Қазақтың сыртқы саясаты

Қазақстанның сыртқы саясаты

Қазақстан Республикасының  сыртқы саясаты белсенділігімен, тепе-теңдік сақтауға ұмтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы сұхбат жүргізуге талпынысымен және көпжақты ынтымақтастыққа бағытталғандығымен ерекшеленеді. Халықаралық аренада мемлекетіміз өзінің тарихи, геосаясаттық және экономикалық факторларына байланысты көп ғасырлар бойы сыртқы саясатын халықаралық ынтымақтастық, көршілес мемлекеттермен татуластық және олардың аймактық біртұтастығын кұрметтеу принципіне негіздеп жүргізіп келеді. Қазақстанның өзге мемлекеттермен тең құқылы және екі жаққа да тиімді қарым-қатынас құруға дайындығы оның бүгінгі күні дипломатиялық байланыс орнатқан шет мемлекеттердің санының көптігімен дәлелденіп отыр. 1991 жылы тәуелсіздік алған сәттен бастап біздің республика әлемнің 130 мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Көптеген себептерге байланыстыОрталық Азия мен Қазақстан аймағы әлем саясатында қазіргі кезде ерекше назарға ие. Қазақстан екпінді даму қарқынының арқасында ipi трансұлттық корпорациялардың, өзге мемлекеттердің үлкен қызығушылығына ие. Бұл түсінікті де, Қазақстан Орталық Азиядағы географиялық сипаты бойынша ең ipi мемлекет болып табылады, оған қоса экономикалық даму қарқыны бойынша біздің мемлекет аймактағы көшбасшы. Осы ретте еліміздің болашақта даму мүмкіндіктерінің мол екендігін ескере кету керек. Бүгінгі күні қазақстандық сыртқы саясат басымдылығы ең алдымен Ресей, Қытай, АҚШ, ЕО, Орталық Азия аймағындағы көршілес мемлекеттермен, ислам әлемімен тең құқылы қарым-қатынас құруга бағытталып отыр. Бұл тұрғыда 2006 — 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен және аймақтармен ей жакты байланыс едәір алға басты. Ел мүддeciнe қатысты бірталай маңызды құжатқа қол қойылған мемлекет басшылығының Вашингтон, Мәскеу, Брюссел, Лондон, Бейжің, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек және тағы да басқа мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қорытындылары да осыны айғақтай түсуде. Осылайша мeмлeкeтiмiздiң әлемнің жетекшi державалары мен көршілес ТМД мемлекеттepi арасындағы стратегиялық серіктестігі жаңа деңгейге көтерілді деуге болады.

Мазмұны

  [жасыру]

1 Орталық Азия мемлекеттерімен  ынтымақтастық

2 Ресей Федерациясымен  ынтымақтастық

3 Кытай Халық Республикасымен  ынтымақтастық

4 Америка Құрама Штаттарымен  ынтымақтастық

5 Мұсылман елдерімен ынтымақтастық

6 Еуропа Одағымен ынтымақтастық

7 ТМД мемлекеттерімен  интеграциялық процестері

8 Халықаралық ұйымдармен  ынтымақтастық

[өңдеу]Орталық Азия мемлекеттерімен  ынтымақтастық

Қазіргі кезде Қазақстанның көп ғасырлар бойы туысқандық, мәдени, саяси және экономикалык, қарым-қатынаста  болып келген көршілес Орталық Азия мемлекеттерімен ынтымақтастығы ерекше cepпін алып отыр. Аймактың ең ipi мемлекеті  ретінде ғана емес, экономикасы едәуір алға басқан Қазақстан аймақ бойынша  көршілес елдермен тығыз қарым-қатынас  орнатуға қызығушылық білдіруде. Біздің мемлекетіміздің ендігі жердегі  қарқынды дамуы аталмыш республикалармен қалыптасатын қарым-қатынаспен де тығыз  байланысты. Сол себепті Қазақстан  Орта Азиялық Одақ құру идеясын алға тартып отыр. Бұл бірлестікке Қазақстаннан баска аймактың Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Түркменістан сияқты мемлекеттері де кipyi мүмкін. 2006 - 2007 жылдар аралығында Орталық Азия мемлекеттері президенттерінің Астанаға іс-сапарлары  барысында және Қазақстан басшылығының аталмыш аймақ мемлекеттеріне ресми  сапарлары барысында мемлекетаралық саяси-экономикалық және әлеуметтік-мәдени қарым-қатынастардың дамуына негіз  болатын маңызды екі жақты  келісімдер қабылданды. Бұл құжаттар Қазақстанның көршілес мемлекеттерімен  байланысын нығайта түсіп, Орта Азиялық  Одақ идеясын жүзеге асыру үшін айтарлықтай  серпін беріп отыр.

[өңдеу]Ресей Федерациясымен  ынтымақтастық

Қазақстанның сыртқы саясатының басты бағыттарының бipi Ресеймен қарым-қатынас  болып табылады. Бұл мемлекетпен  біздің ел көп жылдар бойы тығыз  қарым-қатынаста болып келеді. Өзара  бөлісіп жатқан мемлекеттік шекараның  ұзындығының өзі 7591 шақырымға созылып  жатыр. Мемлекетаралық достастық екі  бipдeй президенттің және екі ел халқының өзара тығыз байланысы арқасында  дамып отыр. Қазақстан мен Ресей  арасында отын-энергетикалық кешен, көлік және коммуникация, әскери-техникалық және қорғаныс өнеркәсібі caлалары бойынша  байланыс орныққан. Қазақстан-ресейлік қарым-қатынастың біртұтас спектрі  көптеген екі жақты құжаттар және келісімдермен реттелуде. Екі жақты  қарым-қатынаспен қоса екі бipдeй  мемлекет аймақтағы әскери-саяси  және экономикалық сипаттағы көптеген аймақтық ұйымдар шеңберінде өзара  белсенді әрекеттесуде. Сөз тиегі  болып отырған Тәуелсіз Мемлекеттер  Достастығы, Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы, Шанхай Ынтымақтастық  Ұйымы және Коллективті қауіпсіздік  туралы келісім Ұйымдары. 2012 жылы Қазақстан  мен Ресей өзара дипломатиялық  қарым-қатынас құрғанының 20 жылдығын атап өтеді.

[өңдеу]Кытай Халық Республикасымен  ынтымақтастық

Біздің мемлекетіміздің  тағы да бір көршілес елмен қарым-қатынасы серпінді даму үстінде. Бұл - Кытай Халық  Республикасы. Жыл сайын екі ел арасындағы тауарайналымы өсіп, экономика, мәдени-гуманитарлық ынтымактастық  салаларында көптеген ipi жобалар  жүзеге асырылып отыр. Ұдайы қарым-қатынас  арқасында екі ел басшылылығының арасындағы байланыс нығайып келеді.

[өңдеу]Америка Құрама  Штаттарымен ынтымақтастық

Оған қоса Қазақстанның Америка  Құрама Штаттарымен байланысы жылдан жылға нығая түсуде. Қазақстан  Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2006 жылы АҚШ-қа ресми сапары қазақстандық-американдық ара-қатынастың дамуына және нығая түсуіне септік еткен маңызды шара болды. Сапар барысында екі ел арасында болған сындарлы сұхбаттар кезінде қауіпсіздік, терроризммен күрес, энергетикалық саладағы байланыстың дамуы және Қазақстан Республикасындағы жоғарғы технологиялық, инновациялық өндірістерді дамыту процесіне американдық компаниялардың ат салысуы талқыланды.

[өңдеу]Мұсылман елдерімен  ынтымақтастық

Қазақстанның ислам әлемімен қарым-қатынасының тереңдей түcyi турасында 2006-2007 жылдар аралығында бұл байланыстың  қарқындылығы байқалғанын атап өтуге  болады. 2007 жылы ҚР Президенті Н.Назарбаев  Мысыр, Иордан, Қатар, Сирия, Біріккен Араб Әмірліктерінде ресми сапармен болып  қайты. Ал Қазақстанға Мысыр Президенті X.Мубарак және Иордания королі Абдалла II келді. Бұның бәрі біздің еліміздің  және ислам мен араб әлемі арасындағы қарым-қатынасының жаңа деңгейге көтерілгендігінің  бірден-бір белгісі болып табылады. Мысалға 2007 жылдың қараша айында Елбасының  Сирия Араб Республикасына ресми  сапары елеулі оқиға болды. Бұл біздің ел Президентінің араб және мұсылман әлемінде ықпалы зор Сирия мемлекетіне  деген алгашқы сапары болды. Бұл  мемлекет территориясында Қазақстанның тарихына тікелей байланысы бар  ұлы ғұламалар жерленген. Олар қазақ  даласынан шыққан бүгінде Дамаскеде  жерленген ұлы ғалым, ағартушы Әбу  Насыр Әл-Фараби мен аты аңызға айналған қолбасшы, әмірші Сұлтан Бейбарыс. Осы ретте тарихи және мәдени мұраларды  әрдайым сақтап, дәріптеген Қазақстанның Дамаскедегі Әл-Фараби кесенесін  салуға және Сұлтан Бейбарыстың кесенесінде  жөндеу жұмыстарын жүргізуге қаржы  бөліп отырғандығы да кездейсоқтық емес. Бүгінгі күні республикамыз  әлем ауқымындағы өзекті Батыстың жетекші  мемлекеттері мен ислам әлемі  арасындағы «Батыс — мұсылман әлемі» диалогын дамыту идеясын алға тартып отыр, әзірше бұл сыртқы істер министрлері  деңгейінде жүзеге асуда. Қазақстан  аталмыш идеяны әлем діндерін біріктірген  және дінаралық сұхбат кұруға мүмкіндік  берген өзінің халықаралық тәжірибесіне сүйене ортаға салуда. Бұған мысал  мемлекетімізде 2003, 2006 және 2009 жылдарда үш рет өткен және халықаралық  деңгейде жоғары бағаға ие болған Әлем және дәстурлі діндер басшыларының Съезі. БҰҰ Бас Ассамблеясының 62-i сессиясында  сөйлеген сезінде ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев болашақ съездің БҰҰ  аясында өткізілуі туралы ұсыныс жасады.

[өңдеу]Еуропа Одағымен  ынтымақтастық

Соңғы жылдары Қазақстан  Еуропа Одағына мүше елдер арасындағы қарым-қатынас едәуір алға басты. Бұл  ретте мемлекетіміздің ЕО-мен  «ЕО үштігі — Орталық Азия елдері»  диалогы шеңберіндегі ара-қатынасын  атап өту қажет. «ЕО үштігі — Орталық  Азия елдері» аясындағы соңғы  кездесу 2007 жылдың көктемінде Қазақстан  Республикасының Елордасы Астана қаласында  өтті, оның барысында ЕО-ның Орталық  Азиядағы 2007-2013 жылдарға арналған стратегаясы  талқыланды. Сол жылдың 30 маусымында Берлин қаласында Еуроодақтың Орталық Азияға қатысты Стратегиясының тұсаукесер рәсімі өтті. Демократиялық реформалар нәтижесінде қол жеткізілген Қазақстанның саяси, экономикалық жетістіктерін халықаралық қауымдастықтың мойындауы және әлемдегі энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі біздің республиканың ықпалының өcyi мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың ТМД Төрағасы ретінде 2006 жылы Санкт-Петербургте өткен G-8 саммитіне қатысуға мүмкіндік берді. Саммит аясында Н.Ә. Назарбаев әлемдік және аймактық державалардың басшыларымен кездесіп, олармен болған сұхбат барысында екі жақты және көпсалалы ынтымақтастыққа байланысты көптеген мәселелерді талқылады.

[өңдеу]ТМД мемлекеттерімен  интеграциялық процестері

Республиканың сыртқы саясаты  стратегиясында бұрынғы кеңес кеңістігінде болып жатқан интеграциялық процестер  ерекше орынға ие. Біздің мемлекет бұрынғы  КСРОреспубликаларының басым бөлігін  бірлестірген Тәуелсіз Мемлекеттер  Достастығын сақтап, оны дамыту турасында  біршама ic атқаруда. 2006 жылдың мамыр  айынан бастап 2007 жылдың қазан айына  дейін Қазақстан ТМД-да төрағалық  етіп Достастықтағы интеграциялық  процесстердің дамуына жаңа серпініс берді. Төраға ретінде Қазақстан  ТМД ұйымының жалпы тиімділігін  арттыру мақсатында Достастықты  реформалау бойынша Концепцияны  жасап, ТМД мүше басқа елдердің талқылауына  салды. 2007 жылдың қазан айында Душанбеде  өткен ТМД саммиті барысында  аталмыш Концепция қабылданды. 2007 жылдың маусым айында Санкт-Петербургте  өткен Достастыққа мүше мемлекеттер  басшыларының ресми емес саммитінде Қазақстан Президентінің ұсынысы  республикамыздың ТМД ұйымының қажеттілік деңгейін арттырудағы тағы да бір  айтарлық қадамы болды. Қазақстан басшысы  ендігі жерде Достастық көшбасшылары жылына бip көкейкесті мәселені қарастыруды  ұсынды. Бірінші болып ТМД мемлекеттерінің  бәріне ортақ өзекті мәселе көші-қон  тақырыбы қарастырылды. Ал 2008 жылы ТМД  Төрагасы ретінде Қазақстан көлік  және коммуникация мәселесін талқылауды ұсынды. Бұрыңғы кеңес кеңістігінде экономикалық беделі жоғары Қазақстан  мемлекеті Еуразиялық Экономикалық Қауымдастыққа мүше жетекші мемлекет болып табылады. Аталмыш Ұйымға Қазақстаннан басқа ТМД-ның бес мемлекеті  мүше. Олар Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Беларусь және Тәжікстан. Біздің республикамыздың экономикалық мүмкіндіктері мен  белсенділігі бұл ұйымның даму қарқынына  айтарлықтай септік етуде.

[өңдеу]Халықаралық ұйымдармен  ынтымақтастық

Халықаралық коғамдастықтағы  еліміздің позитивті образының  қалыптасуы және оның халықаралык мәртебеге  ие болуы сыртқы саясатты жүргізудегі  республика басшылығының көрегендік шешімдерімен мүмкін болды. Бұл тұрғыда ядролық  қаруды таратпау, діни экстремизмге қарсы  тұру, әлем діндері арасында толерантты қарым-қатынас құру мәселелерін  атап өтуге болады. Осының негізінде  еліміз аймақтык, және ғаламдық қауіпсіздік  мүддесі турасында халықаралық  аренаға өз бастамаларымен шығуға мүмкіндік  алды. Мысал ретінде Қазақстанның Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына (ЕКЫҰ) бұрынгы кеңес кеңістігіндегі елдердің көшбасшысы ретінде төрағалық етуге 2003 жылы өз кандидатурасын ұсынуын атап өтуге болады. Соңғы жылдары Қазақстан осы мақсатқа қол жеткізуде тиянақтылық пен қажырлық танытты. Төрағалыққа ұсынылған біздің мемлекетіміздің кандидатурасын Қазақстанның халықаралық қауіпсіздік турасында сіңірген еңбегін бағалаған көптеген мемлекеттер қолдады. Қазақстанның ЕҚЫҰ-да төрағалық етуге өз кандидатурасын ұсынуының бір ceбeбі біздің мемлекетіміздің аталмыш ұйымды қазіргі таңда оның кеңестігінде пайда болған әpi көбейіп келе жатқан түрлі қауіпке төтеп бере алатын күшті, әpi тиімді ұйым ету болып табылады. Қазақстанның ЕКЫҰ төрағалық етуге ұмтылысының қортындысы 2007 жылдың қараша айында Мадрид қаласында өткен ЕКЫҰ-на мүше мемлекеттердің Сыртқы icтep министрлері Кеңесінің қабылдаған шешімі болды. Бұл шешімнің нәтижесінде Қазақстан 2010 жылы ЕКЫҰ төраға болуда. Мадрид құрылтайының шешімі халықаралық қоғамдастықтың Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде соңгы 18 жылда қол жеткізген жетістіктерінің маңыздылығын мойындағанының бірден бір дәлелі болып табылады. Бұл ретте Қазақстанның аталмыш халықаралық ұйымның төрағасы ретінде халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған өзекті мәселелерді шешу турасында бірталай ұсыныс жасай алатындығын айтып кету керек. Қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның салмақты тәжірибесі халықаралық деңгейде үлкен қызығушылыққа ие болып келеді және де ЕКЫҰ дамуына жағымды серпіліс беретіндігі анық. Өйткені ЕКЫҰ-на төрағалық ету - бұл Қазақстанның Еуропа қауіпсіздігі аймақтық жүйесіне интеграциялануының, ұйымның бас мүшелерімен жалпы еуропалық өзекті мәселелерді шешу турасындағы тең құқықты сұхбатты жалғастыру мүмкіндігі болып табылады. Қазақстан дипломатиясының ipi жетістіктерінің бipi Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Азиядағы Өзара Ықпалдастық және Сенім Шаралары жөніндегі Кеңесті (АӨСШК) жию идеясының жүзеге асқаны болып табылады. Аталмыш идеяның Қазақстан басшысы 1992 жылдың қазанында айтқан болатын. Бұл кезден бepi Қазақстан АӨСШК мүше мемлекеттер басшыларының саммитін 2002 және 2006 жылдары екі мәрте өткізіп үлгерді. Бұл басқосулар халықаралық деңгейде үлкен бағаға ие болды. 2006 жылдың 17 маусымында Алматы қаласында өткен АӨСШК II саммитінде Азиядағы ынтымақтастық пен қауіпсіздік негізгі мәселелерін форум қатысушылары біріге шешетіндігі сипатталған декларация және де аталмыш ұйымның хатшылығы жайлы келісімге қол қойылды. Қазіргі кезде АӨСШК-не азиялық 20 мемлекет мүше, 7 мемлекет және 3 халықаралық ұйым бақылаушы дәрежесіне ие. Аталмыш форумның жұмысы Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайтуға бағытталған, бұл ұйым бейбіт сұхбат және Азия кұрлығындағы күрделі геосаясаттық мәселелерді шешу алаңына айналды. ЭСКАТО-ға мүше 62 мемлекеттен 400-ден астам делегат қатысқан Алматы қаласында өткен Азия мен Тынық мұхиты мемлекеттерінің Экономикалық және әлеуметтік комиссиясының (БҰҰ ЭСКАТО) 63-i сессиясы Қазақстан мен бүкіл Орталық Азия үшін маңызды шараға айналды. Бұндай дәрежедегі шара Орталық Азияда тұңғыш рет өткенін атап өту қажет. Қалыптасып келе жатқан халықаралық жағдайда халықаралық және аймактық ұйымдармен қарым-қатынасты орнату ерекше маңызға ие болып келеді. Олардың басты қызметі қауіпсіздік саласымен байланысты. Осындай ұйымдардың бipi Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы болып табылады (ШЫҰ). 2001 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Шанхай Ынтымақтастық Ұйымын (ШЫҰ) құру бастамасына ат салысты және де дәл осы ұйым аясындағы қызметі сыртқы саясаттағы негізгі бағыттардың біріне айналды. Қазіргі кезде ШЫҰ Қазақстан, Қырғызстан, ҚХР, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстанның басын қосып отыр, ал бұл ұйымдағы бақылаушы мемлекеттерге Моңғолия, Иран, Үндістан және Пәкістан кіреді. ШЫҰ шеңберіндегі диалогарқасында Қазақстан саяси, сауда-экономикалық және гуманитарлық салалар бойынша көптеген мәселелерді шешуге бағытталған сындарлы сұхбат жүргізу мүмкіндігіне ие және де бұл ұйым аясында терроризм, экстремизм және сепаратизммен күресуде күш жұмылдыру мәселелері талқыланады. ШЫҰ саяси тұрақтылық және қауіпсіздік қамтамасыз етудегі маңызды рөлі оны халыкаралық деңгейдегі беделді ұйымға айналуына септік етті.