өсу факторлары:

1. Табиғи ресурстар

2. Еңбек ресурстар

3. Капитал

4. Ғылыми-техникалық прогресс.

ХІХ ғасырдың ІІ жартысында өндіріс процесін сипаттайтын экономикалық өсудің көп факторлы моделі - өндірістік функцияның негізін Ч. Кобб-Дуглас қалады.

Q=F (K;L)

Кейін ХХ ғасырдың бас  кезінде американ экономисі Р. Солоу - өндірістік функцияға өзгеріс енгізді.

Өндіріс факторының экономикалық өсудегі  ролін зерттей отырып, оның жартысын (50%-н) ҒТП қамтамасыз етеді деген  қортындыға келді.

Q=F(K;L×E)

Мұндағы Е – еңбектің тиімділігі, ал (L×E) – тұрақты Е тиімділігі болған кездегі бірлік еңбектің саны.

Екінші үлгі. ХХ ғасырдың 40 жылдары  Кейнстің ілімін жалғастырушылар Р. Харрод, Е. Домар экономикалық өсудің қарқынды модельдерінің негізін  қалады.

Олар ҒТП-ң үздіксіз даму кезеңінде тұрақты экономикалық өсу қамтамасыз етіледі. Мұндай өсуде жиынтық сұраныс – экономикалық өсу типтеріне, қарқынына тура пропорционал болады. Харрод пен Домар «инвестиция және жиынтық кірістің» өзара байланысын зерттеді.

Мультипликатор және акселератор.

Мультипликатор (көбейткіш) дегеніміз  – инвестиция көлемінің өзгеруінің жиынтық кіріс көлемінің өзгеруіне  әсерін сипаттайтын сандық көрсеткіш.

Акселератор – жиынтық кіріс  көлемінің өзгеруінің инвестиция көлемінің  өзгеруіне әсерін сипаттайтын сандық көрсеткіш.

Мемлекеттің экономикалық саясатты жүзеге асырудың негізгі құралдары:

• фискалдық саясат,
• ақша-несие саясаты

Экономикалық құлдырау фазаларында мемлекеттің экономикалық саясаты – ынталандырушы сипатта  болуы қажет. Ал қарқынды өсу кезеңінде рестрективті, тежеуші (сдерживающий) сипатта болуы қажет.

Ақша-несие саясаты:

• есептік ставканы төмендету,
• ашық рыноктағы бағалы қағаздар саудасы,
• резервтік норманы өзгерту,
• ақшаны эмиссиялау

Тежеуші саясат: есептік  ставканы жоғарылату, резервтік норманы  төмендету, ашық рыноктағы бағалы қағаздарды сату.

Сонымен қатар, мемлекет экономикалық өсудің нақты жолдарын көрсетеді: «Стратегия 2030», «Президенттің  әрбір жылғы Жолдауы», «Қазақстанның  бәсекеқабілетті 50-ге жуық әлем елдерінің қатарына қосылу стратегиясы», «Индустриалдық-инновациялық стратегия».

 

Дәріс № 6  Дәріс  тақырыбы: Аграрлық секторды мемлекеттік реттеу.

Дәріс жоспары:

1. Аграрлық секторды  мемлекеттік реттеудің қажеттілігі.

2. Қазақстандағы ауыл шаруашылық өндіріс саласында нарықтық қатынастардың қалыптасуы.

3. Ауыл шаруашылық  өнімін  мемлекеттік бақылау жүйесі.

4. Аграрлық  секторды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары.

 

Ауыл шаруашылығына  сұраныс икемсіз, табиғи факторларға  өте тәуелді.

Республикамыздың агроөнеркәсіп  кешені экономиканың аса маңызды  саласы және экономикалық дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіптерін дамыту, саяси әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолдындағы шешуші роль атқарады.

Ауыл шаруашылығы –  Қазақстан экономикасындағы жетекші слаларының бірі, Жалпы Ішкі Өнімдегі үлесі 15%.

Агро-өнеркәсіптік кешен  дегеніміз – ауыл шаруашылқ шикізатын  өндіру мен өңдеумен айналысатын  салаларының жиынтығы. Аграрлық сектордың  өндірістік әлеуметтік ерекшелігіне қарай  онда нарықтық механизмді ешқандай шектеусіз және түзету енгізусіз таза күйінде пайдалану өндірістік потенциалды қолдану тиімділігінің төмендеуін және әлеуметтік мәселелердің шиеленісуін тудырады. Аграрлық сектор нарықтық өзін-өзі реттеудің бастапқы алаңы ретінде нарықтың дамуы үшін реттеу мен қолдаудың ерекше мемлекеттік саясаты енгізілетін экономиканың бірінші саласы болы қажет, оның мәні әкімшілік емес экономикалық құралдарды ерікті (баға салықты азайту, жеңілдікпен несие,субсидия беру) өзара байланысқан жүйе ретінде пайдалану.

Ауыл шаруашылығында өндірістің негізгі құралы ретінде  жердің бағасын анықтау, жердің сапасына қарай жер салығының мөлшерін белгілеу, ауыл шаруашылық жерлерінқорғау мен тиімді пайдалану жөніндегі  іс шараларды жүзеге асыру, оның ішінде жердің құнарлылығының сақталуы мен оның жақсаруын бақылау қажет. Нарық ауыл адамдарына әлеуметтік әділеттілік кепілдік бере алмайды. Сондықтан бұл кемшілікті жоюды мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асырып отыру керек. Оның негізгі бағыттары біріншіден барлық еңбекке қабілетті адамдарға табыс табуы және өзіне қажетті игіліктер мен қызмет түрлерін пайдалану, ауыл үшін кәсіпкерлікпен айналысуына шексіз мүмкіндіктер мен жағдайлар туғызу керек.

Аграрлық сектор экономикасын мемлекеттік реттеуде біздің стартегиямыз меншіктің негізгі түрлерін жеке меншік пен мемлекеттік меншікті үйлестіре және өзара қимыл жасай отырып бәсекелестік бастамаға енгізілген әлеуметтік экономика құру.

Ауыл шаруышылығының ең өзекті мәселелерінің бірі сатып  алынатын және сатылатын товарларға баға теңгермешілігін сақтау.  Яғни ауыл шаруышылық өнімдерімен осы салаға арналған өнеркәсіп өнімдері құндарының арасындағы қатынас осы екі саланың да мүддесіне  лайық мәселесі.

Қазақстанда 1992 жылы ауыл шаруашылығын реформалаудың негізгі  бағыттарының бірі – жекешелендіру болды. Жекешелендіру процессінің нәтижесінде ауыл шаруашылығында дағдарыс басталды. Яғни мемлекеттің тарапынан қолдау төмендеді, ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық қамтамасыздығы төмендеді, ауылдың экономикалық инфрақұрылымы ыдырады, халықтың әл-ауқаты нашарлады, ауыл шаруашылығының өнімінің баға құрылмы бұзылды. Ауыл шаруашылығын дағдарыстан шығару мақсатында 1998 жылы «Ауыл шаруашылығын постприватизациялық қолдау» бағдарламасын этапта жүзеге асыру көзделді.

І кезең. 1998-2005 ж.ж

ІІ кезең. 2006-2011 ж.ж.

Бұл бағдарламаның мақсаты  – ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің (кәсіпкерліктің) жағдайына қолдау жасау.

2003-2005 ж.ж. «Ауыл жылы»  деп аталды.

Азық-түлік бағдарламасы қабылданды. Негізгі мақсаты –  азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Қазақстанда ауыл шаруашылығының тиімділігін арттырудың бір жолы – агроөнеркәсіптік интеграция болып  табылады. Ауыл шаруашылығы өндіруші және өңдеуші салаларының бірлесе  отырып іс-әрекет жасауы.

Мемлекеттің аграрлық саясатының негізгі бағыттары:

1. Ауыл шаруашылық  инфрақұрылымды қалыптастыру.

2. Ауылдық секторда  ҒТП-ті дамыту.

3.Ауыл шаруашылығын  мемлекеттік қолдауды, әсіресе, несие,  салық жеңілдіктерін ұсынуды  жетілдіру.

4. Ауыл шаруашылығында ауыз су проблемасын шешу.
5. Қазақстанда ауыл шаруашылық машина жасау саласын дамыту.

 

Дәріс № 7. Дәріс  тақырыбы: Инвестициялық - құрылыстық кешенді  мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары.

 

Дәріс жоспары:

1.Инвестицияның мәні  және түрлері. 

2. Шетел инвестицияларын  әрі қарай қолданудың өзекті мәселелері.

3. Инвестициялық іс-әрекетті  мемлекеттік реттеу.

4. Құрылыс кешені және  оның дамуын мемлекеттік реттеу.

 

Инвестиция – кәсіпкерлік  объектілеріне пайда алу мақсатында салынатын материалдық және интеллектуалды құндылықтардың жиынтығы. Инвестициялық процесс – капиталды ұлғайту мақсатында ұдайы процесс. Мемлекеттің құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық деңгейде инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни құрылымдық және инвестициялық саясаттарды тығыз байланыста екені белгілі. Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:

• Мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;

• Ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;

• Шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы.

Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша тиімді аймақтық – салалық  құрылымын қолдау мақсатында олардың  үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің  инвестициялық саясатының негізін  құрайды.

Инвестиция түрлері:

1. Тура инвестиция. Ол кәсіпорынды басқару құқығын береді.
2. Портфельдік инвестиция. Инвестицияның бұл түрі акциздік капиталдың 20% құрайды, басқаруға құқық бермейді.

Инвестицияның артықшылықтары:

1. ЖІӨ ұлғайтады.
2. ҒТП-ң дамуына жағдай жасайды.
3. Халықтың әл-ауқатын жоғарылатады. Халық жұмысқа тартылады.
4. Қазіргі кезеңгі Қазақстандағы бәсекеқабілеттілікті жоғарылату мақсатындағы инновациялық-индустриалдық дамуға жағдай жасалады.

 

Инвестиция көздері:

Кәсіпорынның ішкі көздері:

1. кәсіпорынның ішкі саласы
2. халықтың жинағы
3. бюджеттен бөлінетін қаржы

Сыртқы көздері:

1. тура шетелдік инвестициялар
2. халықаралық займдар
3. халықаралық қорлардың гранттары.
4. Елдің экономикалық инвестициялық активтілігі. Негізгі капиталға салынған инвестиция көлемімен өлшенеді.

Қазақстанға инвестиция салушылар (елдер): ТМД – Ресей, Украина; Қытай (жан-жақты); Түркия (жеңіл өнеркәсіп), Корея (металлургия), Иран, Пәкістан, Ауғанстан.

Батыс елдерінен: Германия, Ұлыбритания, Франция, Чехия, АҚШ, Литва, Австралия.

Инвестиция тартымдылығы төмен салаларға мемлекеттік инвестициялар салынады. Мемлекет инвестициялардың мемлекет үшін стратегиялық маңызды секторларға бағынады.

Мемлекеттік инвестициялардың тиімді бөлінуі үшін “Мемлекеттік инвестиция” бағдарламасы жасалады. Елімізде Қазақстан Республикасының инвестиция жөніндегі агенствосы құрылған, Қазақстан Республикасы Президенті тұсындағы “Шетелдікинвестицияның кеңесі”, “Инвестициялық іс-әрекет” толық заңдылықпен қамтамасыз етілген.

Мемлекеттік инвестициялар  мынадай салаларға бөлінеді:

1. Жол салу құрылысы.

2.  Халықты ауыз  сумен қамтамасыз ету мәселесі.

3. Әлеуметтік мәселелерді  шешу: мектеп, аурухана, мәдени ошақтарды  қалпына келтіру, басқа мәселелерін  шешу және т.б.

4. Қорғаныс мәселесіне байланысты. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
5. Ауыл шаруашылық салаларына.

Инвестициялық саясаттың  бағыттары:

1. Отандық және шетел инвестицияларына бірдей жағдай жасау.
2. Инвестициялық заңдылықты жетілдіру.
3. Жеке кәсіпкердің инвестиция көлемін ұлғайту, әсіресе, халықтың жинағын тарту.
4. Кедендік және салықтық жүйені жетілдіру.

Бұл     инвестициялардың тиімділігін арттыру, іскер ақпараттың бәсекелі рыногын қалыптастыру, инвестиция салу объектілерімен толық танылып  білу үшін жасалады.

Қазақстанда тартылып жатқан инвестициялардың көп бөлігі өндіруші, өңдеуші салада көп шоғырланған. Ал бәсекеқабілеттілікті қамтамасыз ету жағдайында басты  мақсат болып: қызмет көрсету саласындағы инвестиция салымын көбейту.

Қалыптасқан пікір бойынша  инвестиция құрамына пайда, табыс және әлеуметтік эффект алу мақсатында экономика  салаларының барлық нысандарына кәсіпкерлік қызметті дамытуға жұмсалатын меншік және интеллектуальдық  құндықтардың барлық түрлері енеді. Инвестициялардың күрделі қаржыдан тағы бір айырмашылығы, олар материалдық емес активтерді ( жер бөліктерін пайдалану құқығы мен табиғатты пайдалану нысандары, патенттер, авторлық құқықтар, тауарлық белгілер, лицензиялар) ұлғайту үшінде жұмсалады.

Дәріс № 8. Дәріс тақырыбы: Өндірістік инфрақұрылымның дамуындағы мемлекеттік реттеудің ролі.

Дәріс жоспары:

1. Өндірістік инфрақұрылым  жайлы жалпы түсінік.

2. Транспорт  және байланыс салаларының әлеуметтік-экономикалық  ролі.