Қаржы менеджментінің мазмұны

Кәсіпорынның  дамуының стратегиялық мақсатына бағытталуы ең тиімді деген шешім қайшылыққа тап болса, онда оны өзгерту қажет. Оны стратегиялық бағытта дамыту ішкі көздер есебінен меншікті қаржы ресурстарының жоғарғы мөлшерінің ққұрылуына алып келеді.

Жоғарыдағы  қағидалар негізінде тиімі ұйымдастырылған  кәсіпорынның өндірітік қызметінің қарқынды өсуіне, меншікті капиталмен тұрақты қамтамасыз етуге, бәсекелестікті жоғарлатуға және тұрақты экономикалық дамуға мүмкіндік береді.

Қаржылық менеджмент сферасында келесі функциялар атқарылады:

• Болжау;
• Жоспарлау;
• Ұйымдастыру;
• Қайта өңдеу;

-   Тарату;

• Бақылау.

Болжау функциясы  деп мүмкін болатын көрсеткіштерге негізделе отырып болашақтың көрінісін  айқындауды айтады.

Жоспарлау функциясы – болжауға негізделе отырып болашаққа мақсат анықтау. Жоспарлаудың келесі функциялары бар;

• Стратегиялық;
• Жалпы;
• Оперативті.

Стратегиялық  жоспарлау – қаржы ресурстарын  болашаққа ұзақ мерзімге жоспарлау  арқылы мақсатты қаржы ресурстар  көлемін белгілеуді жоспарлау. Жоспарлау материалдық еңбек және қаржы ресурстарын қаржылық көрсеткіштердің өзара байланысын қамтамасыз етуі керек.

Оперативтік жоспарлау  – қаржылық ресурстарды қайта  тарату көмегімен шығындарды минималды  тиімділікке жету мақсатында және қалыптасқан қаржы жағдайын жедел жоспарлау.

Ұйымдастыру функциясы  – ол қаржылық қызметпен  айналысатын  мамандардың және бөлімдердің біріңғай әдістерге,  принциптерге және мақсаттарға  бағындыру болып табылады. Ұйымдастыру  басқарудың барлық бөлімдерінің нақтылығын, қаржылық ақпараттың жұмысшыларының жауапкершілігін білдіреді.

Қайта өндеу  функциясы - өндірістік процестің барлық этаптарын керекті материалдық  және қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету болып табылады.

Тарату функциясы - ол ақшалай қаражаттарды рационалды түрде объектіге салу және қаржылық ресурстардың оптималды құрылымын қамтамасыз етуді білдіреді.

Бақылау функциясы  – жоспардың орындалуын қамтамасыз етеді, яғни жоспарлау кезеңінде, сонымен  қатар ақшалай қаржыларды қалыптастыру және пайдалану процесінде шаруашылықты жүргізудегі қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді.

Қаржылық менеджменттің  принциптері:

қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету принципі – ұйымдастыру  функциясына байланысты болады.

• Стратегиялық бағытталу принципі – ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді, яғни ағындағы қызметті бір бағытта жүзеге асырылуы қажет.
• Жоспарлық принципі -  болжау және жоспарлау функцияларынан шығатын принцип.
• Әртараптандыру принципі – кәсіпорынның қаржылық тәуекелін басқарумен байланысты болады. Әртараптандыру ол ақшалай қаражаттың  бір – бірімен байланысты емес объектілерге салу арқылы тәуекелдің дәрежесін төмендету болады. Ол екі түрде жүзеге асырылуы мүмкін:

1)  Көп бағытты  қызметті жүзеге асыру, яғни  кәсіпорын бір ғана қызметпен  айналыспай бірнеше қызметпен айналысады.

2)  Портфелді  стратегияны жүзеге асырған кехде  өз қаражаттарын әртүрлі бағалы  қағаздарына салу немесе өз  қаржыларын әртүрлі бағытқа жүзеге  асырады.

Қаржылық менеджмент алдына қоятын негізге бағыттары:

• қаржы мәселелеріне саяси мәлімдеме;
• басқарудың ғылымдылығы;
• басқарудағы демография;
• басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы өзгеруі;
• басқарудағы жауапкершілік.

Нарықтық экономиканың қалыптасып дамуы жағдайындағы қаржыны  басқару шешімдерін негіздеуі, бүгінгі  нашар пайдаланып жүрген әдістерді іске асыруды, басқару функцияларын реттеудің, қаржы нарығын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарының есебін тауып пайдалануды күшейтуді талап етеді.

3. Қайнар  көздердің жалпы сипаттамасы

Қаржыландыру қайнар көзі-халық шаруашылығын, аймақтарды,кәсіпорындарды, кәсіпкерлер мен  азаматтарды,сонымен қатар әртүрлі экономикалық бағдарламалар мен экономикалық қызмет түрлерін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету.Қаржыландыру бірлестіктердің,кәсіпорындардың меншікті қаражаты,мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаражат,шетелдік көмек,несиелік қаражат және басқа көздерден бөлінген қаржы есебінен жүзеге асырылады.

    Кәсіпорынның  қаржыландыру қайнар көздері  оның пассивтерін құрайды.Кәсіпорынның  қаржыландыру қайнар көздерінің жіктелуі;

   1.Құрылу  табиғаты  бойынша ішкі және сыртқы болып  бөлінеді.Ішкіге жататындар:табыс,амолтизациялық  есептеулер негізгі және айналым  капиталдарынықысқаруы,дебиторлық  қарыздардың өтелуі,кәсіпорынның  тұрақты кридитор қарыздары(егер  жабдықталушылардан коммерциялық несие алынса).Сыртқыға жататындар:несиелік және инвестициялық бағалы қағаздар арқылы тартылған қаражаттар.

2.Меншіктік формасы  бойынша:меншіктік және қарыздық  болып бөлінеді.Меншіктікке жататындар:жарғылық  қор,табыс,табыстан есептеулер арқылы құрылатын арнайы қаржылық қорлар.Қарыздыққа жататындар:ол белгіленген шарттар негізінде алынатын ресурстар,яғни несиелер.

3.Қызметке қарастыру  мерзімі бойынша қысқа,орта және  ұзақ мерзімді болып бөлінеді.Қысқаға  бір жылға дейін,орта-1-5-жылға  дейін,ұзақ-5жылдан жоғары пайдаланылатын қаражаттар.

Қаржыландырудың қайнар көздерін басқарудың негізгі мақсаты-анықталған мерзімге қажетті қаржыландырудың  қайнар көздерін тарту.

 Қаржыландырудың қайнар  көздерін таңдаған кезде  келесідей  сұрақтарға назар аудару қажет:

-қайнар көздердің  құны;

-кәсіпорын табыстарының  мөлшері;

-пайдалынылатын қайнар  көздердің кәсіпорынның қаржылық  жағдайына әсері;

-қаржылық тәуекелді  есепке алу;

-инфляция;

-кәсіпорынның төлем  қабілеттілігі және өтімділігі;

-салық салу мөлшері  т.б.

3. Қаржылық менеджменттің қызметі және механизмі. ҚМ өзінің мақсаты мен міндеттерін нақты қызметтер арқылы жүзеге асырады. Бұл қызметтер екі топқа бөлінеді:
1. басқару шешімі ретінде; 2) кәсіпорынды басқарудың арнайы аймағы ретінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырып 2. Қаржы менеджментінің базалық  тұжырымдамалары және көрсеткіштері 

 

1. Қаржылық менеджменттің базалық көрсеткіштері
2. Құнға бағытталған стратегиялық қаржылық басқару концепциялық көрсеткіштер
1. Қаржылық менеджменттің базалық көрсеткіштері

ҚМ базалық  көрсеткіштеріне мыналар жатады:

• қосылған құн;
• инвестицияны жүзеге асырудың брутто нәтижесі;
• инвестицияны жүзеге асырудың нетто нәтижесі (салық пен пайыздық төлемдерді төлегенге дейәнгі пайда);
• активтердің экономикалық рентабельділігі;
• Дюпон формуласы
• Меншікті капиталдың рентабельділігі;
• Активтердің рентабельділігі;

Қосылған құн = өндірілген (сатылған) өнімнің құны + дайын өнім мен аяқталмаған өндірістің өсуі - тұтынылған материалдардың құны - өзге ұйымдарға көрсетілген қызметтің  құны. ҚҚ шамасы кәсіпорын қызметінің ауқымын және оның ұлттық байлықты құруға салған салымын көрсетеді.

Инвестициялық капиталдың рентабельділігі =қосылған құн-ҚҚС-еңбекақы және оған байланысты төлемдер шығыны (әлеуметтік салық, зейнетақы  аударымы, жеке табыс салығы) - корпоративтік  салықтан басқа да салықтар=инвсетицияны жүзеге асырудың брутто нәтижесі (ИЖБН). ИЖБН – кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің аралық нәтижесі болып табылады. Ол амортизацияны, қарыз құралы бойынша қаржылық шығындарды және корпоративтік табыс салығын шегергенге дейінгі пайда. Оны шамасы барлық шығындарды өтеуге құралдардың жеткілікті екендігін көрсетеді.

Инвестицияны  жүзеге асырудың брутто нәтижесі негізгі  құрлдарды қалпына келтіру шығындарын айтамыз.

Инвестицияны  жүзеге асырудың нетто нәтижесі (ИЖНН) несие үшін пайыз бен корпоративтік салықты төлегенге дейінгі пайданы көрсететін экономикалық тиімділік. Салық салғанға дейінгі қарапайым қызметтен түскен табыс ИЖНН мен өнімнің өзіндік құнына енетін несие үшін пайыздың қосындысына тең.

Активтердің экономикалық рентабельділігі келесі формуламен анықталады:

Рент=ИЖНН/актив*100=(баланстық  пайда+өзіндік құнға енетін несие  бойынша пайыз)/актив

Немесе Рент=ИЖНН/актив*айналым/айналым*100= ИЖНН/айналым*100*айналым/актив=коммерциялық маржа*100*трасформациялау коэффициенті

 

Коммерциялық  маржа – бұл сатудың экономикалық рентабельділігін айтамыз, ол әрбір 100тг қаншалықты нәтиже беретінін көрсетеді.

Трасформациялау коэффициенті – 1 тг активтің қанша  теңге айналым жасайтынын көрсетеді.

Дюпон формуласы. Қаржы менеджментінде кәсіпорын активтерінің тиімді пайдаланылуын талдау үшін дюпонның интегралдық жүйесі қолданылады. Оның мәні активтер рентабельділігінің көрсеткішін бір жүйедегі өзара байланысты бірнеше жеке қаржылық коэффициенттерге бөлу болып табылады.

Активтер рентабельділігі=өнімді стау рентабельділігін*активтердің айналымына

Акционерлік капитал рентабельділігі=таза табыс/айналым*айналым/ актив*100*актив/акционерлік капитал

Бұл формула активтердің  рентабельділігіне қандай фактордың  әсер еткенін анықтайды.

акционерлік      таза табыс

      капиталдың =   --------------------------------   =

рентабелділігі           акционерлік капитал

 

ТТ           айналым         актив

= ---------- х  --------------- х -----------------

  АК           актив  АК

 

Акционерлік капиталдың өзгеруіне келесі факторлар әсер етеді: 1 тг айналымнан таза табыстың өзгеруі; активтерді неғұрлым тиімді пайдалану; АК ұтымды пайдалану;

Экономикалық  рентабелділік графигі (коммерциялық маржа (КМ) мен  трансформация коэффициентінің  көбейтіндісі (КФ). 
Идеальная позиция – зона 3, бірақ іс жүзінде жоғарғы КМ мен жоғарғы КТ біріктіру өте қиын. Өсім кезінде КТ айналымы өседі, ал КМ азаяды. Бұл жағдайда  если только ИЖНН тез өспейді. Көптеген кәсіпорындар үшін көрсеткіштер 1 және 2 аймақ арасында болады. 4 аймақтағы төмендеу өте қауіпті, алайда экономикалық рентабелділік төмендейді.

 

 

Дюпон формуласы табыстың қандай фактор әсетінен өзгергенін анықтауға мүмкіндік береді:

Период	КМ, %	КТ	ЭР,% = КМ х КТ
1	5	4	20
2	4	4	16
3	7	3	21
4	8	3	24

 

 

Құнға бағытталған  стратегиялық қаржылық басқарудың негізгі  көрсеткішетері:

• TSR (total shareholder value) или TBR (total business return) – акционерлер үшін жалпы табыстылық көрсеткіші
• EVA (economic value added) - қосылған экономикалық құн
• MVA  (market value added) - қосылған нарықтық құн
• ROCE (return on capital employed) или ROIC (return on invested capital) – инвестицияланған капиталдың рентабелділігі
• CFROI  (cash flow return on investment) –инвестициядан түскен ақша ағымының көрсеткіші
• NOPAT (net operating profit) – салықты шегергеннен кейінгі таза операциялық пайда

 

 

Тақырып 3. Тәуекел және табыстылық. Корпорациялық  тәуекелді басқару

 Дәріс сұрақтары:

1. Кәсіпкерлік тәуекелділік, қаржы тәуекелділіктің маңызы мен түрлері және олардың сипаттамалары
2. Тәуекелділіктерді төмендету әдістері, барлық тәуекелділіктерді бағалау
3. Шешімдерді қабылдау критериялары
4. Табыстың құрылымы мен динамикасын талдау?
5. Өткізуден түскен табысты талдау?
6. Табыстың қолданылуы және талдау. Факторлық талдау жасау?
7. Табыстылықты сипаттайтын көрсеткіштер?