Инвестициялық жобалардың мәні, мазмұны және тиімділігін бағалау әдістері

Инвестициялық  саясат біртұтастық инвестициялық нарықты  алмасу операцияларын  қамтамысыз ететін  институтционалды  және  инвестициялық  инфрақұрылым болып бөлінетін қолдау және  бақылау сәйкес жүйесімен анықталуы қажет.

Бірінші факторды дұрыс қрлдану эффекті – бұл  оптималды анағұрлым жуық инвестициялық ресурстардың  таратылуы, оған бәсекелестіктің арқасында қол жеткізіледі. Екіші  фактордың эффекті – бұл инвесторлардың инвестициялық  қызметке  қатысуларымен байланыста трансакциялық  шығындарының төмендеуі. Беріген  жағдайға трансакциялық шығындар деп

ақпарат алумен, байланысты шығындарды, келісім құру үрдісінде болатын

шығынларды атауға болады. Олардың  төмендеуі нарықтың  инфрақұрылымы арқасында, әдетте нарықтың дамыған инвестициялық  инфрақұрылымының арқасында қамтамасыз етіледі[13].

Жалпы  жағдайда, инвестициялық нарықты  инвестициялық

ресурстармен алмасу инфарқұрылымы ретінде қарастырған жөн. Табиғи ресустарды және  қоғамның мүлікті қолдану құқығы кез келген  облыстық  әкімшіліктің негізгі құндылығын құрайды, ала таза ақша  ресурстарын әдетте өте аз   екенін  ескерген     жөн.   Біздің    ойымызша,    әкімшілік     аймаққа                                                                                                                 

ресурстарын тарта алады, егер инвестициялық нарықтың инфарқұрылымы

құрылса және аймақтық құқықтары іске қосылса.

Инвестициялық саясатты  қаржыландырудың негізгі көздері:

-         республикалық жекеменшікке  объектілерді приватизациялаудан түскен қаржы;

-         амортизациялық шығару қорларының қаражаттары,

-         халықаралық техникалық көмек гранттары және қаражаттары;

-         республикалық және аймақтық бюджеттің  инвестициялық программаларының дамуына арналған қаражаттар;

-         араласқан инвестициялар қаражаттары;

-         халықтың және аймақ кәсіпорындардың арнайы аймақтың қорлары, банктерде жәнеқорғау компапияларында аккумулярланған уақытта еркін ақша қаражаттары;

-         коммерциялық банктер және халықаралық ұйымдар қаражаттары;

-         аймақтық бағдарламалардың және жобалардың ірі инвесторларымен тендерліп келісімшарттардан алатын қаражаттар.

Аймақ деңгейіндегі стратегиялық сипаттағы инвестицияландырудың міндеттері:

-         аймақтың инвестициялық нарықтың тиімді жұмыс істейтін инфрақұрылымын құру;

-         төлеуге қабілетті сұраныстары соның ішінде аймақ кәсіпорындарының өніміне  сұранысты кеңейту;

-         кәсіпорынның ішкі ресурстарын  инвестициялауға амортизацияны және пайданы  қолдануды  қамтамасыз ететін жағдайлар құру;

-         аймақтық инвестициялық нарықты капиталдың және басқа да  инвестициялық ресурстардың  халақаралық нарығына интеграциялау;

-         аймақ экономикасына шетел және ішкі инвестицияларды тарту үшін тиімді жағдайлар қалыптастыру.

Аймақ деңгейінде шешілетін стратегиялық міндеттер облыс аймағында және     елдегі   жағдайлардың   өзгеруіне   байланысты    өзгереді.   Барлық

облыстарда, аймақтарда қолдануға жарамды  әмбебап рецепт болуы мүмкін емес, әрбір жағдайда жеке тәсіл қажет,  дәл берілген аймақ үшін актуалды міндеттерін шешу қажет. Инвестициялық қызметтің қолдау  бағдарламасын  екі-үш жылдан кем емес кезеңге құрған жөн. Алдағы проблемаларды табу  және құрылымдау үшін  жоба алдында талдау өткізу қажет. Бұл  талдау негізінде инвестициялық  қызметтің даму стратегиясын анықтайтын мақсатар жүйесінен  тұратын мақсатты блок құруға болады.

Инвестициялау бағдарламасының  стратегиялық мақсаттарын және  міндеттерін нақтылау, берілген мақсатпен бағдарламаның стратегиялық мақсатына жету үшін салыстырмалы маңыздылығын  бақылау жолымен орындалады. Бұл  бақылау, өз кезегінде, экспертті талдау процедурасына негізделген.

Программалардың мақсаттарының қалыптасуымен сипатталатын бірінші кезеңде оның негізгі нормативті көрсеткіштері сандық өлшемде шығарылып және бекітілуі керек. Нәтижесінде, программаның жалпы бағыттылығын көрсететін мақсаттар ағашы қалаптасады[14].

Инвестициялық программаны өңдеу – екінші кезеңінде бірінші нұсқалары,  олармен қоса шаралардың альтернативті  комплестері қалаптасады және қосалқы программалардың  мүмкін комбинациялары  құралады.

Инвестициялық программаны құру – үшінші кезеңде барлық альтернативті нұсқаулардың салыстырмалы  бағалау жүргізіледі және олардың ішіндегі ең тиімдісі анықталады  және ол программаның алдын ала жобасы болады. Ол сандық көрсеткіштер жүйесі  түрінде рәсімделуі қажет.

Инвестициялық программаның қалаптасу соңғы кезеңінде тандалған нұсқаның бөлшектеуі жүргізіледі, қаржыландырудың көздері және мерзімдері анықталуы, сонымен қтар программа жобосының рәсімделуі жүргізіледі.Өз кезегінде, программалар негізінде аймақтық жалпы инвестициялық саясаты шеңберінде жеке инвестициялық технологияларды

бөлшектейтін қосалқы  прогрммалар құрастырылады.         

Қосалқы  программаларды  құрастыру  және іріктеу процедурасы  келесі  талаптармен  және  шарттармен анықталады:

- қосалқы программалардың   әрқайсысы  бойынша  қаржыландырудың  қажетті  көлемі анықталады;

- қосалқы программалардың аймақтық  экономикалық  және әлеуметтік  дамуының  жалпы стратегиясының  жүзеге асуындағы  мәнділіктері  бойынша  олардың  маңыздылық   бағалауы  жүргізіледі;

- автордың сипаты  бойынша аймақта  жүзеге асатын инвестициялық  жобалар аймақтық инвестициялық саясат  шеңберінде келесідей  үш топқа бөлінеді:

1. Өздерінің әлеуметтік, экологиялық  немесе қоғамдық пайдалы  бағыттылығының  күшіне  байланысты аймақтық  әкімшілігімен  қаржыланатын жобалар. Бұл аймақтық,  облыстық инфрақұрылымның

құрылуымен,  сонымен қатар  теміржол  құрылысымен,  байланыс  және кіші энергетика дамуымен,  заманға сай нарықтық  инфрақұрылымның  құрылуымен байланысты  жобалар.  Мұнда  тағы да жаңа  жұмыс орындарының  көбеюімен  байланысты  жобаларды  жатқызуға болады;

2. Аймақ, облыс  әкімшіліктерімен  қолданылатын,   бірақ экономикалық  тиімділік  және  потенциал  инвестор үшін  пайдалылық күшіне  байланысты басқа көзднрден  қаржыланатын жобалар. Бұл  категорияға  жаңа технологияларды игерумен және  өнімнің жаңа  бәсекелестікке  қабілетті түрлерін шығарумен  байланысты инвестициялық жобаларды,   сонымен  қатар   шаруашылық   айналымдағы    материалды

ресурстарды  және аймақтын, облыстың  ғылыми-техникалық потенциалын тартумен  байланысты  инвестициялық жобаларды  жатқызуға  болады;

3. Аймақ, облыс әкімшіліктерімен қолдау  таппайтын,  бірақ олардың   рентабельділік  күшіне жүзеге  асырылатын  жобалар.  Бұл  категорияға  жүзеге асырылуы  аймақтағы  экологиялық  жағдайды  нашарлататын  инвестициялық  жобаларды,  сонымен қатар   шылым  өнеркәсіптігін  дамыту  бойынша  және тағы да басқа  халықтың тұрақты сұранысына ие,  бірақ пайдалы деп қабылданбайтын  өнімдерді  өндіруді  дамыту бойынша жобаларды  жатқызуға  болады[15].  

                                ҚОРЫТЫНДЫ 

Сонымен,  егер  бастапқыда  инвестицияны  жүзеге асыру   жетекшілері өз  бетінше инвестицияға  қатысты  шешім  қабылдай алатын  кәсіпорынның жұмысы  болып көрінсе,  онда мұндай  жағдайда ең әуелі шешімнің зардаптарын бағалауды үйрену керек, өйткені инвестициялардың жүзеге асырылмауы да өзінше бір стратегия.  Инвестициялық  стратегиясы  деп ұзақ мерзімді мақсаттар кешені және оларға жетудің  анағұрлым тиімді  жолдарын таңдау түсініледі.

Кәсіпорынның  инвестициялық стратегиясы  ұзақ мерзімді  мақсаттарға бағытталуы  қажет және сәйкес инвестициялық  жобалар мен  бағдарламаларды іріктеп алу арқылы  ағымдағы  шаруашылық  қызмет процессінде жүзеге асырылуы тиіс.  Инвестициялық  жоспардың қалыптасуы күрделі шығармашылық процессті білдіреді,  ол кейбір жағдайлар  мен инвестициялық нарықтың  жалпы және жекелеген сегменттер аралығындағы конъюнктурасын болжауға негізделген.Бұл стратегия әрқашанда экономикалық дамудың далпы стратегиясы  шеңберінде қалыптасып, онымен мақсаты,  кезеңдері, жүзеге асу мерзімі бойынша үйлеседі.

Кәсіпорынның  әр түрлі кезеңдердегі нақтыланған ұзақ мерзімді мақсаттары: белгіленген нормаларға және пайда көлеміне жету, нарыққа бақылау жүргізудің  үлесін және сауда айналымын ұлғайту арқылы масштабты өсіру, жаңа өнім өндіру, өндіріс шығындарын төмендету үшін инвестициялық стратегияны қалыптастыру қажет.

Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясын қалыптастыру кәсіпорынның да, потенциялды  стратегиялық инвестордың да ортақ мүдделерінің  қиылысуы кезінде жүзеге асады және неғұрлым    стратегияның    дұрыс   жолға қойылуы  компания үшін  де   кәсіпорын  үшін де тиімділігін  арттырады,  өндіріске   ықпал   жасайды. Сонымен  қатар  компания  бірлігіне,  ұйымшылдығына,  мәртебесіне  әсер етеді.

            ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ    

1.Әлжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау. – Алматы: «Қазақ университеті», 2006. – 23-33 бб

2.Бағдарлама «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу» Экономика негіздері,№6, 2006. –  29-31 бб

3.Цхай А.С. «Модели инвестиционного проектирования» Хабаршы-Вестник,№2, 2006.– 50-53 бб

4.Бохаев Д. «Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері» Экономика негіздері, №6 2006. – 4-7 бб

5.Демесинов Т. «Роль инвестиционного проектирования в финансовом  обеспечении банками роста экономики страны» Хабаршы-Вестник, №4 2006. – 53-56 бб

6.Бохаев Д. «Инвестицияның тиімділігін бағалаудың қарапайым әдістері» Қаржы-қаражат, №5 1998. – 29-32 бб

7.Әмірқанов Ә., Тұрғұлова А.К. Қаржы менеджменті.Оқу құралы. – Алматы:2002. – 187-190 бб

8.Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы: экономика, 2003. – 158-166 бб

9.Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. – Алматы: Экономика, 2001. – 291-305 бб

10.Байсартов Э. «Роль государства в инвестиционной  сфере» Қаржы-қаражат,№6 2004. – 90-94 бб

11.Супугалиева Г.И. «Банк аясындағы инвестициялау» Хабаршы-Вестник,№3 2004. – 26-29 бб

12.Тулеубаева М.К. ҚР-ң инвестициялық қызметінің талдауы. Хабаршы-Вестник, №5 2004 – 69-71 бб

13.Шаханов Т. «Инвестиционная  политика коммерческого банка»Экономика негіздері, №3 2005. – 21-23 бб

14.Молдахметова М.Н. «Инвестициялық стратегия механизмін реттеу» АльПари, №4-5 1999. – 70-73 бб

15.Бочаров В.В. Методы финансирования  инвестиционной деятелности предприятий. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 64-67 бб