Қазақстан Республикасындағы депозиттерді сақтандыру,және халық жинақтарының динамикасы

8) Қазіргі режелерге сәйкес  басқа да талаптарды орындау.Қатысушы  банк қазіргі ережелер мен  талаптарды орындамаған жағдайда  Ұлттық банк оларға банктік  заңнамада қарастырылған шектеулі  ықпал ету шаралары мен санкциялар  қолдануға құқылы.

           Банктер өтініш пен құжаттарды  бергеннен кейін міндетті күнтізбелік  жарнасын төлегені туралы қазіргі  ережелердің қосымшыларына сәйкес  толтырылатын қатысушы куәлігін  алады. Қор қатысушылар куәлігінің  есебін қатысушы банктер реестеріндегі  ақпаратқа сәйкес жүргізеді. Қатысушы  куәлігін алған банктер қатысушы-банктер  реестірінде тіркеледі. 

Банктер  жеке тұлғалар салымдарын міндетті ұжымдық кепілдендіру жүйесінен  шығарылып, қатысушыкуәлігі мына жағдайларда  қайтарып алады:

-        қатысушы-банкке  депозиттер қабылдауға жеке тұлғалардың  банктеріндегі шоттарын ашу және  жүргізуге берілген лицензияның  күшін жою немесе тоқтата тұруға  шешім қабылданғанда;

-        жыл  бойында бірнеше мәрте (екі  немесе одан да көп) Қорға  жарналарды кешіктіріп төлейтін  болса немесе аударымдарды толық  көлемде жасамаса;

-  қазіргі ережелер  мен белгіленген басқа да талаптар  бұзылғанда.

Жеке тұлғалардың салымдарын міндетті ұжымдық кепілдендіру жүйесінен  шығарылған жағдайда және оның қатысушы куәлігі қайтарылғаннан кейін қатысушы банк, банк реестірінен шығарылады. Қатысушы банкке жеке тұлғалар салымдарын міндетті ұжымдық кепілдендіру жүйесінен  шығарылғандығы туралы Ұлттық банк осы  шешімді қабылдағаннан кейін  үш күн ішінде  қайтарып беруге міндетті.Қор  басқармасының қатысушы куәлігін беру немесе жеке тұлғалардың міндетті ұжымдық  кепілдендіру жүйесінен банк қатысушы-банкті  шығару туралы шешімі үш жұмыс күн  ішінде республикалық баспа беттерінде мемлекеттік тілде немесе орыс тілінде  жариялануы тиіс.Банк-қатысушының әрбір  салымщысына Қор келесі тәртіптегі салымдары бойынша өтем жүргізеді:

-  200 000 теңгеге дейінгі  салымдар бойынша – 100 % сомасы  қайтарылады;

-   200 мыңнан 400 мыңнан  теңгеге дейінгі салымдар бойынша  200 мың теңге + 200 мыңнан асқан  соманың 80 %;

-   400 мыңнан 600 мың теңгеге  дейінгі салымдар бойынша 200 мың  теңге + 200 мыңнан асқан соманың  80 % + 400 мың теңгеден асқан соманың  60 %;

- 600 мыңнан 800 мың теңгеге  дейінгі салымдар бойынша 200 мың  теңге + 200 мыңнан асқан соманың  80% + 400 мың теңгеден асқан соманың  60 % + 600 мың теңгеден асқан соманың  40%;

-   800 мыңнан 1 млн.теңгеге  дейінгі салымдар бойынша 200 мың  теңге + 200 мыңнан асқан соманың  80% + 400 мың теңгеден асқан соманың  60 % + 600 мың теңгеден асқан соманың  40 % + 800 мың теңгеден асатын соманың  20%;

-   1 млн теңгеден  астам сома бойынша 80 % 200 мың  теңгеден + 60% 200 мың теңгеден + 40 % 200 мың  теңгеден + 800 мың теңгеден асатын  соманың 20 %;

-  60 % 200 мың теңгеден + 40 % 200 мың  + 20 % 200 мың теңгеден + 1 млн  теңгеден соманың 10 % мөлшерінде;

Бір салымшының салымдарының  барлығы  қосылып бір салым  ретінде қарастырылады. Өтем ақы  теңгемен жүргізіледі. Шетел валютасындағы  салым сомасы сол салым орналастырылған  банк-қатысушының еріксіз таратылуы  туралы шешімі күшіне енген күнгі  кедендік және салықтық төлемдерді есептеу  үшін және олардың мақсаттары үшін Ұлттық банкпен тағайындалатын шетел  валютасының теңгеге қатысты  курсы бойынша анықталады.Банктерге  орналастырылған уақытша бос  ақша қаражаттары салымшы үшін екі  рөл атқарады, яғни, бір жағынан  ақша ретінде, ал екінші жағынан салымшыға  табыс әкелетін капитал рөлін  атқарады.          Банктермен тартылатын депозиттердің көлемі негізінен 4 факторға тәуелді болып келеді:

-халықтың ақшалай табыстарының  көлемі;

-олардың банктік жүйеге  деген сенімінің деңгейі; 

-салымдар бойынша нақты  пайыз мөлшерлемесі;

-елдегі банктік жүйенің  даму деңгейі және ондағы қаржылық  өнімдердің дамуы;

Салымшылар алдында өз міндеттерін атқару үшін Қор Ұлттық банктен, ҚР үкіметінен, басқа ұйымдардан қарыз алуға құқығы бар немесе Ұлттық банктің ресим қайта қаржыландыру мөлшерлемесінен жоғары мөлшерлеме бойынша олардың  кепілдемелері  негізінде қарыз ала алады. Күнтізбелік жарнаның міндетті мөлшерлемесі әрбір қатысушы-банктер үшін оның қаржылық жағдайы мен әдістеріне сәйкес жеке белгіленеді. Ұлттық банк белгілейтін бұл мөлшерлеме есептік тоқсанның соңғы мерзіміндегі күнтізбелік міндетті жарна төленер алдында салымдар сомасының 1,125%-тен 0,375%-ке пайызға дейін мөлшерді құрайды.Резервті қалыптастыру үшін салымдар бойынша өтемдер келесі тәртіппен жүзеге асырылады:

1) Салымдар бойынша бойынша  толық көлемде өтемдері өтеу  үшін қатысушы-банктер алғашқыда  аударған міндетті күнтізбелік  жарналар мен Қор активтерін  орналастырудан түскен инвестициялық  табыстар сомасы пайдаланылады.

2) Алғашқыда қалыптастырылған  резервтік сомасы жеткіліксіз  болған жағдайда Қордың жарғылық  капиталынан 500 млн. теңгеден аспайтын  сомадағы ақша пайдаланылады.

3) Салымдарды өтеу үшін  резервтің алғашқы қалыптастырылған  сомасы жеткіліксіз болған жағдайда  жетіспеген соманың 50%-н қатысушы  банктердің Қордың банктік шотына  қосымша жарналар төлеу арқылы  төленеді, ал салымдар бойынша  жетіспеген соманың 50% Қор есебінен  қарызға алынады.

          Салымдарды өтеу үшін Қордың  қарызға алынған ақшалары, сондай-ақ  Қордың жарғылық капиталының  есебінен төленген өтелу сомалары  еріксіз таратылатын қатысушы-банкке  регресті талапты қанағаттандыру  есебінен жабылады, сонымен бірге  қатысушы банктердің мөлшері  мен мерзімі Қор басқармасының  қатысушы банкке тартылған, сақтандыруға  жатқызылған салымдарының мөлшеріне  тәуелді түрде белгіленетін төтенше  жарналар есебінен жабылады.  Қатысушы-банкке Ұлттық банктің  қолдануы мүмкін болатын шектеулі  ықпал етуі мен санкциялары  банк заңнамасында қарастырылған  болса да, бұл банкті міндетті  күнтізбелік, қосымша және төтенше  жарналарда төлеуден босатпайды.Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын. Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфляция  әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып етумен байланысты болып отыр. Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қорын құру онай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту, екіншіден, ақша иелерінің табыстарын өсіру, үшінішіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін мемлекеттен ретеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес. Соңғы жылдардың тәжіребесі көрсеткендей экономиканы мемлекеттік реттеу бойынша іс-шаралар ғылыми, әдістемелік және ұйымдастырушылық негізде органикалық бірігуді қажет етеді. Осы үш бөлімнің біреуінің әлсіреуі экономикалық-әлеуметтік процестерді реттеуде кері әсерін тигізеді және ақша-несиелік, әлеуметтік сонымен бірге халықаралық байланыстардың бұзылуына әкеліп соқтырады.2000 жылы өткен қаржыгерлерден конгресінде “Қаржыгерлер ассоциациясының” төрағасы Д. Сенбаев 400 млн. доллардан астам ақшалай қаражат халық қолында қалып отыр, оны экономикаға банк жүйелері арқылы тарту халықтың банктердегі салымдарын сақтандыру қорын ашуменен іске асады десе, Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осы қаржыгерлердің конгресінде халық қолында 1 миллиардтан астам қаражат бар, ол қаражаттарды сақтандыру қаражат иелеріне де, ел экономикасына да тиімді дей келе, Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру-банктердің өздерінің шешетін мәселесі, бірақ мемлекет тұсынан көмек пен реттеуді қажет етеді деп тұжырымдады.Екінші деңгейдегі банктердегі тұрғындардың және ұйымдардың салымдарын банктердің төлем қабілетінің болмай қалуынан қорғауды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банкке екінші деңгейдегі ірі банктерімен бірлесе отырып қысқа мерзімде тұрғындардың депозиттерін ұйымдық сақтандыру жүйесін құруды және оны іске қосуды тапсырды. Көп ұзамай, 1999 жылдың 5 қарашасында Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктермен банктер ассоциациясымен және қаржыгерлер ассоциациясымен бірлесе отырып екінші деңгейлегі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымды сақтандыру ережесін енгізді. Осы сақтандыру жүйесі шеңберінде жарғылық қоры 1 миллиард теңгені құраған “Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) кепілдендіру (сақтандыру) қоры” ЖАҚ құрылды. Бұл қорға қаржы жағдайы тұрақты халықаралық стандарттар негізінде қызмет көрсетуші тұрғындардың мерзімді салымдарының 90% мөлшерін өздеріне жинақтаған 17 банк алғашқыда мүше болып отыр. Бұл банктер: “Тұран-Әлем Банкі”, “ЦентКредит Банкі”, “Қазақстанның Халық жинақ Банкі”, “Алматы Сауда Қаржы Банкі”, “Темір Банкі”, “Көмір Банкі”, “Демір Қазақстан Банкі”, “КазКоммерцБанкі”, “Цесна Банкі”, “Нұр Банкі”, “Евразия Банкі”, “Каспий Банкі”, “Қазақстанның Сити Банкі”, “Қазақстанның HSBC Банкі”. Қазақстанның жеке тұлғаларының салымдарын сақтандыру Қоры “Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымды кепілдендіру (сақтандыру) Ережесі” негізінде және басқа да Қазақстан Республикасы Конституциясына, Заңдарына нормативті актілеріне сүйене отырып қызмет ететін қаржы мекемесі. Бұл қордың негізгі мақсаты – қатысушы-банктердің еріксіз жойылуы жағдайында жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру жолымен салымшылардың мүддесін қорғау. Қор салымшымен банктің арасындағы қатынаста салымның сақталуының кепілі ретінде үшінші тұлға болып қызмет атқарады. Салымшылырдың мүддесін қорғау банктерге деген тұрғындардың сенімін қайта қалыптастыруға бағытталған. Өйткені халықтың банктерге, қорларға, басқа да қаржы мекемелеріне деген сенімі соңғы бес-алты жылда өте төмендеп кетті.Бұған себеп аталып отырған мекемелердің өз қызметтерін дұрыс атқара алмауы нәтижесінде жабылып қалуы, банкротқа ұшырауы, міндеттелерін өз уақытында орындамауы, оған мемлекеттің қолданатын шараларының болмауы және тағы басқа көптеген жағдайлар. Өз жұмысын жаңадан бастап отырған Депозиттерді сақтандыру қоры тәжірибесі көп шетелдердің депозиттерді сақтандыру қорларының жеке тұлғалардың сұранымды, мерзімді салымдарын және жеке фирмалардың шотарындағы ақшалай қаражаттарын сақтандыру мүмкіндігін өз қаржы жағдайы күшейіп алғаннан кейін енгізуіне болады. Нарықтық экономикасы жақсы дамыған елдердің  банк жүйесінің бірден-бір бөлінбес бөлігі – салымдарды сақтандыру қоры болып табылады. Өйткені салымдарды сақтандыру жүйесі салымшылардың сеніміне жауапты және олардың салымдарының жоғалмауына, тәуекелден қорғалуына кепілдік береді. Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру жүйесі шет ел тәжірибелеріндегі сақтандыру жүйелерінің Қазақстан экономикасы  жағдайына қолайлы, тиімді жақтарын алып, қалыптасуда. Қор бүгінгі күні өз Ережесін бойынша қаржы жағдайы нашарланған банкті банкрот деп сот шешімінің жариялануымен агент-банк арқылы оның салымшылырына сақтандырылған салым сомасын төлеуді ғана міндеттеніп отыр. Қаржылық қиыншылық көріп отырған банкке қаржылық көмек көрсету немесе келесі бір қаржы жағдайы тұрақты банкке осы банктің активтерін сату туралы ешқандай сөз қозғалмайды. Қор өз қызметінде қатысушы-банктердің сақтандыру жарнасының жоғарылмауы жағдайын ескеріп өз Ережесіне шетелдер сақтандыру жүйелерінің озық нәтижелерін енгізуі керек.Қазақстанның салымдарды сақтандыру қорының қарамағында әр уақытта өсіп отыратын қордың резервін құрайтын сақтандырылған салымдар бойынша  өтеу үшін төлеуге арналған ақша сомасы бар. Әр тоқсан сайын қатысушы-банктердің күнтізбелік жарналарды аударуымен қордың резерві толығып отырады. Егер қатысушы-банктің бірінің жойылуы барысында сақтандырылған салымдар сомасын өтеуге арналған қордың активтері жеткілікті болмай жатса, онда жетпеген ақша сомасының жартысы қатусышы-банктердің қосымша жарна төлеуі есебінен төленеді.Салымдарды өтеу қордың қатысушы-банктер арасынан тендр өткізіп анықтаған агент-банкі арқылы іске асады. Осы агент-банк арқылы салымшылар өз салымдарын алуына болады. Ал қордың алған қарызы, төлеген қосымша жарна сомасы және өтелінуге жұмсалынған алғашқы қордағы бар резервтік активтер сомасы жойылып жатқан банкке регрестік талап қою есебінен қайтарылады. Қордың алған қарызы және жарғылық қор есебінен сақтандырылған салымдар сомасын өтеуге жұмсалынған қаражаты қатысушы-банктердің күтілмеген жарнасы есебінен өтелінуі мүмкін. Мұнан түсінетініміз – салымдарды сақтандыру жүйесі ұжымды болып табылады. Сондықтан да қатысушы-банктер еріксіз жойылып жатқан банктің салымдарын өтеу (қайтару) бойынша бірлесіп жауапкершілік жүктейді. Ақшалай қаражаттарын банк депозиттеріне салу барысында салымшы ол банктің сақтандыру жүйесінің мүшесі ме, әлде жоқ па екен білуі керек. Салымдарды сақтандыру жүйесіне мүше болып табылатын банктердегі мерзімді депозит қана сақтандыру объектісі болып табылады, ал басқа депозиттер сақтандыруға жатпайды.2006 жылдың шілде айына дейін депозиттерді сақтандыру келесі мазмұнда болды: егер қатысушы-банк еріксіз жабылатын болып жатса, онда Қор банк-агент арқылы салымшыға 200 000 теңгеге дейінгі салымы бойынша 100% өтеу жүргізеді, ал одан ары қарай бекітілген ережелер бойынша өтелінеді. Қатысушы-банктегі бір салымшыға салымы бойынша максималды өтеу көлемі 1 000 000 теңгені құраған. Бұл салымдарды өтеу жағдайы жеке тұлғалар үшін кейбір жағдайларды түсініксіз және сақтандыру қоры мен банктер үшін көп жұмыс уақытын алатын тиімсіз болғандықтан, бұл жағдайды өзгерту мәселесі көтерілді.    Салымдарды кепілдендірудің өсу көрсеткіштері. 2007 жылдың 1 қаңтарына дейін 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап кепілдендірілген депозиттер Мерзімді депозиттер 7 млн.теңгеге дейін;Талап етуге дейінгі депозиттер;Карт-шот пен ағымдағы шоттардағы ақша қалдықтары;

Жеке тұлғалардың  барлық депозиттері

Кепілдендіруді қамтамасыз етудің максималдық көлемі   400 000 теңге 700 000 теңге

Кепілдендірудің қамтамасыз ету төлемі төленеді Депозиттік валютада Теңге бойынша

Кепілдендірудің қамтамасыздығының  төленуінің басталуы сот шешімінің күшіне енуінен бастап 7 жұмыс күн ішінде сот шешімінің күшіне енуінен бастап 14 жұмыс күн ішінді

Кепілдендірудің қамтамасыз етілуінің төленуі банк-агент  арқылы Төлем басталғаннан кейін 3 ай мерзім ішінде Төлем басталғаннан кейін 6 ай мерзім ішінде

Кепілдендірілген депозиттер бойынша сыйақының максималдық  көлемі Қормен бекітіледі Қормен бекітілмейді (әр банк өз бетінше бекітеді)7 шілде 2006 жылы Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен «Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің депозитті міндетті сақтандыру » заңы бойынша, депозиттік кепілдендірудің жүйесін жаңарту және салымшылар алдында кепілдендірудің тартымды түрлерін ұсыну туралы құқықтық негіз құрылды. 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап бір салымшыға деген сақтандырудың максималдық көлемі 700 000 теңгені құрайды.Ал қазіргі уақытта жеке тұлғалардың депозиттерінің көлемін сақтандыру деңгейі теңге бойынша 700 000 теңге, ал шетел валютасы бойынша 360 000 теңге немесе 90 пайыз мөлшерінде және депозит сомасының пайызы Ұлттық банктің қайта қаржыландыру ставкасын 50% есебінде қайтарылу жағдайыменен қайта қаралып, бекітілді.

 

 

 

 

 

 

                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                               II-тарау

                        2.1.Қазақстанның бөлшек депозит нарығы

Сыртқы нарықтан ресурстарды тарту мүмкіндігінің болмауы ресурстық база ретінде ішкі депозиттердің әлеуетті тартымдылығын елеулі арттырды. Алайда, қорландырудың ішкі көздері дәстүрлі түрде барынша шектелген болуынабайланысты клиенттердің банк жүйесіне деген сенімін сақтау проблемасы өте көкейкесті болып қалып отыр.

Осы міндеттерді шешу мақсатында мемлекет жеке тұлғалардың депозиттері бойынша кепілдік берілген өтемақы көлемін ұлғайту туралы шешім қабылдады, ол 2012 жылғы 1 қаңтарға дейін бес миллион теңгені құрады. Кепілдік берілген өтемақы көлемінің көбеюіне байланысты ҚР Ұлттық Банкінің Қорды барабар қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету мақсатында Қордың жарғылық капиталы 110 млрд. теңгеге дейін жеткізілді. Қабылданған дағдарысқа қарсы мемлекеттік бағдарлама шеңберінде Қордың жарғылық капиталы бұдан әрі де жыл сайын 01.01.2012 қарсаңына дейін 10%-ға көбейтілетін болады. Бұл шаралар банктерге қатысты қоғамдағы үрейлі көңіл-күйдің алдын алуға мүмкіндік береді. 12

Экономикадағы және банк жүйесіндегі  жағымсыз үрдіске қарамастан халықтың банк секторына деген сенімі жоғалған жоқ. Өткен жыл ішіндегі халықтың екінші деңгейдегі банктердегі салымының өсуі шамамен 29%-ды құрап, 2010 жылдың басында абсолюттік мәні 1,9 трлн. теңгеге жетті. 01.01.2010 қарсаңында салымдардың жиынтық көлемі 6 621 млрд. теңгені құрады, бұл 01.01.2007 мезетіндегі көрсеткіштен 2,5 есе көп1-кесте.

ЕДБ салымдарының өсіңкілігі (резидент еместердің шоттарын есепке алмағанда)

				қаңт.07			қаңт.08		қан	09		қаңт.10
ЕДБ-дағы салымдар (млрд. теңге), оның ішінде:		2 630				3 384			5 256				6 621
ЕДБ-дағы жеке тұлғалардың салымдары (млрд. теңге)		1 039				1 420			1 481				1 891
кезең ішіндегі %-дық өзгеріс		77.3%				36.7%			4.3%				27.7%
ЕДБ-дағы заңды тұлғалардың салымдары (млрд. теңге)		1 591				1 964			3 775				4 730
кезең ішіндегі %-дық өзгеріс		108.5%				23.4%			92.2%				25.3%

Жалпы алғанда, қазақстан банктеріне жеке тұлғалар салған депозиттердің көлемі екі жыл ішінде 1/3 есеге өсті: дәлірек, 2008 жылы – 3% және 2009 ж. – 29% өсу қарқыны орын алды.

Ірі салымдар көлеміндегі өзгерістер 2009 жылы депозиттік негіздің өсуінің анықтаушы факторы болды, осы өсім 15 млн.теңгеден асады – 660 млрд. теңгеден 869 млрд. теңгеге дейін немесе 32%. Мерзімді депозиттердің көлемі 1-ден 5 млн теңгеге дейін – 87 млрд. теңгеге елеулі өсті. Одан басқа, жылдық өсім шамамен 65 млрд. теңгені құраған ағымдағы шоттардағы қалдық ақшалардың өсуі, сонымен қатар, талап еткенге дейін салымдар көлемінің 33 млрд.теңгеге өсуі маңызды роль атқарды. Кепілдік берілген өтемақы сомасы 2008 жылдың IV тоқсанынан бастап 5 млн. теңгеге дейін артқаннан кейін жеке тұлғалардың 5 млн теңгеге дейінгі мерзімді депозиттерінің жиынтық көлемі 489 млрд. теңгеден 580 млрд теңгеге дейін немесе 19%-ға өсті.

5 млн. теңгеге дейінгі сома шоттары барларды қоса алғанда ЕДБ-дағы жеке тұлғалардың шоттарының жалпы саны 99,8%-ды, ал мұндай депозиттердің мөлшері 45%-ды құрады.

Қордың болжамдары бойынша, ЕДБ-дағы жеке тұлғалардың депозиттік базасы шамалы қарқынмен ғана өсетін болады.

              2.2.ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАРЖЫ

НАРЫҒЫНДАҒЫ АХУАЛЫ ЖӘНЕ 2010-2012 ЖЫЛДАРДАҒЫ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДЕПОЗИТ НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУ КЕЛЕШЕГІ

Қазақстан экономикасына жалпы шолу

Алдыңғы екі жыл қазақстанның қаржылық секторы мен тұтастай экономика үшін ұзаққа созылған дағдарыс кезеңі болып табылды, ол әлемдік экономикадағы белсенділіктің баяулауы қаржылық және тауар нарықтарының тұрақсыздығымен, экономикалық өсу мен республикадағы ішкі сұраныстың азаюымен, негізгі экспорт тауарларына, сондай-ақ, жылжымайтын мүлік нарығындағы бағаның құлдырауымен сипатталды.

Шикізат тауарларына әлемдік бағаның елеулі ауытқуы өтімділік тапшылығы жағдайын шиеленістіре түсті. Мысалы, 2008 жылғы шілдеде Brent маркалы мұнай баррелінің бағасы шамамен 147 долларды құраса, ал 2008 жылдың аяғында мұнай бағасы 3,7 есе төмендеп, баррелдің бағасы бар болғаны шамамен 40 долларды құрады.

2009-2010 жылдар республиканың негізгі экспорт тауарларына бағаның біртіңдеп қалпына келуімен ерекшеленеді. Мемлекеттердің көпшілігі дағдарыстың салдарларымен күрес үшін қабылдаған қазыналық және монетарлық сипаттағы шаралары олардың экономикаларының 2009 жылдың екінші жартысында біршама жандануына алып келді. Көптеген дамушы елдердің өсуін қалпына келтіруде тауар нарықтарындағы бағаның, әсіресе энергия ресурстарына бағаның өсуі негізгі мәнге ие. Мысалы, 2010 жылдың сәуірінде мұнай баррелінің бағасы 85 доллардан асты және болжауларға сәйкес, шикізат тауарларына баға орта мерзімді келешекте сақталатын болады, бұл жақын келешекте Қазақстанның экспорттық түсімінің көбеюіне болжам жасауға мүмкіндік береді.

Шикізат тауарларына әлемдік бағаның өсуі, сонымен қатар Ұлттық банк 2009 жылдың басында жүргізген бір сәттік девальвация экономиканың экспорттық-бағытталған салаларын қолдады, яғни өткен жылдың 2-жартысынан бастап өндірістің қалпына келу динамикасын және қаржылық көрсеткіштердің жақсартылғанын көрсетеді.

Тұтастай, 2009 жылы ЖІӨ 1,2%-ды құрады. Экономиканың өсуін сақтауға мемлекеттік қолдаудың маңызды көлемі, сондай-ақ өткен жылдың екінші жартысынан бастап әлемдік тауар нарықтарындағы баға конъюктурасының жақсаруы ықпал етті.

Мемлекеттік дағдарысқа қарсы бағдарлама және оның нәтижелері

Ағымдағы әлемдік дағдарыс Қазақстанның экономикасына бірнеше себептер бойынша елеулі әсер етті, олардың арасынан мыналарды бөліп көрсетуге болады: