БССР ў 20-30 -я гады

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ «МАГІЛЁЎСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

ІМ. А.А. КУЛЯШОВА»

 

 

Кафедра правазнаўства

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кантрольная работа

па дысцыпліне: «Гісторыя дзяржавы і права Беларусі»

на  тэму: «БССР ў 20-30 -я гады»

 

 

 

 

Выканала

Палоннікава В.І.

 

Праверыў

Дзямідава І.А.

 

 

 

 

Магілёў, 2011

ЗМЕСТ

 

1.Утварэнне  Саюза ССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае  дзяленне БССР. Пашырэнне террэторыі рэспублікі

1.1. Утварэнне  Саюза Савецкіх сацыялістычных  Рэспублік

1.2. Удасканаленне  адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення. Узбуйненне БССР

2. НЭП на Беларусі. Палітыка беларусізацыі і я яе вынікі

2.1. Беларусь у гады новай эканамічнай палітыкі

2.2. Палітыка беларусізацыі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

УВОДЗІНЫ

 

Пасля завяршэння грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі, а так сама правалу спадзяванняў бальшавікоў на сусветную пралетарскую рэвалюцыю паўстала пытанне далейшага існавання савецкіх рэспублік, створаных на тэрыторыі былой Расійскай імперыі. 

30 снежня 1922 года у Маскве сабраўся Першы з’езд Саветаў Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, на якім адбылося абяшчэнне аб утварэнні СССР. Асноўнымі дакументамі, якія адлюстравалі і замацавалі абвяшчэнне СССР, з’явіліся Дэкларацыя аб утварэнні Саюза ССР  і Саюзны дагавор, заключаны паўнамоцнымі дэлегацыямі, выбранымі з’ездамі Саветаў РСФСР, УССР, ЗСФСР і БССР.

Пасля аднаўлення Беларускай ССР у 1920 годзе яе тэрыторыя  складалася толькі з шасці паветаў  былой Мінскай губерні: Бабруйская, Барысаўскага, Ігуменскага, Мазырскага, Мінскага і Слуцкага. БССР мела плошчу 52,3 тыс. кв. км. У 1919 годзе Віцебская, Магілёўская і заходнія паветы Смаленскай губерні адышлі да РСФСР. Тэрыторыя  ж Заходняй Беларусі на падставе Рыжскага мірнага дагавору ад 18 сакавіка 1921 года увайшла ў склад Польшчы. Кіраўніцтва  БССР уздымала пытанне перад кіраўніцтвам  РСФСР аб неадпаведнасці існуючых тэрытарыяльных межаў рэспублікі беларускім землям і аб пашырэнні яе тэрыторыі

Пасля заканчэння грамадзянскай вайны і абвяшчэння Дэкларацыі аб незалежнасці БССР ад 31 ліпеня 1920 года рэспубліка, знаходзячыся ў стане найцяжэйшай гаспадарчай  разрухі, прыступіла да мірнага будаўніцтва. У цэнтры ўвагі органаў улады  кіравання было аднаўленне разбуранай вайной гаспадаркі. На Х з’ездзе РКП(б) у сакавіку 1921 г. пачалося афармленне новай эканамічнай палітыкі (НЭПа).

З гэтага ж моманту рапачалася палітыка нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва (так званая беларусізацыя).

 

1.Утварэнне  Саюза ССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне БССР. Пашырэнне тэрыторыі рэспублікі.

1.1. Утварэнне Саюза Савецкіх сацыялістычных  Рэспублік.

 

Пасля заканчэння грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі,калі пастала пытанне  пра юрыдычнае афармленне ўзаемаадносін  савецкіх рэспублік, склаліся два падыходы да вырашэння гэтай праблемы [6, с.86].

Прадстаўнікі  аднаго лічылі, што паколькі фактычна ўсе савецкія рэспублікі цесна звязаны эканамічна і палітычна з РСФСР, то і юрыдычна іх трэба ўключаць на правах аўтаноміі ў склад Расійскай рэспублікі. Другі падыход меў на ўвазе захаванне юрыдычнай самастойнасці савецкіх рэспублік.

У жніўні 1922 года Палітбюро ЦК РКП(б) вырашыла ўтварыть камісію для падрыхтоўкі  да Пленума ЦК матэрыялаў аб узаемаадносінах  Савецкіх рэспублік. У склад камісіі  былі ўключаны І.Сталін, Г.Арджанікідзе, В.Куйбышаў і іншыя, ад Беларусі –  А.Чарнякоў. Камісія падрыхтавала праект рашэння, паводле якого Украінская, Беларуская, Азейбарджанская, Армянская  і Грузінская Савецкія рэспубікі  павінны былі ўвайсці ў склад  РСФСР на правах аўтаномных рэспублік, а таму і сам праект атрымаў  назву “Праект аўтанамізацыі” [6, с.87].

Прает падкрэсліваў першаснае становішча РСФСР, таму і  вышэйшымі, агульнымі для ўсіх органамі ўлады і кіравання павінны  былі стаць Усерасійскі з’езд Саветаў, яго ЦВК, СНК і іншыя расійскія установы.

У версні і кастрычніку 1922 года гэты праект абмяркоўваўся  на пасяджэннях  Цэнтральных камітэтаў камуністычных партый савецкіх рэспублік. У падтрымку “праекта аўтанамізацыі” высказаліся ЦК кампартыі Азейбарджана, Арменіі і Прэзідыума Закаўказскага Крайкама РКП(б). Супраць выступілі ЦК кампартыі Грузіі і Палітбюро ЦК кампартыі Украіны, апошняе  - з агаворкай, што калі ЦК РКП(б) будзе настойваць на “аўтанамізацыі, то Україна не будзе пярэчыць [6, с.87].

Цэнтральным Бюро КП(б) Беларусі абмеркавала праект на сваім пасяджэнні 16 верасня 1922 года і выказалася досыць дыпламатычна, запісаўшы наступнае: “Лічыць мэтазгодным  устанаўленне адносін паміж камісарыятамі  Беларусі ікамісарыятамі РСФСР, аналагічных  з аносінамі, усталяванамі паміж  РСФСР і Украінай” [6, с.87].

Пошук больш  прыдатных форм дзяржаўнага збліжэння  савецкіх раэспублік суправаджаўся  вострай барацьбой думак. У.Ленін  у канцы верасня прааналізаваў пратаколы пасяджэнняў камісіі, а таксама абмяркоўваў гэтае пытанне з асобнымі членамі камісіі і некаторымі кіруючымі работнікамі Савецкіх рэспублік, у выніку чаго рэзка выказаўуся супраць “праекта аўтанамізацыі” і прапанаваў план стварэння федэрацыі раўнапраўных Савецкіх рэспублік, на падставе якога рэспублікі павінны былі увайсці у новы саюз на аснове прынцыпаў вольнага волевыяўлення і роўнасці [3, с.207].

Камісія ЦК РКП(б) улічыла гэтыя прапановы  і на іх аснове падрыхтавала новы праект, у якім сцвярджалася неабходнасть заключэння дагавора паміж Украінай, Беларуссю, Федэрацыяй Закаўказскіх рэспублік з правам іх свабоднагавыхаду з Саюза. Новы праект камісіі атрымаў падтрымку ўсіх саюзных рэспублік [6, с.88].

На IV Усебеларускім з’езде  Саветаў, які адбыўся у сярэдзіне снежня 1922 года, была прынята пастанова аб утварэнні СССР, у якой удзельнікі з’езда выказалі сваю думку аб неабходнасці ўтварэння новай федэрацыі і зацвердзілі асноўныя пункты Канстытуцыі СССР [4, с.134].

На з’езде падкрэслівалася значэнне адзінства дзеянняў савецкіх рэспублік у барацьбе за ўсталяванне новага грамадскага ладу, неабходнасць стварэння адзінага рабоча-сялянскага фронт ўсіх савецкіх рэспублік “супраць адзінага фронту сусветнага капіталу”. Такое аб’яднанне, на думку ўдзельнікаў з’езда, павінна быць створана на асновах роўнасці, цеснай палітычнай і гаспадарчай сувязі,забяспечваць у той жа час “самастойнае нацянальна-культурнае будаўніцтва”, ствараць “неабходныя гарантыі для праяўленя гаспадарчай ініцыятывы кожнага з членаў”. У пастанове асабліва падрэслівалася, што ставрэнне новых формаў федэратыўных адносін – гэта замацаванне саюза працоўных рэспублік у іх барацьбе за камунізм. З’езд Саветаў прыняў спецыяльную пастанову аб асноўных пунктах Канстытуцыі Саюза ССР [4, с.134].

На з’ездах Саветаў РСФСР, УССР, БССР і ЗСФСР былі прыняты рашэнні аб неабходнасці ўтварэння Саюза ССР на прынцыпах добраахвотнасці ўтварэння Саюза ССР на прынцыпах добраахвотнасці, раўнапраўя, свабоднага развіцця народа. Ваўсіх гэтых дакументах адзначалася, што аб’яднанне наспела, што пераход да новых формаў федэрацыі падрыхтаваны ўсім ходам палітычнага, эканамічнага і сацыяльнага развіцця рэспублік, а таксама знешнепалітычнымі ўмовамі. Ход адносін, якія складваліся, тэндэнцыі іх развіцця патрабавалі надання адпаведных прававых формаў створаным адносінам. Рашэнні з’ездаў рэспублік сведчылі аб іх поўнай аднадушнасці як аб неабходнасці абвяшчэння СССР, так і прынцыпах, асновах пабудовы федэрацыі [4, с.134].

30 снежня 1922 года у Маскве сабраўся Першы з’езд Саветаў Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. Для ўдзелу ў з’езде прыбыла больш за дзве тысячі дэлегатаў.  Прадстаўніцтва ад рэспублік было наступным: ад РСФСР – 1727, ад Украіны – 364, ад Закаўказская федэрацыі – 91, ад ССРБ 33 дэлегаты [4, с.135].

Асноўнымі дакументамі, якія адлюстравалі і замацавалі абвяшчэнне СССР, з’явіліся Дэкларацыя аб утварэнні Саюза ССР  і Саюзны дагавор, заключаны паўнамоцнымі дэлегацыямі, выбранымі з’ездамі Саветаў РСФСР, УССР, ЗСФСР і БССР. Гэтыя дакументы, зацверджаныя з’ездам, падляглі яшчэ разгляду цэнтаральнымі выканаўчымі камітэтамі саюзных рэспублік. Канчатковае зацверджанне Дэкларацыі і Дагавора павінна было адбыцца на Другім з’езде Саветаў СССР [4, с.135].

Першы з’езд  Саветаў Саюза ССР выбраў ЦВК  СССР, а старшынь ЦВК саюзных рэспублік  – М.Калініна, Г.Пятроўскага, А.Чарвякова  і Н.Нарыманава – старшынямі ЦВК  СССР.

Пастановай 2-й сесіі ЦВК СССР ад 6 ліпеня 1923 года была зацверджана і ўведзена ў дзеянне Канстытуцыя СССР. Яе канчатковае зацверджанне адбылося на 2-м з’ездзе Саветаў СССР 31 студзеня 1924 года [6, с.89].

У адпаведнасці с агульнасаюзнай Канстытуцыяй Беларусская  ССР, як і іншыя савецкія рэспублікі, переадала частку сваіх паўнамоцтваў СССР. Пералік пытанняў, выпашэнне  якіх уваходзіла ў кампетэнцыю Саюза  ССР, быў даволі шырокім: прадстаўніцтва ў межанародных адносінах, заключэнне дагавароў з іншымі дзяржавамі, пытанні  вайны і міру, права змянення паміж  рэспублікамі, кіраўніцтва і ўстанавўленя сістэмы ўнатранага гандлю, распрацоўка  асноў агульнага плана ўсёй нарадной гаспадаркі, вырашэнне спрэчных пытанняў, якія ўзніклі паміж рэспублікамі, і іншыя [2, с.191].

Пасля абвяшчэння СССР патрэбен быў час, каб наладзіць  функцыяніраванне сістэмы органаў, вызначыць іх юрыдычны статус, узгадніць  механізм функцыяніравання камісарыятаў XIII з’езд РКП(б) у маі 1924 года канстатаваў, што скончана справа фарміравання Саюза  ССР [4, с.136].

Такім чынам, рух ад унітарызму да савецкага федаралізму  ўвянчаўся ў канцы 1922 года стварэннем Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. Цэнтралізаваная, адзіная для рэспублік  РКП(б), якая стала арганічнай часткай  палітыка-дзяржаўнай структуры  краіны, вызначала нацянальную палітыку, формы і сродкі яе ажыццяўлення. Яна ў канчатковым выніку вызначала напрамак нацыянальна-дзяржаўнай структуры і яе павароты, асновы саюзных адносін, час і прававыя формы самавызначэння таго ці іншага народа.

 

 

1.2. Удасканаленне адміністрацыйна-тэрытарыяльнага  дзялення. Узбуйненне БССР.

 

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне – гэта адзін з найбольш важных элемента дзяржаўнай арганізацыі, які ўказвае на яе цесную сувязь з тэрыторыяй, рассяленнем людзей, размяшчэннем вытворчасці і іншымі фактарамі.

Кожная  адміністрацыйна-тэрытарыяная адзінка  з’ўляецца прасторавай сферай дзейнасці  мясцовых органаў дзяржаўнай улады  і кіравання. Таму адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзялене – гэта абумоўленыя патрэбнасцямі  і задачамі дзяржаўнага кіравання  межы прасторавай кампетэнцыі мясцовых органаў дзяржаўнай улады [4, с.146].

Пасля аднаўлення Беларускай ССР у 1920 годзе яе тэрыторыя складалася толькі з шасці паветаў былой Мінскай губерні: Бабруйская, Барысаўскага, Ігуменскага, Мазырскага, Мінскага і Слуцкага. БССР мела плошчу 52,3 тыс. кв. км. У 1919 годзе Віцебская, Магілёўская і заходнія паветы Смаленскай губерні адышлі да РСФСР. Тэрыторыя ж Заходняй Беларусі на падставе Рыжскага мірнага дагавору ад 18 сакавіка 1921 года увайшла ў склад Польшчы. Кіраўніцтва БССР уздымала пытанне перад кіраўніцтвам  РСФСР аб неадпаведнасці існуючых тэрытарыяльных межаў рэспублікі беларускім землям і аб пашырэнні яе тэрыторыі [3, с.208].

Улетку 1921 года у цэнтральных органах  РСФСР пачынае абмяркоўвацца  аытанне аб стварэні адзінага эканамічнага района з цэнтрам у Смаленску, у склад якого павінны былі увайсці іцебская, Гомельская, Смаленская, Бранская губерні, а таксама Беларусская  ССР. Урад БССР прапанаваў свой праект стварэння адзінага эканамічнага раёна  шляхам пашырэння тэрыторыі БССР і ўключэння ў яе склад спрадвечна беларускіх земляў [3, с.209].

У снежні 1923 года Прэзідыум ЦВК СССР зацвердзіў склад спецыяльнай каміссіі, якая разглядала матэрыялы па кожным павеце аб мэтазгоднасці іх уваходжання ў састаў Беларусі. Пры выпашэнні пытання кіраваліся менавіта прынцыпамі перавагі беларусскага насельніцтва ў тым або іншым павеце, аднак на практыцы гэтага не адбылося                                        [2, с. 192].

Перагляд  граніц паміж БССР і РСФСР увайшоў  у гісторыю як узбуйненне БССР. На справе ж размова ішла аб новым этапе  нацыянальна-дзяржаўнага самавызначэння Беларусі, не рэалізаванага ў понай  меры па розных прычынах у 1919-1920 г.г.

3 сакавіка 1924 года у адпаведнасці з дасягнутымі  паміж двумя рэспублікамі пагадненнем  выйшла пастанова УЦВК аб перадачы  БССР тэрыторыі з пераважна  беларускім насельніцтвам. 7 сакавіка 1924 года змяненне граніцы паміж  БССР і РСФСР было зацверджана  Прэзідыумам ЦВК СССР [4, с.150].

У выніку першага ўзбуйнення БССР у яе склад  былі вернуты: Віцебскі, Полацкі, Сенненскі, Суражскі, Гарадокскі, Дрысенскі, Лепельскі  і Аршанскі паветы ад Віцебскай губерні, Клімавіцкі Рагачоўскі, Быхаўскі, Магілёўскі, Чэрыкаўскі, Чавускі паветы ад Гомельскай губерні. У складзе РСФСР засталіся  Гомельскі і Рэчыцкі паветы, а  таксама 18 валасцей Гарэцкага і Мсціслаўскага  паветаў ад Смаленскай губерні. У  выніку тэрыторыя БССР павялічылася больш чым у 2 разы (110,5 тыс кв. км), а колькасць насельніцтва ўзрасла  да 4,2 млн. чалавек. Віцебская губерня была ліквідавана [2,  с.192].

Пасля ўзбуйнення БССР пытанне аб пербудове адміністрацыйна-тэрытарыяльнага  дзялення стала яшчэ больш надзённым.

Узбуйнне  БССР азначала стварэнне ў межах рэспублікі адзінага раёна, які б вызначаўся сваімі этнічнымі, эканамічнымі, культурнымі, гістарычнымі і іншымі асаблівасцямі. IV Усебеларускі Надзвычайны з’езд Саветаў даручае ЦВК на аснове ўліку эканамічных, гаспадарчых і іншых патрэб насеьніцтва распрацаваць план новага адміністрацыйнага дзялення Беларусі і правесці ўсе падрыхтоўчыя работы да раяніравання і ажыццявіць раяніраванне не пазней пачатку новага бюджэтнага года, прыцягваючы да гэтай работы РВК, вылвыканкомы, само насельніцтва [4, с.151].