Банктердің депозиттік саясаты

Алғашқы немесе қосымша  салымдарды қабылдау кезінде, кіріс  ордері бойынша келесі өткізбе құрылады:

Дт-1001

Кт-2211

Шығын-7339

Алғашқы жарна кезінде, яғни аманатқа шот ашу кезінде клиентке аманат кітапшасы беріледі. Есеп бойынша өшірілген аманат кітапшасы шығын бойынша 7339 баланстан тыс шотта бейнеленеді.

Қосымша жарна түскен кезде:

Дт-1001

Кт-2211

Шығыс ордері бойынша  салымшылардың шотынан нақты ақша мен сома берілген кезде:

Дт-2211

Кт-1001

Нақты ақшасыз тәртіпте аманат шотына сома қосылған кезде:

Дт-1351,1051

Кт-2211

Жыл соңында немесе талап  ету  салымы бойынша шотты жабу кезінде банк  аманат қалдығына  сый-ақы соммасын аударады:

Дт-5211

Кт-2211

Егер аманат соммасы  сот огандарымен тәркіленген  болса, онда  соттың белгіленуі бойынша  аманат соммасы республика бюджетіне  аударылады:

Дт-2211

Кт-1051,1351.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2  Мерзімді  салымдардың есебі

Мерзімді салымдардың  есебі үшін келесі шоттар ашылған:

2215-«Клиенттердің қысқа  мерзімді салымдары»  

2219-«Клиенттердің ұзақ мерзімді салымдары»

2221-«Клиенттің арнайы  салымы»

2223-«Салым клиент кепілі»

2229-«Клиенттің басқа  да салымдары» 

Осы шоттардың кредиті бойынша салымшыларға түскен соммалар, сонымен қатар қосылған сый-ақы соммалары көрсетіледі.

Мерзімді салымға нақты  ақша қабылдаған кезде:

Дт-1001

Кт-2215, 2219

Талап ету аманатынан мерзімді салымға аудару дебиторлар мен кредиторлар шоты арқылы жүргізіледі, талап ету аманаты жабылған кезде:

Дт-2211

Кт-2850

Мерзімді салымына аударған кезде 2850-ші шот жабылады және мерзімді салым шоттарына аударылады:

Дт-2850

Кт-2215, 2219, 2221, 2223

Мерзімді салым шотына қосымша жарна қабылдаған кезде:

Дт-1001

Кт-2215, 2219, 2221, 2223

Мерзімді салымдар немесе салым шоттарының жабылуы немесе келісім шарттың аяқталуы бойынша  сый-ақы соммасы аудару кезінде:

Дт-5215, 5219

Кт-2215, 2219, 2221, 2223

Есептелген сый-ақыны төлеу кезінде:

Дт-2720

Кт-2203, 1001

Салым  операциялары бойынша  аналитикалық есеп арнайы карточкада орналастырылған құжаттардың түпнұсқасы бойынша жүргізіледі.

Депозит бойынша керекті  құжаттарды безендіру үшін баланстан  тыс шоттар ашылған. Олар:

6175-«Болашақта несиелер  және салымдар алу бойынша  шартты талаптар»

6675-«Алынатын салымдар мен несиелер бойынша болашақтағы міндеттемелер».

Депозит бойынша керекті  құжаттар безендіру кезінде баланстан тыс өткізбе құрылады:

Дт-6175

Кт-6675

Депозиттер бойынша  құжаттарды безендіру мерзімі жеткен кезде кері өткізбе құрылады:

Дт-6675

Кт-6175.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3  Шетел  валютасындағы депозиттік операциялардың  есебі

 Жеке тұлғалардың  валютасындағы депозиттік операциялардың  есебі үшін 117 (2215)-«Азаматтардың шетел валютасындағы аманаттары» деген шот ашылады.

225 (2720)-«Аударылған, бірақ төленбеген, төлем мерзімі жетпеген шетел валютасындағы шығындар»

Қатаң есептегі бланк  сияқты, сертификаттар есебі үшін 7339 шот қолданылады, әр сертификат үшін бір теңге есебінде

  Аманат ашу үшін валюта қабылдау кезінде:

Дт-060 (1001)

Кт-117 (2215)

Шығын-7339

Берілген аманат түрі бойынша сый-ақы валюта есебінің анықтамасы бойынша жүргізіледі  және салым бойынша шотқа аударылғанға дейін банктің валюталық позиция есебімен бірге  225 (2720) шотқа жатқызылады:

Дт-091 (1858)

Кт-225 (2720)

Дт-970 (5920)

Кт-917 (2859)

Ұлттық Банктің курсының өзгеруімен бірге аманат сомасының  қайта бағалауы жүргізіледі:

Дт-911 (1870)

Кт-117 (2215)

Өскен сый-ақыға қайта  бағалау жүргізгенде:

Дт-911 (1870)

Кт-225 (2720)

Дт-091 (1858)

Кт-911 (2870)

Депозитте қаржылардың  сақталу мерзімі біткеннен кейін , аманат бойынша өскен сый-ақы  қалдығына аударылады:

Дт-225 (2720)

Кт-117 (2215)

Егер аманатшы қаржылардың  сақталу мерзімін үзетін болса, онда банк оның сый-ақы құқын алып тастайды және өскен сый-ақыны өшіреді:

Дт-225 (2720)

Кт-091 (2858)

Дт-917 (1859)

Кт-970 (5215)

Қосылған сый-ақыны  немесе аманатты берген кезде:

Дт-117 (2215)

Кт-060 (1001).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Бөлім Депозиттік  саясаттың даму перспективалары  мен мәселелері

Екінші деңгейлі банктердің депозит нарығын талдамас бұрын  қазіргі кездегі Қазақстан Республикасы банк жүйесіне жалпы жағдайына сандық мәліметтер негізінде тоқтала кетейік. Қазіргі кезде өткен жылдармен салыстырғанда банктердің саны 34 болып тұр. Банк жүйесіне барлық тартылған салымдарға талдау жасайтын болсақ, 1998 жылдың қаңтар айынан бастап 2004 жылға дейін назар аударайық.

Банк жүйесіндегі салымдардың  құрылымы

Жылдары	Барлығы	Ұлттық валютада	Шетел валютасында
Қаңтар 1998	73514	54226	19288
Қаңтар 1999	73464	44497	28967
Қаңтар 2000	168156	83764	84392
Қаңтар 2001	284533	134744	149788
Қаңтар2002	420725	150284	270440
Қаңтар2003	581933	235466	346467
Қаңтар2004	753440	383994	359021

 1999 жылдың қаңтар айында барлық салымдар 73464 мың теңгені құраған. 2000 жылдың қарастырылып отырған кезеңінде барлық тартылған салымдар 168156 мың теңгені құрап, 1998 жылдың осы кезеңмен салыстырғанда үлкен ауытқу, яғни тартылған салымдар 94642 теңгеге өскені байқалып тұр.

2001 жылдың қаңтарында 284533 мың теңге салымдар тартылғанын  көріп тұрмыз. Ал 2002 жылдың қаңтарында  барлық салымдардың саны 420725 мың  теңгені құрап, ең үлкен ауытқу осы жылда болған, яғни 1998 жылдың қаңтар айындағы осы көрсеткіштермен салыстырсақ, 2002 жылдың осы кезеңіндегі барлық салымдар 347211 мың теңгеге атрқанын көрсетеді. 2003 жылдың қаңтар айына көңіл аударсақ барлық салымдардың саны 581933 мың теңгені құрап, ал 2004 жылда оның саны 753440 мың теңгені құрағанын байқап отырмыз.

Жалпы халықтың көзқарасы  бойынша банк жүйесіне салым ретінде  тартылған қаражаттардың барлығы  банктік операцияларға пайдаланады. өйткені әрбір банк өзінің депозиттік саясатын қаржылық операциялардың тұрақтылығын негізге ала отырып құрады. Сонда ғана банктер тұрақты жоспарланған табыс алу мүмкіндігіне ие болады. Коммерциялық банктердегі тартылған мерзімді салымдардың 60-70%, талап ету салымдардың 10-20%-ы шетел тәжірибесінде банктік ресурс ретінде, ал қалған бөлігі басқа да активтік операцияларды орындауға пайдалынады.

Қазақстан Республикасының  екінші деңгейлі банктері жеке және заңды  тұлғалардың депозиттік салымдарды белгілі бір мерзімге тарта отырып, мерзім уақытында аяқталуымен қайтарып беруге міндеттеме қабылдайды. Ал өз кезегінде осы тартылған ресурстарды банктер қарыз алушыларға негізгі сома мен оның пайызын әр ай сайын қайтарып отыруы шартыменен береді. Мұнан көретініміз қарыз алушы үшін бәсекелестің орын алып тұрған жағдайында әрбір ай сайын тапқан табысын немесе табысы болмай тұрған жағдайда несиенің негізгі соммасының бір бөлігін несиенің өтеуі ретіеде банкке қайтарып беріп отыруға мәжбүр болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Коммерциялық банктер жинақ ақшаны кейіннен түрлі экономикалық  әлеуметтік мақсаттарға пайдаланып, жинақтауды қамтамасыз ете отырып, экономикалық барлық секторлары үшін аса маңызы қызмет көрсетуді жүзеге асырады.

Инфляция қарқынының баяулауы және банктердің салымдар мен  депозиттер бойынша кірістілікті қамтамасыз етуі қолайлы инвестициялық ахуалды қалыптастыруға арналған маңызды шарттардың бірінің негізін қалай отырып, екінші деңгейлі банктерге жеке және заңды тұлғалардың ақша қаражатының келуін көбейтті.

Қазақстанның жеке тұлғалардың  салымдарына кепілдік беру қоры қамтамасыз ететін жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру жүйесін енгізгеннен бері алты жыл өтті.Өткен кезең үшін аймақтық депозиттік нарығындағы ахуалы банктердің ресурстық базасының үдемелі өсуімен сипатталады. (Кесте №1)

Резиденттердің қаралып  отырған кезеңдегі салымдары 3,2 есе өсті. Салымдардың негізгі үлесі (87,9%) жеке тұлғалардың салымдарына тиесілі. Ұлттық валютадағы салымдардың басымдықпен өсуі аймақтың экономикасын дамыту үшін оң жағдай болып табылады. 01.10.2004 жылдың жағдайы бойынша теңгелік салымдардың үлес салмағы 56,3% , валюталық 43,7% болды. Ұлттық валютаның нығаюына салымдардың долларизация дәрежесінің 01.01.2002 жылғы деректермен салыстырғанда 17,6%-қ тармаққа төмендеуі себепші болды. Валюталық салымдардың негізгі үлесін атап айтқанда 92,1%-ын халық салымдары құрайды. Осылайша, ақша қаражатын салымдарға орналастыру кезінде халықтың көпшілігі теңгелік  салымдар бойынша нақты кірістілік деңгейі (10,5%) валюталық салымдар бойынша кірістілік деңгейіне (6,5%) қарағанда жоғары болғандықтан теңгелік шотты артық көреді. Ұлттық Банктің Басқармасының 04.07.2003 жылғы №201 қаулысымен енгізілген екінші деңгейлі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру бойынша өзгерістер жеке тұлғалардың салымдарының өсуіне ықпал етт, мерзімді салымдардан басқа, оларға сәйкес талап ету бойынша салымдар, сондай-ақ карт-шоттардағы ақша қалдығы міндетті кпілдік беруге жатады.

          Екінші деңгейлі банктердің салымдар бойынша сыйақы төлеуге қатысты саясаты салымдардың мерзіміне, салымның сомасына байланысты, сондай-ақ банктің қосымша ресурстарға қажеттілігіне орай қалыптасады. Мәселен 2004 жылдың басынан бастап теңгедегі салымдар бойынша сый-ақының орташа жылдық ставкасы 0,4%-қ тармаққа көтерілді, ал шетел валютасындағы  деректер бойынша 1,25%-қ тармаққа төмендеді.                     

Шетел валютасымен сый-ақының %-қ ставкасының төмендеуі және Ұлттық Банк белгілеген қайта қаржыландырудың төмендегі ставкасы аясында болады, бұл Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру қоры булгілеген шектеулі мөлшердің өзгеруіне ықпал етті.

2004 жылғы 1-қазандағы жағдай бойынша Павлодар облысының әрбір тұрғынына 20077 теңге депозиттік салымдар қалдығы тиесілі, бұл 01.01.2004 жылға салыстырғанда 5283 теңгеге жоғары. Салымдардың өсуі шаруашылық жүргізуші субъектілердің және халықтың екінші деңгейлі банктерге, сол сияқты Ұлттық Банктің саясатыны да сенімді деңгейнің артуын  куәландырады.

Мәселен, Ұлттық Банк  басқармасының 08.12.2001 жылғы №527 қаулысына сәйкес «Көмірбанк» АҚ-ның банк операцияларын жүргізуге лицензиясы қайтарып алынды. Ұлттық Банк 1,8 млрд. Теңге соммадағы жеке тұлғалардың салымдарын қорғау  үшін жеке тұлғаларға кепілдік беру және сақтандыру қорындағы 600 млн. теңгеге  тең сақтандырылған сомасы болғанда агент банкке жеке тұлғалардың салымдарын төлеу үшін несие беруге шешім қабылдады және жеке тұлғалар алдындағы  барлық міндеттемелер орындалды.

Маңызды міндеті банктің депозиттік базасын   көбейтуге арналған қажетті жағдайлар жасау болып табылатын оңтайлы депозиттік саясатты іске асыру депозиттік нарықты дамытудың объективті факторларының бірі болып табылады. Тартымды депозиттік бағдарлама, салымшылардың қаражатын  салудың пайдалы жағдайларын жасау банктің бәсекелестік қабілетін арттырады, сондай-ақ банктің несиелік саясатя жандандыруға ықпал етеді.

Депозиттік саясатты ұйымдастыру  тиімді депозитттік портфелді қалыптастыру қағидаларына негізделеді. Нарық жағдайына депозитттік портфелдің банкті дамытудың жалпы стратегиясында орнымен рөлі едәуір өседі, бұл көрсетілетін қызметтің саны мен сапасының артуына және депозитттердің ер түрінің өсуіне себеп болады.

Қазіргі уақытта банктер салымшыларды тарту бойынша түрлі қызмет көрсетулердің кең аясын ұсынады. Салымшылардың қызығушылығын арттыру үшін салымдарды индекстеу механизмін жетілдіру қажет. Егер клиент салымдарды қабылдаудың автоматтандырылған жүесіне қосылған болса банктің клиентке үйде телефон бойынша, автомобилде немесе почта бойынша қызмет көрсету мүмкіндігі үшін салымдарды тарту процесін толық компьютерлендірген жөн және бұл салымшының уақтын үнемдеуге мүмкіндік береді.