Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жүйесін дамытудың пайымы

 Осылайша, Қазақстан Республикасының  2020 жылға дейінгі Стратегиялық  даму жоспарының ережелері ескеріле  отырып, Қазақстан Республикасы  мемлекеттік қызметінің жаңа  моделін қалыптастыру және оны  кәсібилендіру мемлекеттік басқарудың  нәтижелі жүйесін қаматамасыз  етуге бағытталатын болады. 

 

1.2. Мемлекеттік  қызметтің жаңа моделінің мақсаты  мен міндеттері 

 

 

   «Қазақстан – 2030» стратегиясында  айқындалған мемлекеттік қызметті  дамытудың басымдықтары: «кадрларды  жалдау, даярлау және жоғарылату  жүйесін жақсарту»; «мемлекеттік  қызмет – ұлтқа қызмет ету»; «мемлекеттік қызметтің жоғары  абыройын қалыптастыру және қолдау»  осы тұжырымдамамен Қазақстан  Республикасы мемлекеттік қызметінің  жаңа моделін қалыптастыру негізіне  алынған.   

 Мемлекеттік қызметтің  жаңа моделі бірінші кезекте  «мемлекеттік қызмет» ұғымын  жаңғыртуды көздейді. Мемлекеттік  қызмет «ұлтқа (қоғамға) қызмет  ету» ұғымының синонимі болуға  және мемлекеттік қызметтерді  тұтынушы болып табылатын халыққа  бағытталуға тиіс.   

 Мемлекеттік қызметтің  жаңа моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған.   

 Мемлекеттік қызметтің  жаңа моделі тиімді кадр тетіктерін  – мемлекеттік қызметке кірудің  тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз  кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс  нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің  өзара байланысын қалыптастыруға  бағытталған.  

 Мемлекеттік қызметтің  жаңа моделінде мемлекеттік саясаттың  тиімді іске асырылуын кәсіби  тұрғыдан қамтамасыз ететін жоғары  мемлекеттік әкімшілік қызметшілер  корпусы қалыптастырылып, мемлекеттік  қызметке кіру және оны атқару  тетіктері түбегейлі жетілдірілетін  болады.  

 Осылайша, «Қазақстан  – 2030» Стратегиясының ережелері  негізге алына отырып:

1) мемлекеттік қызмет  жүйесіндегі тиімді кадр саясаты  және адами капиталды басқару  жүйесі;

2) мемлекеттік қызметтер  көрсетудің жоғары сапасы және  мемлекеттік органдар қызметінің  тиімділігі;

3) мемлекеттік қызметшілердің  оң имиджі және мінез-құлық  этикасы мемлекеттік қызметтің  жаңа моделін қалыптастырудың  үш тұғырлы мақсаты болып табылады.

Үш тұғырлы мақсатқа сәйкес:

1) мемлекеттік қызмет  жүйесінде жаңа кадр тетіктерін  қалыптастыру және қолданыстағыларын  жетілдіру;

2) мемлекеттік қызметшілердің  жұмысын мемлекеттік қызметтердің  сапасы мен қолжетімділігін арттыру  және мемлекеттік қызметшілердің  жұмысын мемлекеттік қызметтерді  тұтынушы ретінде халыққа бағдарлау;

3) мемлекеттік қызметтің жоғары мәртебесі мен беделін қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілер мінез-құлқының этикалық нормаларын қалыптастыру мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың міндеттері болып айқындалады.  

 Мемлекеттік қызметті  сапалы кадрлық жаңарту мен  кәсібилендіруді жүйелі түрде  қамтамасыз ету үшін оның ұйымдастырушылық  құрылымы және нормативтік құқықтық  базасы жаңғыртылатын болады.  

 Жаңа модельді қалыптастырудың  нәтижесі нақты нәтижеге және  мемлекеттік қызметтерді сапалы  түрде көрсетуге бағдарланған, сондай-ақ  мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық  дамудың өзекті қажеттіктеріне  сай келетін кәсіби мемлекеттік  қызмет болмақ. 

 

1.3. Іске асыру  кезеңі және күтілетін нәтижелер  

 

 

   Осы Тұжырымдаманы іске асыру  2011 жылдан бастап 2015 жылға дейінгі  аралыққа есептелген және мынадай  кезеңдерден тұрады.  

 Бірінші кезеңде (2011 – 2012 жылдар) Қазақстан Республикасының            2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының нысаналы индикаторларына кол жеткізуге бағытталған:

1) үш корпусқа негізделген  мемлекеттік қызмет лауазымдарының  жаңа тізілімін енгізу;

2) мемлекеттік қызметке кіру және мемлекеттік қызметтің кадр резервін қалыптастыру рәсімдерін жақсарту;

3) жоғары білікті мемлекеттік  қызметшілерді даярлау жөніндегі  базалық білім беру орталығын  қалыптастыру;

4) нәтижеге бағдарланған  мемлекеттік басқару жүйесінің  технологиялары мен қағидаттарына  негізделген жаңартылған оқыту  бағдарламаларды енгізу;

5) мемлекеттік органдардың  кадр қызметтері жұмысының тиімділігін  арттыру;

6) мемлекеттік қызметшілердің  жұмысын бағалау жүйесін енгізу;

7) мемлекеттік қызметшілердің  еңбегіне ақы төлеудің жаңа  жүйесін енгізу;

8) мемлекеттік қызметтер  көрсету сапасын арттыруға, оның  ішінде мемлекеттік қызметтер  көрсетудің сапасын бақылау жүйесін  енгізуге, көрсетілетін мемлекеттік  қызметтердің сапасын бағалау  үшін кері байланыс тетігін  дамытуға бағытталған шараларды  іске асыру көзделеді.  

 Екінші кезеңде (2013 – 2015 жылдар) мансаптық жоспарлау  жүйесін енгізу, кәсіби даму мен  оқытудың дара жоспарларын енгізу, қашықтықтан оқыту жүйесін кеңейту;  мемлекеттік қызметшілерді ынталандыру  жүйесін жетілдіру; мемлекеттік  қызметтің автоматтандырылған ақпараттық  жүйесін құру; әкімшілік этиканы  басқарудың екі деңгейлі жүйесін  әзірлеу сияқты мемлекеттік қызметті  кәсібилендіру жөніндегі ұзақ  мерзімді шаралар жүзеге асырылатын  болады.  

 Бірінші кезеңде іске  асырылған шаралардың тиімділігіне  мониторинг жүргізу және оларды  бағалау екінші кезеңде жүргізілетін  болады, соның негізінде тиісті  нормативтік құқықтық, әдістемелік  және ұйымдастырушылық ұсыныстар  мен ұсынымдар әзірленетін болады.   

 Осы Тұжырымдаманы  іске асыру мемлекеттің функцияларын  тиімді орындауға және халыққа  сапалы мемлекеттік қызметтер  көрсетуге қабілетті мемлекеттік  аппаратты кәсібилендіруді қамтамасыз  етеді. 

 

2-бөлім. Қазақстан  Республикасы мемлекеттік қызметі  жүйесін дамытудың негізгі қағидаттары  мен жалпы тәсілдері 

 

2.1. Мемлекеттік  қызметтің жаңа моделі 

 

 

   Халықаралық практикада мемлекеттік  қызметтің екі үлгілік моделін  бөліп қарастыруға болады –  баспалдақтық және позициялық.  

 Мемлекеттік қызметке  кіру мен оны атқару тәртібіне  қатысты осы модельдердегі айырмашылықтарға  қарамастан, оларға мемлекеттік  қызмет тиімділігін қамтамасыз  ететін бірқатар жалпы шарттар  тән.  

 Біріншісі – мемлекеттік  қызметшілерді саяси «тағайындалатындар»  және кәсіби «орындаушылар» деп  бөлу. Екіншісі – мемлекеттік  қызметке конкурстық негізде  қабылдау, бұл мемлекеттік қызметке  білікті әрі құзыретті мамандарды  іріктеп алуға мүмкіндік береді  және кадрларды іріктеу мен  жоғарылатудың патронаждық жүйесі  үшін мүмкіндіктерді азайтады.  

 Мемлекеттік қызметтің  жоғары беделі мен мәртебесі  шетелдердегі мемлекеттік қызмет  жүйесінің маңызды ерекшелігі  болып табылады.  

 Қазіргі кезде, көптеген  елдер мемлекеттік басқарудың  ұлттық жүйесінің ерекшелектерін  ескеретін мемлекеттік қызметтің  аралас моделін құруды жөн  көреді.  

 Мемлекеттік қызметтің  көптеген тиімді модельдерінде  (Нидерланды, Сингапур, АҚШ, Италия) жоғары мемлекеттік қызмет институты  қолданылады, ол саяси шешімдер  қабылдау процесін оларды іске  асыру процесінен ажыратуға бағытталған.  Жоғары мемлекеттік қызметтің  функциялары жалпы мемлекеттік  саясатқа сәйкес басқару талаптарын  әзірлеу және әкімшілік қызметті  жүргізу болып табылады.  

 Қазақстан Республикасы  мемлекеттік қызметінің жаңа  моделі мемлекеттік қызметтің  баспалдақтық және позициялық  модельдерінің элементтерін қамтып, аралас болып қалады.

Сонымен қатар, Қазақстан  Республикасының 2020 жылға дейінгі  Стратегиялық даму жоспарына сәйкес, мемлекеттік қызметтің жаңа моделінде  корпустық вертикаль: мемлекеттік  саяси қызметшілер, «А» басқарушылық корпусы және «Б» атқарушылық  корпусы айқын көрініс табатын  болады.  

 Жаңа модельді қалыптастыру 2012 жылға қарай үш корпусқа  негізделген мемлекеттік лауазымдардың  жаңа тізілімін бекітуді көздейді.

Мемлекеттік саяси қызметшілер  корпусына мемлекеттік саясатты қалыптастыратын, мемлекеттік басқару  саласына (аясына) басшылық етуді жүзеге асыратын, тиісті саладағы мемлекеттік  дамудың стратегиялық бағыттарын айқындайтын  қызметшілер, сондай-ақ тағайындалуы саяси-шешуші сипатқа ие қызметшілер енгізіледі.   

 Мемлекеттік саяси  қызметшілер корпусына мынадай  лауазымдар: орталық мемлекеттік органдардың, Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін органдардың бірінші басшылары, олардың орынбасарлары, облыстардың, астананың және республикалық маңызы бар қаланың әкімдері және олардың орынбасарлары, сондай-ақ тізбесін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайтын басқа да мемлекеттік лауазымдар енгізілетін болады.   

 Жаңа модельде мемлекеттік  әкімшілік қызмет құрылымында  мемлекеттік саяси қызметшілер  қалыптастыратын саясатты іске  асыруды және стратегиялық шешімдер  қабылдау мен оларды орындау  арасындағы өзара байланысты  қамтамасыз ететін «А» басқарушылық  корпусы құрылатын болады.  

 «А» басқарушылық корпусының  әкімшілік лауазымдарына тағайындау  тек қана кадр резервінен жүзеге  асырылатын болады. Оны пайдалану тиімділігін қамтамасыз ету үшін кандидаттың «А» корпусының кадр резервінде тұру міндеттілігін көздейтін құқықтық норма қарастырылатын болады.   

 Саяси кадр резервін  және мемлекеттік әкімшілік қызметтің  «А» басқарушылық корпусының  кадр резервін қалыптастыруды  Қазақстан Республикасы Президентінің  жанындағы Кадр саясаты жөніндегі  ұлттық комиссия мемлекеттік органдардың және облыстар, астана, республикалық маңызы бар қала әкімдерінің ұсыныстары негізінде жүзеге асыратын болады.

Кадр саясаты жөніндегі  ұлттық комиссияның құрамын және ол туралы ережені Қазақстан Республикасының  Президенті айқындайтын болады.  

 Мемлекеттік қызметтің  жаңа моделінде мемлекеттік саяси  лауазымдар тізілімі қайта қаралып,  мемлекеттік саяси қызметшілер  саны шектелетін болады. Жауапты  хатшы лауазымына тағайындалған  адамның рөлі мен жауапкершілік  дәрежесі нақты айқындалып, оны  тағайындаудың ашық, транспарентті,  сіңірген еңбегіне негізделген  тетігі әзірленетін болады.

Қазақстан Республикасының  Президенті айқындаған мемлекеттік  қызметті дамыту басымдықтары ескеріле отырып, жауапты хатшы лауазымы «А»  басқарушылық корпусына жатқызылатын болады, тиісінше, жауапты хатшылардың  өкілеттіктері, құқықтары, міндеттері осы корпустың қызметін реттейтін  нормативтік құқықтық актілер шеңберінде айқындалатын болады.

Сондай-ақ, мемлекеттік орган  жұмысындағы сабақтастықты сақтау мақсатында мемлекеттік органдардың  бірінші басшыларының лауазымда  болу кезеңіне қарамастан, жауапты  хатшылар белгілі бір мерзімге тағайындалатын болады.  

 Мемлекеттік әкімшілік  қызметтің «А» корпусына іріктеу  өздерін кәсіби құзыретті және  тиімді жұмыс істейтін қызметкерлер  ретінде көрсеткен «Б» атқарушылық  корпусына жатқызылған мемлекеттік  қызметшілер қатарынан тұрақты  рекрутинг негізінде жүргізілетін  болады.  

 Сонымен қатар, қолда  бар кадр әлеуетін кеңейту  және мемлекеттік қызмет жүйесінің  ашықтығы «әлеуметтік лифт» тетігі  есебінен қамтамасыз етілетін  болады.   

Осы тетік мемлекеттік  қызметшілер болып табылмайтын, бірақ мемлекеттік ұйымдарда  және жеке секторда басшы лауазымдарды атқаратын кәсіби даярлығы бар кадрларға  «А» корпусының кадр резервіне енгізу үшін конкурстық іріктеуге қатысуға мүмкіндік береді.        

 Саяси кадр резервіне  және «А» басқарушылық корпусының  кадр резервіне қосу критерийлері  мемлекеттік қызмет істер жөніндегі  уәкілетті органның ұсынуы бойынша  жеке нормативтік құқықтық актімен  айқындалатын болады.

Атап айтқанда, кандидатты саяси кадр резервіне және мемлекеттік  әкімшілік қызметтің «А» басқарушылық корпусының кадр резервіне қосу туралы шешім қабылдауға негіз ретінде  мынадай критерийлерді:

білім деңгейі мен бейінін,

жұмыс өтілі мен тәжірибесін,

кәсіби және жеке құзыреттерін бағалауды,

қызметтік этиканы сақтауды,

мемлекеттік саяси қызметшінің  не басшы лауазымдардағы жұмыс тәжірибесі мол «А» басқарушылық корпусы  әкімшілік қызметшісінің жазбаша  ұсынымының болуын айқындаған жөн.  

 Кандидаттарға «А»  басқарушылық корпусына кіру  үшін мемлекеттік қызметшінің  басқару лауазымында функционалдық  міндеттерін тиімді орындау ісінде маңызды кәсіби және жеке құзыреттерді бағалау қолданылатын болады.  

 Кәсіби және жеке  құзыреттерінің негізінде тестілеу, сондай-ақ кәсіби бағдарланған  әңгімелесу мен емтихандар өткізу  мемлекеттік әкімшілік «А» басқарушылық  корпусының кадр резервіне конкурстық  іріктеудің тетіктері болады.  

 Саяси лауазымды атқаратын  мемлекеттік орган басшысы ауысқан  кезде мемлекеттік әкімшілік  қызметшілер жұмысының тұрақтылығын  және ведомствоішілік сабақтастықты  қамтамасыз ететін тиімді тетікті  қалыптастыру үшін мемлекеттік  қызметшінің «А» корпусында лауазымда  болу мерзімі белгіленетін болады.