Араб журналистикасы

         Араб журналистикасы

Тунис ғалымы Мұстафа аль-Масмудидің мәліметі бойынша 80-жылдардың ортасында  араб елдерінде мың адамға мерзімді баспасөздің отыз үш данасы келсе, радиоқабылдағыш  елу бірден болған екен.

Сондықтан араб елдері бұқаралық  ақпарат құралдары саласын комплексті ұлттық саяси негізде құруды көздеп, халықаралық қарым- қатынастарға, ақпарат  алмасуға белсене кірісуде.

Мұндай мәселелерді демократиялық  тұрғыда халықаралық ақпарат  алмасудың барлық жүйесін жетілдіре  отырып, жеке ақпараттық құрылымды  қалыптастыру негізінде шешуге мүмкіндік  туады.  Сол себепті 1980 жылы Белградта  өткен ЮНЕСКО-ның бас конференциясынада  коммуникацияны  дамытудың халқаралық бағдарламасы қабылданды. (МПРК). Осындай  шарадан кейін аймақтық ақпарат  агентігінің халқаралық дәрежеде ролі өсті. Панафрикалық ақпарат агентігі (Пана), қосылмайтын елдердің ақпарат  агентігі Пулі, сондай -ақ Африка ұлттық радиохабары және телекомпаиялар (УРТНА) сияқты ұйымдар күш ала бастады. Халқаралық бағдарлама қабылдағанға дейін  ұлттық агенттіктер әлсіз болып, басқаларға тәуелді болды. Осыған орай араб Жазушылары Одағының органы - «Аль-Маукиф аль-Адаби»: «Араб газеттері өз елдері туралы ақпараттың 90 пайызын дамыған  елдердің ақпарат агентіктерінен алып отыр», -деп жазды.

70-80 жылдары Араб мемлекеттер  Лигасы шеңберінде білім, мәдениет  және ғылым араб ұйымы, араб  елдері радиохабары Одағы сияқты  аймақтық журалистік ұйымдар  пайда болды. Осы кезеңде араб  баспасөз агентіктері одағы (ФАНА), ғарыштық байланыстың араб ұйымы  (Арабсат), сондай-ақ коммуникация  саласында зерттеу және құжаттау  орталығы өмірге келді. Іле-шала  «Тунис-Африка» жаңалықтар агенттінің  басшылығымен Боннда алғаш рет  бюро ашылды.

Араб елдерініндегі баспасөзге келетін болсақ, Кувейт, Сауд-Арабиясы сияқты мемлекеттерде күнделікті 8-10 газет шығарды. Полиграфия  базасы кәзіргі деңгейге жауап берді. Мұнай  өндіретін Араб елдерінің барлық газеттері мемлекет қарамағында  немесе осы мемлекеттердің саяси  партияларының қолында болды. Бұл  елдерді жекеменшік газеттер жоқ.

Ал, Африкалық араб елдерінде  Алжир, Египет, Тунис, Мароккода баспасөз неғұрлым дамыған. Алжирдің өзінде 150 мерзімді баспасөз, оның ішінде күнделікті төрт газет, оның үшеуі араб, біреуі француз  тілінде шығады.

 Тунисте 200 газет-журнал жарық көреді. Мароккада 100-ге тарта газет журнал бар.

Египеттің баспасөзін ең дамыған деп атауға негіз бар. «Аль-Ахрам», және «Аль-Гумхурия» газеттері  жетекші орын алады. Бұл газетте ішкі және халқаралық өмір толық беріледі., Мәдениет, өнер, спорт жайлы мақалалар да молынан қамтылады.

Радиохабары саласындағы ынтымақтастықтың нағыз формасы-Араб радиохабарлар қызметі Одағының құрылуы болып табылады. ЮНЕСКО-ның зерттеуі бойынша, араб өміріне радио 20- жылдары енді. 1925 жылы Алжирде өзінің радиостанциясы болды. 30-жылдары Каир университеті журналистік білім бере бастады.

Араб елдерінде теледидар қызметін енгізу ислам жетекшілерінің тарапынан қарсылық та тудырды. Мұндай жағдай әсіресе Сауд арабиясында етек алып, ол көп жылдарға созылды. Дегенмен де, уақыт өте келе телеқызмет ұйымдастыру мәселесі шешілді, бірақ бағдарламаның көпшілігі діни хабарлар болуы керектігі жөнінде шарт қойылды. 1965 жылы тәрбие ретінде хабарлар көрсетілді. Бара-бара пәренжемен шығатын диктор-әйел өз бетін көрсететін дәрежеге жетті.

Араб елдерінде спутниктік телехабар жеткілікті дамыған. Бұл елдер спутниктік байланыс арқылы Евроведение жүйесіне қосылған. Мұнайға бай елдер-Кувейт, Катар-жаңа спутниктік жүйені пайдаланады. Араб елдеріне спутниктік жүйені енгізу ісімен «Арабсат» халқаралық ұйым айналысады, оның штаб -пәтері Сауд Арабиясының астанасында орналасқан.

_{Адамзат тарихындағы баспасөз тарихына көз жүгіртіп, ондағы құбылысты  зерделеп қарайтын болсақ, көптеген елдердің баспасөзі  оларды басқа елдердің отарлау мақсатын жүзеге асыру жолында  дамыған екен. Сондай-ақ Африка құрлығындағы араб елдерінің де бұқаралық ақпарат  құралдарының алғашқы  қызметі отарлаушы  Франция, Англияның  билігін жүргізуге  көмек болып табылатын. Қазақ бұқаралық  ақпарат құралдарының да қызметі осы  мақсаттың жолында  жұмыс істеуді  бастаған. Оған дәлел  қазақ баспасөзінің алғашқы қарлығаштары «Дала уалаяты», «Түркістан уалаяты» газеттері. Алайда, тарихтан белгілі, қазақ газеттері  де, араб баспасөзі  де отарлаушылардың  бастамасымен басталып, оларға қызмет} етсе де, кейіннен халықтың көзін ашып, ұлт-азаттық күрес жолындағы құралдарына айналған. Оған төмендегі Африка құрлығындағы журналистика тарихы дәлел бола алады.

Араб елдерінде кітап  шығару ісі ерте дамыды. Арнайы кітапханалар болмаса да «Мың бір түн», шығыстың ұлы ойшылдары Ибн Сина, әл-Фараби т.б. еңбектері көшіріліп басу арқылы қолдан-қолға жетіп жаты.

ХVI ғасыр Италияда араб тілінде  басатын баспахана дүниеге келіп, құран кітабы және Ибн Синаның  бір томдығы осы баспаханадан шығарылды.

Сирияның астанасы – Дамаскіде  журналист кадрлар даярлайтын институт, сондай – ақ радио және тележурналистер  әзірлейтін арабарлық орталық –  араб дүниесіндегі ірі ұйымдардың бірі болып табылады. Бұл орталықта 1976 жылы ЮНЕСКО – ның басшылығымен құрылды. Орталықтағы дайындық өндіріс, басқару, ғылыми – зерттеу жұмыстары  және оқытушылар даярлау бағыттарында жүргізіледі.

Араб елдеріне теледидар  қызметін енгізу ислам жетекшілерінің тарапынан қарсылықта тудырды. Мұндай жағдай әсірісе Сауд Арабиясында  етек алып, ол көп жылдарға созылды. Дегенмен де уақыт өте келе телеқызмет ұйымдастырылу мәселесі шешілді, бірақ  бағдарламаның көпшілігі діни хабар  болу керектігі жөнінде шарт қойылды. 1965 жылы тәрбие ретіндегі хабарлар көрсетіледі, бара-бар пәренжемен шығатын  диктор - өз бетін көрсететін дәрежеге жетті.

Араб елдерінде спутникті  хабарлар жеткілікті дамыған. Бұл елдер  спутникті байланыс арқылы Еровидение жүйесіне қосылған. Мұнайға бай елдер  – Кувейт, Катар – жаңа спутникті  жүйелерді пайдаланады. Араб елдеріне спутниктік жүйені енгізу ісімен «Арабсат»  халықаралық ұйымы айналысады, оның штаб – пәтері Сауд Арабияның астанасында  орналасқан.