Қаржы салымы

Бұл сауалға жауап  беру үшін осы саланың және оның нарықтағы жағдайы туралы ақпараттарға ие болу керек.

Қазақстандық және ресейлік тоқыма рыногының жағдайы ман  келешегін жалпы талдау. Бүгінгі танда тоқыма кәсіпорындар көптеген себептерге байланысты ауыр экономикалық жағдайды бастан кешіріп отыр.

Біріншіден, КСРО тарағаннан соң шаруашылық байланыстар үзілді. Көптеген кәсіпорындардың жабдықтаушылары  шетелдікі болғандықтан олармен  қарым-қатынасқа саяси уәждемелер (мотивтер) көп бөгет жасайды.

Екіншіден, жалпы әлемдік ауқымда бұл кәсіпорындар аса ірі болғандықтан (өндіріс - өнеркәсіп персоналдарының саны бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін ауытқып отырады) жоқ дегенде мұның екі жағымсыз салдары болады:

1. кәсіпорын нашар басқарылады;
2. жөнсіз (шектен тыс) өндірістік емес көп шығынға айналады

Үшіншіден, көптеген тоқыма кәсіпорындар қала тузуші, яғни қаланы қалыптастыратындықтан қаланың әлеуметтік саласын қамтамасыз етудің шығындарын көтеруге мәжбүр. Бұл штатты қысқарту бойынша мүмкіндікті азайтып, тоқыма аәсіпорындардың басшыларына қосымша моральдық жауапкершілік жүктейді.

Төртіншіден, бұл кәсірорындарда көптеген жылдар бойы айналым қаражатының жетіспеушілігі өткір сезіліп, қарызға батты. Осының салдырынан өзара есепке алумен және баспа-ьас айырбас түріндегі есеп айырысу жиі орын алып отыр.

Бесіншіден, қазақстандық және ресейлік тоқыма кәсіпорындардың басқарушы қызметкерлеріне керітартпалық тән, әдетте, олардың бойында маркетингтік саясатқа байланысты қабілет жоқ.

Қалыптасқан жағдайға орай бұл кәсіпорындарға банк кредиті және өндірісті өркендету үшін бірігіп қызмет ететін күшті серіктестер ауадай қажет.

Алайда Европалық даму және қайта құру банкісінің аймақтық бөлімшелелері тоқыма кәсіпорындардың  қатері көп деп, кредитті ықылассыз  береді. Әдетте, кәсіпорынның өзі емес, ондағы қалыптасқан жағдай қатерлі деп саналады. Оның үстіне, бизнес-жоспарды құратын, кредитті қайтаратын және т.б. мүмкіндіктерді жүзеге асыратын бухгалтерлік басқару есебінің бұл салада болмауы жағдайды қиындата түседі.

Халыкаралық сарапшылардың берген бағасы бойынша, жуық жылдарда Ресейде (АҚШ және Еуропамен салыстырып қарағанда) тоқыма өнімді орташа жан басына шаққандағы тұтыну деңгейі әлдеқайда өседі, сондықтан да бұл нарық сату тұрғысынан тартымды бола түседі. Осыған орай, ресейлік кәсіпорындар сұранысының өсуіне қарай нарықта қосымша тауашаға (нишаға( орналасу мүмкіндігіне ие болады. Бірақ, бұл стратегияны дұрыс тандап, оны сәтті жүзеге асырғанда ғана болатын нәрсе. Ол үшін кәсіпорынның құрылымын згерту және ондағы бухгалтерлік басқару есебі мен бақылау жүйесін ұйымдастыру бойынша сауатты басқарудың шешімі қажет.

М. Портердің теориясына сәйкес, тоқыма кәсіпорынның бәсекегк жарамдылығына мына сыртқы факторлар  ықпалын тигізеді:

1. Жабдықтаушылар –  тоқыма кәсіпорындарына сапасы  төмен мақтаны аса жоғары бағамен сатып алуына тура келеді, алайда жуық жылдары бұл шикізатқа да Өзбекстанның батыс елдерімен интеграциялық қарым қатрынас орнатуына байланысты қол жеткіліксіз болып табылады.

2. Сатып алушылар –  айналым қаражатының жетіспеушілігіне  және маркетингтік саясаттың өте бәсең жүргізілуіне байланысты сатып алушылар тоқыма кәсіпорындарға өз шарттарын қоюы мүмкін және біріккен қызметті ұйымдастыруғы ықтимал.

3. Ауыстырушылар –  отандық тоқыма тауарлармен Үндістан, Пәкістан, Қытай өнімдері бәсекеге  түсіп отыр. Олардың өнімдері арзан болса да, сапасы төмен, бірақ бұл сапаның төмендігі олардың тұтынушылықтың өзіндік ерекшелігіне байланысты.

Жоғарыда аты аталған  факторлар отандық кәсіпорындардың  бәсекеге жарамдылын төмендетеді.

4. Жаңа бәсекелестер  – бұрын тоқымамен айналыспаған, бірақ осы саланы инвестициялауға бел буған кәсіпорындар. Бұл факторға баға беру аса қиын.

Тұтыну нарыған игерген  ауыстырушылар мен жаңа кәсіпорындардың  кіру және шығу тосқауылдарын талдағанда мына нәтижелерлерді көрсетті:

• бірінші (кіру) – жағдай аса жақсы болмай тұр: үлкен инвесицияға деген қажеттілікпен және серіктестік қатынастың қиындығына байланысты жоғары тәуекелділікте орташа табыс ала алады;
• екінші (шығу) – жағдай аса жақсы; оларды табыстың аз түсуі де қанағаттандырады, өйткені олардың шығыны аз және тәуекелділіктің деңгейі төмен. Отандық экономикаға ешқандай инвестиция құймайды.

Ішкі нарықтағы отагдық  кәсіпорындардың басты артықшылығы  – нарықтың өзінің жоғары әлеуетін, жергілікті әдет-ғұрпын, географиялық артықшылығын біледі және ТМД елдерінен шикізат алудың мүмкіндігі бар.

Әлемдік тоқымашылық нарықта қазақстандық және ресейлік кәсіпорындардың жағдайы  мына себептер бойынша нашар: шикізат  құнының аса жоары болуы, өнім өндіруде негізгі күш сапаны кемітетін  бағаны төмендетуге жұмсалады.

Қалған салалар әлемдік нарыққа  шығудың мүмкіндіктерін кеңейту  үшін оларға батыс компаниялармен стратегиялық серіктестік құрып, олардың технологиясы мен ноу-хауын пайдалануы керек.

Қазақстандық және ресейлік өндірушілерге  ең алдымен ішкі нарықтың қажеттіліктерін білуге және батыс елдерімен интеграцияға негізделген жоғары баға стартегиясы қойылады.

 

3.  Жаңа өнім өндіру бойынша шешім қабылдау

 

Жаңа ерекшеліктермен  ассортиментке қосылатын өнімді жаңа өнім дейміз. Мүлдем жаңа  (ешкімде  жоқ) өнім өндіру кәсіпорын стратегиясының ең басты артықшылығы болады және ол инвестицияны керек етеді.

Инвестицияны басқару мақсаты  – мына салалардағы негізгі стратегиялық бағыттарды анықтау; жаңа өнімді әзірлеп  енгізу; шығарылатын өнімдерді жетілдіру  және жаңғырту (модернизациялау); дәстүрлі өнім түрлерін өндіру одан әрі өркендету; өндірістен ескірген өнімді алып тастау.

Жаңа өнімді әзірлеу саласындағы  жаңартпашылық ( инновациялық) саясат шешім қабылдауға қажетті ақпараттық мазмұнын, көлемін, түрін қамтамасыз етеді. Инновация процесін алты кезеңге бөлуге болады:

1. Нарықтағы технологиялық  өзгерістер, ғылыми-зерттеу және  тәжірибелік-конструкторлық әзірлеу  бөлімдерінен, маркетингтік бөлімшелерден, өткізу бөлімінің ақпаратынан, сауда делдалынан, сатып алушылардан келіп түскен жаңа енгізулер туралы ақпаратты жинап, жүйелеу; жаңа өнімді әзірлеу және игеру бойынша кәсіпорынның әлеуетті мүмкіндіктері туралы ақпаратты алып, жұйелеу, сондай-ақ тәуекелділіктің деңгейінанықтау.

Бұл кезеңде өнімге деген  қажеттілікке байланысты факторлар  анықталуы керек. Нарықты талдауда басынан басталатын зерттеу жұмысы өнімнің стандарқа сәйкес келуін, сатып алушылардың назарын өзіне  аударып әкететіндей тартымды болуын, өткізу көлемін (кіші және үлкен партиямен) және т.б. белгілеуге мүмкіндік тудырады.

2. Жаңа өнім идеясына  қатысты ақпараттарды іріктеу  жаңа немесе ескі өнім технологиясындағы  айырмашылық пен ортақтығын анықтау;  кәсіпорынның мамандандырылуының жаңа өніммен сәйкестігі.

3. жаңа өнімнің экономикалық  тиімділігін талдау маркетингтік  бағдарламаны әзірлеумен бір  мезгілде жүргізіледі; жаңа өнімнің  жобасын техникалық жағынан әзірлеу;өнімнің  техникалық-экономикалық сипатың іріктеу, оның сапасы мен тұтыну ерекшелігін бағалау; сату көлемімен сұранысты бағалау жаңа өнімді игеру және жасау шығындарын, жаңа өнімнің өтелімділік мерзімін анықтау; жаңа өнімді өндіруге қажетті ресурстардың – машина, жабдық, шикізат, материал, жұмыс күші мен қаржының болуы; жаңа өнімнің табыстылығын бағалау және талдау.

4. Жаңа өнімді өндіруді  ұйымдастыру – жаңа бұйым өндірумен  айналысатын әрбір өндірістік  бөлімшелерге өндіру көлемін  жоспарлау; үлгілерді жасау және  экологиялық қауіпсіздік талаптарына  сай техникалық сынақтан өткізу; тауардың атауын, оның таңбасын, рәсімделуін, буып-түюін, таңбалануын (маркировкасын) әзірлеу.

5. Үш айдың ішінде  өнім бағасына қатысты  шектеулі  нарықты және басқа да коммерциялық  жағдайларды (бағаны, коммерциялық  кредитті және т.б. арзандату) зерттеу; өткізудің оңтайлы арналарын іріктеу; жарнама құралы мен әдісін таңдау.

6. Сату көлемін, өнімнің  пайдалылығын, сұраныспен ұсыныстың  қанағаттандырылу деңгейін, сатып  алушылармен байланыстың тұрақтылығын  есептеу негізінде жаңа өнімді  өндіріске (жаппай, сериялы) жіберу туралы шешім қабылдау; өндірістің қуаттылығы, ресурстар, қызметкерлердің біліктілік құрамы; өндіру мен өткізудегі инвестицияның жалпы сомасы, есептік кезеңдегі пайда мен залал бойынша нәтижелер ұйғаратын қаржы көздері.

Шешім қабылдаудың маңызды өлшемі ретінде тұтас кәсіпорын бойынша өткізу көлеміне жаңа өнімді енгізу әсерінің және басқа бұйымдардың өткізу көлемінің бағасын, сондай-ақ әзірлеу, өндіру, өткізу және жарнама шығындарының өтелімдік уақытының бағасы қолданылады.

Кез келген жағдайда жаңа өнімнің бағасын есептеу және белгілеу үшін кіріс пен шығыс коэффициенттері  өткізу нүктесі және өнімнің залалсыздық графигі пайданылады.

Өнім шығарғаннан кейін  оның сатылу процесіне тексеру жүргізіледі. Оның сатылу қарқыны мен өткізу көлеміне әсер ететін факторлар туралы ақпарат бухгалтерлік есеп беруде тіркеледі.

Жаңа өнімге баға беруден  басқа болашақта болатын өнімдер  мен жарнама бағалауда, баға анықтауда  маңызды орын алатын осы өнімнің  сатып алынатын жағдайлары зеттеледі.

 

 

 

 

 

 

 

3.Басқарушы шешімді қабылдау және оны жүзеге асырудың тетігі

 

3.1 Сатуға жататын өнімдердің  ассортиментін жоспарлау

 

Кез келген басқарушы  шешімді қабылдау үшін, ең алдымен  кәсіпорынның алдында тұрған мақсатын, міндетін анықтау керек. Ол үшін болашақтағы  шығындардың барлық баламасы бойынша, қажет ақпараттарды жинау керек.

Басқарушы есепте жинақталған  ақпараттарлың көмегімен оперетивтік  және болашақтық  сипаттағы екі  мәселенішешуге болады. Қосымша 1

Бұл арада біз, осы  тауарды, сатуға жататын өнім ассортименттерін анықтаудан бастаймыз, өйткені біз жоғарыда зиянсыздық нүктесін анықтаудың қыр-сырын жан-жақты қарастырғанбыз. Демек , кез келген бизнес үшін, алдымен сатуға жататын өнімнің жоспарын жасау керек.

Ол үшін бухгалтер-талдаушы келесідей мәселелерді рет-ретімен  шешуге кіріседі (бұл арада біздің мақсатымыз шаруашылық межеген табысқа қандай көлемді өндіргенде жететіндігін белгілеу).

Сонымен, біріншіден, кәсіпорын  өзінің болашақ кезеңдерінде жасалатын айнымалы мен тұрақты шығындарының ақпараттарын жинауы керек.

 

Қатар нөмірі	Шығыстар	“А”	“Б”	“В”
1.	Өнім бірлігіне есептелген тікелей (айнымалы) шығындар, оның ішінде:  - неізгі материалдар жалақы басқа да тікелей шығындар	3553	2395	4220
		110	855	2550
		870	645	760
		1583	895	910
2.	Тұрақты шығындарының жалпы  көлемі. Оның ішінде: - жалақы	17867000
		12500000

 

 

Екіншіден, осы кестеде  көрсетілген мәліметтер бойынша, өнімнің  сатылу мүмкіндігін зерттейміз де, олардың нарықтық коньюктурасын анықтаймыз. Осындай зерттеулердің нәтижесінде біздегі өндірілетін “А” өніміне деген сұраныс 46%, “Б” – 34 %, “В” - 20% деңгейінде қалыптасқан және әрбір өнімнің бағасы сәйкесінше мынаған тең: 3813; 2558; 4511.

Үшіншіден, кәсіпорында 73,3 млн теңге пайда табуды жоспарлаған, олай болса осы пайданы әкелетін әрбір өнімнің үлес салмғын табамыз. Мысалға, “А”өнімі бойынша: (73000*0,46) =33718 мың теңге көлемінде кұраған, осылайша қалғанөнімдер бойынша да есептеледі (24922; 14660).

Төртіншіден, көрсетілген  өнім түрлерінің қаншасын сатқанда, жоспарда белгіленген пайданы алуға болатындығын анықтауымыз керек. Ол үшін, бухгалтер-талдаушы баршаға белгілі матеметикалық әдісті қолданады (бұл арада сату көлемі белгісіз болғандықтан оны х деп аламыз).

 

              Сатудан түсетін    –     Айнымалы    –     Тұрақты =  Пайда

                 табыс, х                        шығын, х             шығын

 

  Сату көлемімен қатар, біз әрбір өнімнің тиесілі тұрақты шығындарын да табамыз, мысалы, “А” өнімі бойынша ол 82188,2 мың теңге (178670*0,46) құраған. Содан соң өнім бірлігін табу үшін, келтірілген формуланыпайдаланамыз:

3813х – 3559х – 82188200 = 33718000

260х = 115906200

Х = 445793 (өнім бірлігі, немесе данасы).

Осылайша өнімнің қалған түрлері бойынша шығарамыз да, оның нәтижесі басшыға түсінікті  болуы үшін, біз кестенің келесідей түрін ұсынамыз.