Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуы

Соңғы жылдары Казақстанда  макроэкономикалық жэне саяси түрақтылыққа қол жетті, ол Казақстандағы инвестициялық  климатты айтарлықтай жақсартты. 
Казақстан Республикасымен өзара қолдау жэне бірқатар елдермен, мысалы: Әзірбайжан, цлыбритания мен Солтүстік Ирландия, Болгария, Венгрия, Грузия, Германия, Египет, Израиль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғызстан, Қытай, Кувейт, Корея, Малайзия, Монғолия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния, Финляндия, Франция, Чехия, гзбекстан, Украина, Түркменстан, Швейцария, басқа да Бельгия-Люксембургтық ұйыммен инвестицияларды қорғау туралы екі жақты келісімдер мен келісім-шарттарға қол қойылды. 
Казақстанда заңдылықтың кең тармақталған және өзара байланысты жүйесі Казақстан Республикасы территориясындағы шетелдік заңды түлғалар мен азаматтардың: "Валюталық реттеу" (24.12.1996 ж.), "Лицензиялау туралы" (17.04.1995 ж.), "Жер туралы" (24.01.2001 ж.), "Мүнай туралы" (28.06.1995 ж.), "Жер қойнауы мен жерді пайдалану" (27.01.1996 ж.), т.б. заңдар қызметтерімен байланысты қатынастарды тиімді реттеуге мүмкіндік береді. 
Шетелдік инвестициялар сферасындағы: "Шетелдік инвестициялар туралы" заң (27.02.1994 ж.); "Тікелей шетелдік инвестицияларды қолдау туралы" заң (28.02.1997 ж.), "Инвестициялық қорлар туралы" заң (06.03.1997ж.), "Казақстан Республикасы Президентінің жанындағы шетелдік инвесторлар Кеңесін қүру туралың КР-сы Президентінің үкімі (30.06.1998), "Казақстанның басты секторларында инвестициялық қызметті жүзеге асыратын инвесторлармен келісім жасау кезінде берілетін жеңілдіктер мен преференциялар ережесін бекіту туралы" КР-сы Президентінің ұкімі қатынастарды реттейтін нормативтік қүқықтық актілерді бөліп көрсету керек. 
"Тікелей шетелдік инвестицияларды қолдау туралы" заңмен инвесторларға жеңілдіктер мен преференциялар беру жолымен экономиканың басты салаларына инвестициялар тартумен айналысуға өкілетті арнайы мемлекеттік органды құру қарастырылған. Бірінші рет м|:ндай орган 1992 жылы - шетелдік инвестициялар бойынша үлттық агенттік қүрылды. 1996 ж. Ол инвестициялар бойынша Казақстан Республикасының Мемлекеттік комитеті болып қайта құрылды, ал 2001 жылдан бастап Казақстан 
Республикасының ішкі істер Министрлігі жанындағы инвестиция бойынша Агенттік қызмет ете бастады. 
Агенттік Казақстан Республикасында тікелей шетелдік инвестицияларды мемлекеттік қолдауды жүзеге асыруға өкілетті жалғыз мемлекеттік орган болып табылады. 
Агенттіктің негізгі атқаратын функциялары: 
1) Казақстанға шетелдік инвестицияларды тарту бойынша жүмысты үйымдастыру: 
2) Бекітілген инвесторлармен жүзеге асатын инвестициялық жобаларды орындау бойынша мемлекеттік органдардың қызметін координациялау; 
3) Әрбір инвестициялық жобаны орындау үшін қажетті қүқық пен өкілеттік беретін барлық келісімді жэне рұқсат етілген қркаттар, лицензиялар, виза жэне басқа қүжаттарды алуды қамтамасыз ету; 
4) Казақстанда маманданған жүмысшылар, тауарлар мен қызметтерді іздеуде бекітілген инвесторларға көмектесу; 
5) Бекітілген инвесторлар өзіне алған міндеттерді орындауға бақылау жасауды қосқанда, инвестициялық жобаларды орындауды жүзеге асыру 
Шетелдік инвестициялардың қүқықтық жағдайының негізгі сүрақтары КР-ның "Шетелдік инвестициялар туралы" заңымен реттеледі. 
Заңға сэйкес шетелдік инвестицияларды, осындай инвестициялар үшін Казақстан Республикасының заң актілерімен тиым салынбаған кез келген обьекті мен қызмет түріне салуға болады. 
Портфельді инвестицияны жүзеге асырумен, мақсатты банктік және қаржылық салымдарды, қарыздарды берумен, сонымен бірге шетелдегі үлттық инвесторлар инвестицияларымен байланысты қатынастар арнайы заңдылықтармен реттеледі. Арнайы экономикалық зоналарда шетелдік инвестицияларды жүзеге асыруға "Шетелдік инвестициялар туралы" Заң нормасы қолданады, егер "Арнайы экономикалық зоналар туралы" КР-сы Президентінің үкімі ескерілмеген болса. 
Казақстан Республикасының қызмет етіп түрған заңымен тиым салынбаған шетелдік инвестициялардың кез келген формасы мен онымен байланысты қызметі, мұндай жағдайда Казақстан Республикасының жеке жэне заңды түлғаларының инвестицияларына немесе басқа кез келген жеке жэне заңды түлғаларға пайдалануға берілуіне қарағанда онша қолайлы емес жағдайда жүзеге асады. 
Ең алдымен аса маңызды екі мэселеге ерекше көңіл бөлу керек: біріншіден, халық шаруашылығының ёіаапоёбёуёй0 өзгерістеріне нарықтық механизі әсер ете алмайды, сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан реттеу қажет; екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен жэне шаруашылық жүргіуші субъектілердің инвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз байланыста қарастырмасақ өндірістің элеуметтік-эконойикалық тиіділігін арттыру мақсатында құрлымдық реттеу мэселесін шешу мүмкін емес. Сондай-ақ, болашақтағы ғылыми негіздерлген қүрылымдық өзгерістердің қажеттілігі - эсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер қабылдауға қатысты мақсаттй сипатта болады. 
Экономикадағы қүрлымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер ж^Лёесі мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақты макбоэкономикалық шараларға байланысты. Басқаща айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат - макроэкономикалық, салық жэне аймақтық деңгейлерде құрлымдық саясатты қалыптастыруайң негізі болып табылады. 
Қазіргі заманғы мемлекеттің табыстылығы мен бәсекелес қабілеттілігін айқындайтын маңызды өлшемдердің бірі инвестициялық климат болып табылады. Инвестициялық климат экономикалық, әлеуметтік, саяси сипаттағы түрлі жағдайлардан қалыптастырылады. Мемлекеттердің шетелдік инвестицияларды тарту құқығына бэсекелес күресте климаттық жағдайлар, еңбектің мәдени дәстүрлері, діл ерекшеліктері жэне т.с.с. болсын елеусіз, кейде экономикаға байланысты емес факторлар үлкен мүмкіндікке ие болады. 
Сонымен бірге сонда да инвестициялық климатты айындайтын басты факторлардың бірі салық жэне кеден режимдері болып табылады. Қазақстан Республикасының Салық және кеден режимдері Қазақстанның экономикасына инвестициялау үшін неғұрлым қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған. Бүл ретте Қазақстан Үкіметі республиканың экономиканың шикізатқа жатпайтын секторына сыртқы да, ішкі де инвестицияларды ынталандыру үшін барлық қажетті алғышарттарды жасады. Үкіметтің фискальдық саясаты Қазақстанның Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылға арналған стратегиясын ойдағыдай жэне дәйекті іске асыруға бағытталған. 
Инвестицияларды мемлекеттік қолдау шараларын үсынудың қолданыстағы тетігі бірқатар маңызды басымдықтарға ие. «Инвестициялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңында тең дэрежеде отандық та, шетелдік де инвесторларды қолдау мен ынталандыру көзделген, инвестициялық артықшылықтарды беру тәртібі жеңілдетілген, оған сәйкес инвестициялық артықшылықтар беруге арналған өтінімді қарау мерзімі елеулі қысқартылған (отыз жүмыс күніне дейін). 
Жоғары қосылған құн салығы бар өнімді, жоғары технологиялық өнімді қүруға бағытталған компаниялар үшін қажетті жағдайлар жасалды. Жаңа өндірістерді дамытуды ынталандыру, қолданыстағы өндірістерді кеңейту жэне жаңарту үшін Салық кодексінде инвестициялық салық артықшылықтарын беру көзделген, оларды алып салық төлеуші инвестициялық жобаны іске асыруға байланысты корпоративтік табыс салығын (КТС), мүлікке салынатын салық пен жер салығын есептеу бойынша салық жағдайларына күқығы бар. 
Инвестициялық салықтық артықшылықтар тіркелген активтерге салынатын инвестициялар көлеміне байланысты айқындалатын, бірақ бес жылдан аспайтын мерзімге беріледі. 
Бұл ретте, қызмет түрлеріне және тіркелген активтерге салынатын инвестициялар көлеміне байланысты КТС бойынша артықшылықтардың 
қолданылу мерзімі Қазақстан Республикасы Үкіметінің щешімі бойынша он жылға дейін үзартыла алады. 
Сонымен бірге, 2006 жылдың 1 наурызында Қазақстан Республикасының Президенті Нүрсүлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауы кезінде берілген тапсырмаларды орындау үшін Үкімет Салық кодексіне мынадай бөліктерде: 
2007 жылдан бастап қосымша қүн салығының ставкасын 1 %-ға, ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2 %-ға азайту; 
барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 %-дық белгіленген мөлшерлемесін енгізу; 
айлық есептік көрсеткіштің орнына жеке түлғаның салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастау; 
2008 жылдан бастап элеуметтік салықтың ставкасын 13 %-дан 5 %-ға дейінгі аралықта шамамен 30 %-ға азайту; 
оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық режимін қолданатын шағын бизнес субъектілері үшін 3 %, патент негізінде 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары

3.1 Қ. Р–ң инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды мәселелері.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 Еліміздегі шетел инвесторлрының рөлі және оның қызметтері.

 

Батыс елдердің бір қатарында қазіргі  несие жүйесінде инвестициялық  банктер өздерінің дамуын алды. Батыс  елдердің инвестициялық банктердің пайда болып, басқа банктерден бөлінуіне  еңбек бөлінісі және несие аясындағы  мамандану әкелді.

Инвестициялық банктердің негізгі  қызметі -ұзақ мерзімді ссудалық капиталды  мобилизациялау және оны қарыз алушыларға акцияларды, облигацияларды және орналастыру  арқылы, қарыздық міндеттемелердің басқа  түрлері арқылы беру. Әр ірі фирма, корпорация әдетте өзінің инвестициялық  банкісімен жұмыс істейді және сол  банктің қызметін пайдаланады. Қазіргі  инвестициялық банктердің екі түрі қызмет етеді:

1.Бірінші типті инвеегациялық  банктер.

2.Екінші типті инвестициялық  банктер.

Мұндағы бірінші типті инвестициялық  банктер тек бағалы қағаздарды орналастыру  және сатумен айналаысады. Ал екінші типті твестициялық банктерге келетін  болсақ олар үзақ мерзімді несиелеумен  айналысады.

Батыс Еуропаның континенталды  елдеріне және дамушы елдерге негізінен  осы атап кеткен екінші типті инвестициялық  банктер тән. Бірінші банктер XIX ғасырдың бірінші ширегінде жауапкершілігі шектелген серіктестіктер формасында құрылған болатын. Инвестициялық банктер  аса тез дамуы XX ғасырдың 20-шы жылдарында байқалады.

Инвестициялық банктердін пайда болуын негізінен мемлекеттің бағалы қағаздарын орналастырумен байланысты деп көрсетеді. Кейіннен ұйымдастырудың акционерлік  формасының пайда болуымен олар үлкен  компаниялар мен корпорациялар  үшін олардың акциялары мен облигацияларын орналастыру арқылы ақша қаражаттарын мобилизациялайды, жаңа компанияларды  құруда, қайта құруда, біріктіруде  белсенді қатысады, сонымен қатар  мемлекеттік биліктің барлық деңгейінің мемлекетгік бағалы қағаздарын орналастырады, оның ішінде орталық үкіметтің бағалы қағаздарынан бастап, жергілікті әкімшіліктің бағалы қағаздарына дейін орналастырады.

Бірінші типті иңвестициялық банктер  соңғы кезде көбінесе корпоративті секторлардың бағалы қағаздарымен операцияларды  жиі жүргізеді. Мұндай банктер акциялар мен облигацияларды орналастыру  арқылы өндіріс, транспорт және сауда  кәсіпорындарының ақша қаражаттарын алуда  делдал ретінде қатысады.

Бірінші типті инвестициялық банктер  капиталды тарту, бағалы қағаздар нарығында  қызмет көрсету бойынша бірқатар функцияларды атқарады:

• Акциялар мен облигацияларды қайта  орналастырумен айналысады;

• Халықаралық бағалы қағаздарды еуровалюта нарығында орналастыруда  делдал болады;

• Корпорацияларға инвестициялық  стратегияның сұрақтары бойынша  және бухгалтерлік есеп пен есеп беру жөнінде кеңестер береді.

Қазіргі кезде бұл банктерсіз бағалы қағаздарды сату өте қиынға түседі. Көптеген компаниялар инвестициялық  банктердің көмегінсіз ұзақ мерзімді ақша қаражаттарын ала алмаған болар  еді. Кейбір мемлекеттердің қазіргі  тәжірибесінде мұндай банктер компанияның  бағалы қағаздарын орналастырумен айналыспасада, компаниялар құрылып қызмет ете  алмайды. Осындай елдердің қатарына келесі елдерді мысалға келтіруге  болады: Канада, Ұлыбритания, Австралия, Америка Құрама Штаттары^[2].

Екінші типті инвестициялық  банктер соғыстан кейінгі . Батыс  Еуропаның экономикасын қалпына  келтіруде және дамушы елдердің салаларын  құруда үлкен рөл атқарды. Осыған байланысты келесі бірқатар елдерді  ерекше бөліп көрсеткен дұрыс  болады: Франция, Италия, Испания, Португалия, Скандинавия елдері. Аталған елдерде  аралас және мемлекеттік инвестициялық  банктер өндірісі ұзақ мерзімді несиелеудің  және онда жаңа салалардың құрылуының жоғары деңгейін қамтамасыз етті. Аралас және мемлекеттік типтегі инвеетициялық, әлеуметтік экономикалық даму бағдарларын  және экономиканы тұрақтандыру жоспарларын  іске асыруға белсенді қатысты. Қазіргі  кезде бұл инвестициялық банктер  ссудалық капитал нарығында әртүрлі  операцияларды жүргізеді: заңды  және жеке тұлғалардың жинақтарын аккумуляциялайды, орта және ұзақ мерзімді несиелеу жүргізеді, жеке және мемлекеттік бағалы қағаздарға салымдар жасайды, әртүрлі қаржылық қызметтерді дамытады. Дамушы мемлекеттердегі  мұндай инвестициялық банктер негізінен 1960 жылдары олар саяси тәуелсіздік  алғаннан кейін пайда болды. Бұл  банктерді құруға дамыған елдердің банктерді белсенді қатысты. Дамушы елдердің инвестициялық банктері орта және ұзақ мерзімді несиелеумен, бағалы қағаздармен операциялармен айналысады. Сонымен қатар, бірқатар елдердің бірінші  типті және екінші типті инвестициялық  банктердің операцияларын қатар  асыратын банктер қызмет етуде.

Көптеген елдерде инвестициялық  банктердің қызметін басқа да қаржылық-несиелік мекемелер немесе коммерциялық банктер  атқарады.

Тұтастай алғанда, бұл  принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы, мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады

 

 

 

 

 

Қорытынды

Шетелдік тікелей инвестицияның  өсу себептері және күтілетін  үрдістері түралы мыналарды айтуға болады.

Халықаралық капитал жылжуының  негізгі қатысушылары жеңілдікті инвестициялы режиммен ерекшелінетін елдерге  емес,нарықтық үдерістер белсенді дамыған  елдерге жатады. Бұл себептерге келесілер  жатады: бәсекенің қысымы, жаңа технологиялар , жекешелендіру , үкіметтің қолдауы. Сонымен қатар инвестициялар  келуіне белсенді әсер ететін аймақтық елдер тобын атауға болады : ЕО, НАФТА, АСЕАН, АТЭС,МЕРКОСУР. Себебі, олар бизнестің  ғаламдануына,барлық деңгейде салыстырмалы инвестициялық режим әзірлеу  және қолдануға жағдай жасайды.

       2000-2004 жылдары елімізге тікелей инвестиция тарту бағдарламасына  сәйкес , «1999-2000» жылдардағы Қазақстанға шетелдік инвестицияны тарту бағдарламасының « орындалу нәтижелерін сараптай келе, еліміз экономикалық секторға шетелдік инвестицияны тартудың тиімді аймағы атанды деуге негіз бар. Бұл пікірді шетелдік экономика сарапшылары да қуаттайды.

1993-2001 жыл аралығындағы біздің  елге тартылған тікелей шетел  инвестициясының жалпы көлемі 16.98 млрд. АҚШ долларын құрайды . 1999 жылы экономикамызға қозғау салған  шетел инвестициясының жалпы  мөлшері , 1.85 млрд. АҚШ долларына  тең келіп, 1998 жылға қарағанда  1.5 есеге өскені айқындалды. Ал , 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда оның  көлемі 49 пайызға өскені , яғни 2.75 млрд. АҚШ долларына жеткені белгілі  болды. Шетел қаражатының Қазақстанның  « тайқазанына» келіп түсуі  және оның көлемінің көбеюі  еліміздің әлемдік компанияларға  ұнай бастағанын көрсетеді. 2001 жылы  шетелдік инвестицияның көрсеткіші , мамандар есептеуінше, 4.41 млрд. Ақш  долларын құраған. Инвестициялық  белсенділік Қазақстанда Ресейден  де жоғары дәрежеде екенін  мына мәліметтен – ақ аңғаруға  болады . 1998 жылы жекелеген инвесторлар  Ресей экономикасына 25.8 пайыз  қаржы салса, Қазақстан нарығында  ол көрсеткіш 65 пайызға жуықтайды.  Қазақстанда инвестициялық ағымның  жылдан- жылға көбеюінің басты  себебін жаңа мұнай- газ кеніштерінің  ашылуымен түсіндіруге болады . Жыл  сайын елімізге келетін шетел  инвестициясының 70 пайызы тау-кен  өндірісіне , оның ішінде мұнай  – газ секторына жұмсалса, 10 пайызға  жуығы ауыл шаруашылығы мен  қайта өңдеу өнеркәсібінде игеріледі  екен.

Бүгінгі таңда өндірістік инфрақұрылым саласында 27 келісім – шарт негізінде  шетел инвесторларды жұмыс істеп  жатыр. Олар бюджетімізге 689 млн . АҚШ  доллары көлемінде « көк қағазын» сала отырып , 3.1 мың жаңа жұмыс орындарының 60 пайызын шетелдіктер иемденеді  екен .

Үкіметіміз шетелдік инвесторлармен ауылшаруашылығы саласына қатысты  жалпы саны 14 келісім – шартқа отырып, 27 млн . АҚШ долларын  қолма  – қол иемденіп , 1.6 мың жұмыс  орнының ашылуына мүмкіндік жасады.

Президент соңғы жылдары Астананың  әлеуметтік – экономикалық жағынан  гүлденуіне баса назар аударып жүр. Сондықтан болар, Астанаың құрылыс  – сәулет және өзге де экономикалық салаларында 20млн. АҚШ доллары көлемінде  инвестиция тартылып, 2001 жылдың өзінде – ақ 291 жұмыс орнын ашты.

Әлемдік экономикадағы Қазақстанның интеграциялық қозғалысы жыл  өткен сайын артып келеді . Мәселен, 2001 жылы шетелдік инвесторлармен 16 келісім  – ьшарт жасалып , 817 млн . Ақш доллары  көлеміндегі капитал ел экономикасына  араласты. 

Бұл – 200 жылға қарағанда   7.6 есе , 1999 жылға қарағанда 1.4 есе көп . Шетел алпауыттарының Қазақстан  бюджетінің жыртығын жамауға себін  тигізуі ел экономикасына шетелдік инвестицияны тартудың халықаралық  нормаларына сәйкестендіруге , яғни жетілген ұлттық заңнаманың жемісін  көруге болатынына үміт ұялатады. Айталық , ел өнеркәсібінің өркен жаюына бағытталып  жатқан шетелдік  инвестицияның  жалпы көрсеткіші капиталдың 31 пайызын  құрап отыр.

Еліміздегі негізгі капитал  көздерінің ең қомақты инвестициялық  жобалары деп мыналарды айтуға болады :

Нидерланды – 580 млн. АҚШ доллары  («Испат Кармет» ААҚ);Корея – 25.1 млн. АҚШ доллары («LG ELECTRONICS»компаниясының ірі жобасы);

Түркия – 39 млн. АҚШ доллары («Эфес  – Қарағанды сыра жасау зауытының» ірі жобасы);

Лихтенштейн – 17 млн . АҚШ доллары («АБС орталығы» ААҚ);

Ұлыбритания – 11.7 млн . АҚШ доллары («Лосан – Мардон» ЖШС-нің ірі  жобасы).

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Аралығында инвестициялық жобаларды  іске асыру нәтижесінде келісім-  шарт бойыншат 40мыңнан  астам  жаңа жұмыс орындары ашылды , 1168.5 млн. АҚШ долларының өнімі өндіріліп,  оның ішінде 113.7 млн. АҚШ долларының  өнімі экспортталды. Кіріс министрлігінің  мәліметтеріне сүйенсек, бюджетке 31.4 АҚШ доллары көлеміндегі түсімдері  түскен.