Құқықбұзушылық

                                                   

 

МАЗМҰНЫ

 

                                                                        

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

 

І. ҚҰҚЫҚТЫҚ  НОРМА ТҮСІНІГІ, БЕЛГІЛЕРІ, ҚҰРЫЛЫМЫ                

1.1 Құқық нормасының түсінігі  және құрылымы................................................5

1.2Құқық нормасын  топтастыру............................................................................7

 

                   

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ТҮСІНІГІ

 2.1  Құқық бұзушылықтың түсінігі....................................................................9   

 2.2  Құқық бұзушылықтың белгілері..................................................................10

 2.3  Құқық бұзушылықтың түрлері ....................................................................17

 2.4 Құқық бұзушылыққа қолданылатын заңды жауапкершілік.......................25 
 
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................30 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                             КІРІСПЕ

  
        Кез-келген қоғамда құқықтық нормалардың жарлығын бұзу бұқаралық сипат ұстанады және оған аса елеулі моральды және материалдық зиян келтіреді. Құқыққа қарсы жасалған әрекеттер сипаты, субъектілері, шарттары себептерінің әр түрлілігіне қарамастан, олардың бәрі бір әлеуметтік құбылысқа құқық бұзушылыққа алып келуге жол беретін, жалпы белгілерге ие. Құқық бұзушылықты зерттейтін әр түрлі анықтаулар бар. Жалпы қорытындылық түрде олар, өздеріне заңдық жауапкершілік алатын қоғамға зиянды әрекет еткен тұлғалар немесе тұлғаның құқыққа қарсы, өзін кінәлі еткен құқық бұзушылыққа ұласады .

Құқық бұзушылық - құқыққа қарсы, қоғамға қайшы тұлғаға зиянды, қауіпті, кінәлі, жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.

Құқық бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:

-  нормативтік актілерді дүрыс орындамау;

-  қоғамға, тұлғаға қауіпті, кінәлі іс-әрекет;

-  қоғамдық тәртіпке, мақсатқа зиян келтіру.

Құқықты бұзудың объективтік және субъективтік жақтары болады. Объективтік жағы - нормативтік кесімге келетін қарсы - іс-әрекет және оның зияны; теріс қылык пен зияннын арасьшдағы байланыс.

Субъективтік  жағы - теріс қылық жасаған адамның есінің дұрыстығы, оған қоса әрекет қабілеттігі болуы.

Құқықты бұзушылықтың мазмұны төрт бөлімнен тұрады:

1.  Құқықты бұзудың объектісі - құқық арқылы реттелетін, қорғалатын қоғамдық қатынастардың түрлері;

2. Құқық бұзудың субъектісі - жеке немесе заңды тұлғалар;

3.    Объективтік жағы - теріс қылық және оның зияны;

4.Субъективтік  жағы - теріс қылык жасаған субъектінің кінәсінің (қасақана және  абайсыздықтан)  анықталуы.

Құқық бұзушылық теріс қылық жыне қылмыс болып бөлінеді.

Теріс қылық құқықтық саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік теріс қылық, азаматтық теріс қылық, тәртіптілік теріс қылык.

Қылмыс - өте зиянды, кауіпті құқық бұзушылық. Сондықтан оған қарсы өте қатаң жауапкершіліктің түрлері қолданылады.

Құқық бұзып, кінәлі болған субъектіге мемлекет өзінің мәжбүрлеу шараларын қолданады. Ол бойынша кінәлі субъектінің жеке өз басы мүліктік шектеугеұшырайды немесе ұйымдық сипаттағы қысым мен шектеуге түседі, Заң бойынша жауаптылықтың екі түрі болады: айып төлеу және құқықты бұзуды түзеу. Айып төлеу әкімшілік немесе тәртіптік теріс қылық жасағанда Қолданылады. Құқықты бұзуды түзеу - жауаптылығы бұзылған құқықтық норманы еріксіз қалпына келтіругемәжбүр ету.

Заң алдындағы жауаптылық тек құқық  бұзушылық болғаң жағдайда ғана туындайды. Жауапка тартылушы тұлға мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы тек қана құқық бұзушылыктың бар екендігі анықталғанда және ол заңға сәйкес келсе ғана мойын ұсынуға кұқылы. Жауапқа тартылушы адам өзін заңсыз түрде жауапқа тартудан қорғауды талап етуге кұқылы. Егер лауазымды тұлғалар жауапқа тартудың ІІроцессуалдық ережелерін бұзса немесе оған нұқсан келтірсе, олар жауапқа тартылуға тиісті.

Осы қағидаларды әділетті орындау үшін мемлекеттің алдында екі жауапты міндет тұрады. Біріншісі, ешкімді кінәсіз жауапка тартпау, азаматтардын бостандығына, адамгершілігіне, құқығына жазықсыз зиян келтірмеу. Екіншісі, қылмыскерге өз кінәсіне сай заң бойынша әділ жазасын беру, қажет болса бас бостандығынан айыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМА ТҮСІНІГІ, БЕЛГІЛЕРІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ҚҰРЫЛЫМЫ.

                         1.1 Құқық нормасының түсінігі және құрылымы

 

Құқық көптеген адамдар мен жағдайларға таралатын, ұзақ уақыт бойы әрекет ететін құқықтық нормалардың, мінез – құлық ережелерінің күрделі әрі, әр алуан жүйесі.

Құқық нормасы  құқықтың бастапқы элементі. Сондықтан  да, құқыққа тән анықтама, белгілер құқықтық нормаға да тән.

Сонымен, құқық  нормасы – бұл жалпыға міндетті, формальді анықталған мемлекет бекіткен не санкциялаған және қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мінез – құлық ережелері.

Құқықтық норма  әлеуметтік нормалардан бір түрі, бірақ өзіне ғана тән белгілер бар:

1) жалпыға міндетті  сипатты – бұл құқық нормасының  көптеген нақты өмірлік жағдайларға және көптеген адамдарға жаралады, құқықтық норма тек жеке тұлғаларға емес, сонымен қатар, ұйымдарға да міндетті;

2) формальді  анықтылығы – ресми құжаттарда  жазбаша нысанда тиісті атаулы  болады;

3) мемлекетпен  байланысы – мемлекеттік органдармен не қоғамдық ұйымдармен белгіленеді, және мемлекеттік күштеу, ынталандыру, жазалау шараларымен қамтамассыз етіледі;

4) ұсынушылық-міндеттемелік сипат – ол бір субъектілерге құқықтар берсе, келесі субъектілерге міндеттемелер жүктейді, себебі, құқықты міндетсіз, ал міндетті құқықсыз жүзеге асыру мүмкін емес;

5) микрожүйелігі  – бір бірімен байланысты гипотеза, диспозиция және санкция сияқты  элементтерден тұруын білдіреді. 

           Құқықтық норманың құрылымы – бұл оның ішкі құрылысы, бір – бірімен байланысты құрылымдық бөліктердің болуын білдіреді.

Құқықтық норманың құрылымы – бұл оның функционалдық  дербестігін қамтамасыз ететін қажетті  элементтердің тәртіпке келтірілген  тұтастығын білдіреді.

Құқықтықтық норманың құрылымы:

- гипотезадан;

- диспозициядан;

- санкциядан  тұрады.

Гипотеза – бұл оның қолданылу жағдайын (уақыт, орын субъективті құрам) көрсететін құқық нормасының элементі.

Құқықтық норманың гипотезасы келесі негіздер бойынша топтастырылады:

1) мазмұнының сипаты бойынша:  жалпы және нақты;

2) анықтылық деңгейі бойынша абсолютті анықталған (құқықтық норманың әрекеті негізделген фактіге көрсетеді; мысалы, ескеру мерзімі), абсолютті анықталмаған (оның қолданылуы керек ешқандай фактіні көрсетпейді де, тек мемлекеттік органға қажетті жағдайларда құқықтық норманы қолдануды ұсынады), салыстырмалы (құқықтық норманың шектеулі қолданылу жағдайын көрсетеді; мәселен, норманы жабық әскери қалада қолданылуы);

3) гипотеза күрделілік  дәрежесіне байланысты біртекті (егер онда бір мән – жай  көзделсе) және құрамдас (екі не  одан да көп мән–жайлармен  байланыстырылса).

Диспозиция – бұл гипотезада көрсетілген заңи фактінің туындағанда  субъектілердің мінез – құлқын білдіретін құқықтық норманың бір элементі. Диспозиция норманың негізгі реттеуші бөлімі (мысалы, азаматтық құқықта диспозиция тараптардың құқықтары мен міндеттерін білдірсе, қылмыстық құқықта тыйым салған әрекеттерді жасауды көрсетеді).

Диспозицияның түрлері:

а) бейнелеу әдісі бойынша – жай (белгілерін суреттемей әрекетті жасауды білдіреді; мысалы, өлтіру), бейнелеген (бандитизм белгілерінен тұрады), сілтемелік (сол нормативті актінің басқа нормасына сілтеме жасаудан тұрады), бланкетті (басқа нормативтік актіге не заңсыз әрекетке сілтеме жасайды);

б) өзінің заңи бағыты бойынша - ұсынып – міндеттеуші (екі жақты мінез – құлық ережелерінен тұрады, жалға беруші және алушы), міндеттеуші (міндетті тұлғаның әрекеті көрсетеді неше шарты бойынша барышқор), құқық беретін (мүмкін болатын мінез – құлықтың түрін көрсетеді, мысалы, сайлаушы), ұсыныс беруші (қандай да бір әрекеттерді жасауды ұсынады, мысалы, адамның өміріне қауіпті жерге бармау), тыйым салушы (заңды жауаптылық көзделетін әрекеттің түрін көрсетеді).

Санкция – бұл диспозицияны іске асырғаны не асырмағаны үшін субъектіге белгілі бір салдарды көрсететін құқық-тық норманың бір бөлігі.

Олар жағымсыз – жазалау  шаралары және жағымды – ынталандыру  шаралары деп бөлінеді.

Санкция келесі түрлері бар:

- салыстырмалы – анықталған санкция, жазаның нақты түрi мен мөлшерiн көрсететiн немесе жазаның бiр шегiн белгiлейтiн санкцияның түрi. Санкцияның бұл түрi екi нысанда кездеседi. Бiрiншiсiнде, жазаның төменгi және жоғарғы егi көрсетiледi.

- баламалы санкция екi немесе одан да көп жазаның түрiн көрсететiн санкция.

Құқықтық норманың құрылымы туралы сұрақ – пікір таласты. Кей авторлар норма екі бөліктен – гипотеза және диспозиция, не диспозиция және санкциядан тұрады деп айтса, кей  авторлар үш элементтен тұрады деп  айтады.

                                         

                                               

                                        1.2 Құқық нормасын топтастыру

 

Құқықтық нормаларды топтастыру құқықтық реттеу жүйесінде  құқықтық нормалардың орны мен рөлін, оның табиғаты мен мақсатын терең  түсінуге мүмкіндік береді.

Құқықтық нормалардың  түрлері:

1) құқықтық реттеу пәніне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- азаматтық  құқықтық нормалар;

- әкімшілік  құқықтық нормалар;

-жер құқықтық  нормалар және т.б.

2) мазмұны бойынша  құқықтық нормалар келесідей  бөлінеді:

- жалпы құқықтық  нормалар (барлық қатынастарды реттейді);

- арнайы құқықтық  нормалар (жеке қатынастарды реттейді).

3) сипаты бойынша  құқықтық нормалар келесідей  бөлінеді:

- материалдық  құқықтық нормалар (қылмыстық, аграрлық  құқық);

- іс жүргізушілік  құқықтық нормалар (азаматтық, қылмыстық  іс жүргізу құқығы).

4) құқықтық реттеудің  әдісіне байланысты құқықтық  нормалар келесідей бөлінеді:

- императивті  құқықтық нормалар (міндеттеуші  ережелерден тұрады);

- диспозитивті  құқықтық нормалар (ерік беруші);

- ынталандырушы  құқықтық нормалар (пайдалы әрекетті марапаттау);

- ұсыныс беруші  құқықтық нормалар (қолайлы нұсқаны  ұсынады).

5) уақыты бойынша  құқықтық нормалар келесідей  бөлінеді:

- тұрақты құқықтық  нормалар (заңдарда болады);

- уақытша құқықтық  нормалар (төтенше жағдай еңгізу  туралы Президенттік жарғысы).

6) функциясы  бойынша құқықтық нормалар келесідей  бөлінеді:

- реттеуші құқықтық  нормалар (тараптардың құқықтары  мен міндеттері белгілейді);

- конституциялық  қорғаушы құқықтық нормалар (субъективті  құқықты қалпына келтіруге бағытталған  нормалар).

7) адамдарға таралуы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- жалпы құқықтық  нормалар (барлық ҚР азаматтарға);

- арнайы құқықтық  нормалар (мүгедектерге, ардагерлерге).

8) таралу саласы  бойынша құқықтық нормалар келесідей  бөлінеді:

- жалпы федеративті құқықтық нормалар;

- республикалық  құқықтық нормалар;

- локальді құқықтық  нормалар.

9) заңи күшіне  байланысты құқықтық нормалар  келесідей бөлінеді:

- заңды құқықтық  нормалар;

- заңға тәуелді  құқықтық нормалары.

10) құқық шығармашылық  субъектілері бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- мемлекеттік  органдар қабылдаған нормалар;

- мемлекеттік  емес ұйымдар қабылдаған нормалар.

11) құқықтық  норма элементтерінің анықтылық  деңгейіне байланысты құқықтық  нормалар келесідей бөлінеді:

- абсолютті  анықталған құқықтық нормалар (тараптардың құқықтарын нақты көрсету),

- салыстырмалы  анықталған құқықтық нормалар (әрекеттік  нұсқаларын көрсету, мысалы, ҚРҚК  жазаның жоғарғы, төменгі шегін  белгілеу),