Жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілік

Қылмыс элементтерінің мазмұнына  сараптама жүргізу жаслаған әрекетті қылмыстық-құқықтық бағалау процесін қамтамасыз ету үшін қажет. Қылмыс элементтері халықаралық қылмыстық сотқа біріншіден, әрекеттердің белгілерінің мазмұнын нақтылау үшін, екіншіден, Рим статутының 6-8-баптарындағы қолдануға жататын нормаларды таңдауды жүзеге асыру үшін және осы нормадағы қылмыс белгілерінің мазмұнын анықтау үшін, үшіншіден Рим статутында көрсетілген белгілерді нақты жасалған белгілермен сәйкестендіру үшін, төртіншіден олардың арасындағы сәйкестік пен сәйкессіздікті анықтау үшін қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Халықаралық қылмыстық құқық бұзушылықтарды ұлттық заңнамаға криминализациялау бойынша мемлекеттердің халықаралық міндеттемелері халықаралық сипаттағы қарулы қақтығыстар кезінде жазалған құқық бұзкшылықтармен шектелген; айтарлықтай құқық бұзушылықтар үшін, соның ішінде халықаралық емес сипаттағы қару қақтығыстар кезінде жасалатын құқыққа қарсы әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілікті енгізу мемлекеттердің дискрециялық өкілеттіліктерінің аясына жатады. Бірақ, халықаралық құқық бойынша халықаралық шарттарда тікелей көрсетілген міндеттемелердің өзін көпшілік мемлекеттер орындамады: мемлекеттердің көпшілігімен таңдалған халықаралық қылмыстық құқық бұзушылықтар жалпы қылмыстық қылмыстар ретінде квалификацияланатын 1949 ж Женева конвенциясы мен оған қосымша хаттамаларды имплементациялаудың «енжар үлгісі» ұлттық соттарға «қауіпті бұзушылықтар» мен «әскери қылмыстардың» соттық ізіне түсу мүмкіндігін шектейді, яғни Бірінші Қосымша хаттаманың 85-бабы осы құқыққа қарсы әрекеттердің өзгешелігін халықаралық қылмыс ретінде есептемейді.

Рим статуты халықаралық қылмыстық құқық бұзушылықтың толық тізімі бар, бірақ бұл шарт Халықаралық қылмыстық соттың компетенциясын орнатады және онда бекітілген әскери қылмыстар үшін ізге түсу бойынша мүше-мемлекеттерге міндеттемелер жүктемейді. Сонымен бірге, Рим статутының ерекшелігі оның мемлекеттердің осындай құқыққа қарсы әрекеттерді криминализациялауға міндетті ететін және айыпталушылардың өз бетімен ізіне түсуді жүргізетін құқықтық режим тудырады. Аталған халықаралық шартты ұлттық заңнамаға имплементациялау бойынша зерттеулер Халықаралық қылмыстық соттың кмпетенциясына жататын қылмыстарды криминализациялауды көпшілік мемлекеттер жүргізбеген, олар өздерінің мұндай шешімдері халықаралық міндеттемелерді бұзбайтындығына нұсқайды.

Халықаралық қылмыстық құқықтың дамуындағы маңызды жетістіктері – тек қана міндетті криминализациялауды талап  ететін және қылмыстық ізіне түсу халықаралық шарттармен көзделген  соғыс дәстүрлері мен заңдарын бұзғаны  үшін халықаралық әскери трибуналдардың индивидтерді қылмыстық жауапкершілікке  тарта алатын тану ғана емес, сонымен  қатар осындай қауіпті халықаралық  қылмыстық құқық бұзушылықтар жәбірленуші тарап үшін ауыр салдарға алып келетін құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікті тану болды.

Сонда да халықаралық қылмыстық  трибуналдарды құру халықаралық  қылмыстық құқық бұзушылықтармен күресудегі үлкен жетістік ретінде санауға болмады. Қылмыстық ізге түсудегі бұл үлгінің абыройлы болуына қарамастан, халықаралық соттардың компетенциясы елеулі түрде шектелген: олар de jure немесе de facto тек аса ауыр қылмыстардың ізіне түсумен айналысады және объективті түрде барлық кінәлілерді жауапкершілікке тартуға шамасы жетпейді. Сонымен қоса, бұрынғы Югославия және Руанда бойынша трибуналдар арнайы компетенциялы ad hoc трибунал болып саналады және уақыт келгенде өмір сүруін тоқтатады. өз кезегінде Халықаралық қылмыстық соттың өкілеттілігінің шектеулі болуы қазіргі таңда Рим статутына мемлекеттердің жартысының ғана қосылуымен байланысты.

Сонымен қатар, тағы алдағы уақытта  екі мәселеге көңіл аудару керек. Біріншісі қылмыстық әділеттіліктің ұлттық жүйесімен байланысты, ал екіншісі, әділ сот талқылауы құқығымен  байланысты.

Ауыр қылмыс жасаған тұлғалардың  жазасыздығымен күресуде мемлекетішілік соттардың рөлінің мардымсыздығы  жайдан жай емес. Жоғарыда аталып кеткен халықаралық және үшінші мемлекеттерді  тарту механизмдері, ауыр қылмыс жасаған  тұлғаларды мемлекеттердің  жауапкершілікке  тарту сияқты міндеттерін жүзеге асыра алмау себептері бойынша  пайда болды. Кейбір елдер шынымен  мамандандырылған кадрлар мен ресурстардың жетіспеушілігіне сілтеме жасайды. Бірақ мәселе көбіне кешегі және бүгінгі  қылмыстардың байыбына жетуге мемлекет билігінің саяси еркіндігінің жоқ  болуына байланысты болады. Сондықтан, жазасыздыққа қарсы бүкіләлемдік қозғалыстың  мақсаты жергілікті дәрежеде күшті  шоғырлау, мемлекетішілік соттар және басқа да мекемелер әділеттілік  үшін күресте өз міндеттерін еркін  орындайтын дәрежеге жетуі тиіс.

Жалпы  халықаралық қылмыстық құқық бұзғаны үшін жауапкершілік жүйесі дамудың ұзақ  кезеңінен өтті. Халықаралық қылмыстық құқықты кодификациялау мен оның прогрессивті дамуы нәтижесінде аталған жүйе қазіргі таңда аралас сипатқа ие. Әскери қылмыстар үшін жауапкершілік жүйесінің аралас сипатын сипаттайтын жаңа аспектілер ретінде жеке елдерде осындай әрекеттерді жасағаны үшін жазалауды қамтамасыз етудің халықаралық дәрежесінің қалыптасуы есептеледі. Әлбетте халықаралық сот органдарының қызметі халықаралық қылмыстық құқық бұзғаны үшін жазалауды ұлттық дәрежедегі сипатын алмастыра алмайды. Ол қылмыстық жауапкершіліктің аралас жүйесінде негізгі және негізгі болып қала береді.

ТМД-ға мүше-мемлекеттердің кейбір елдерінің  қылмыстық заңнамаларында арнайы нормалардың  болмау, қылмыстық заңнамаларын жетілдіруде  жұмыс жалғастыру қажет екендігін  білдіреді.

Осыдан ТМД-ға мүше-мемлекеттердің заңнамасына жүргізілген сараптамаға  сәйкес, имплиментациялық міндеттемелерін  шешуге байланысты үш топқа бөлуге болады:

Қауіпті бұзушылықтарға қатысты Женева конвенциялары мен І Қосымша  хаттамаға сәйкестендіріп жатқан, сонымен  қатар басқа да халықаралық қылмыстық құқық бұзушылықтарды криминализациялаған және Рим статутына қатысуды ресімдеген немесе ресімдеу процесін жүргізіп жатқан елдердің қылмыстық заңнамасы (Армения, Грузия, Тәжікстан);

Қауіпті бұзушылықтарға қатысты Женева конвенциялары мен І Қосымша  хаттамаға толық көлемде сәйкестендірілмеген  және Рим статутына қатысуды ресімдеу процесін жүргізіп жатқан не болмаса  қазіргі уақытта одан ұстанатын  елдердің қылмыстық заңнамасы (Қазақстан, Модова, Ресей Федерациясы, Қырғызстан, Украина, Түркменстан);

Қауіпті бұзушылықтарға қатысты Женева конвенциялары мен І Қосымша  хаттамаға толығымен сәйкестендірілген, сонымен қатар басқа да халықаралық  қылмыстық құқық бұзушылықтарды криминализациялаған, бірақ Рим статутына қатысуды ресімдеген немесе ресімдеу процесін жүргізуден ұстанатын елдердің қылмыстық заңнамасы (Азербайжан Республикасы, Белорусия Республикасы);

Халықаралық қылмыстық соттың құрылғаннан кейін де халықаралық қылмыстық құқық бұзғаны үшін жауапкершілік бойынша негізгі ауыртпашылық ұлттық соттарға түсуде. Бұл халықаралық қылмыстық құқық бұзушылықтарды криминализациялау бойынша ұлттық заңнамалардың модернизациясының маңыздылығына көңіл аударады. Осыған сәйкес ұлттық соттар өздеріне жүктелген халықаралық міндеттемелерді адал орындап қана қоймай, ұлттық заңнамаларын халықаралық құқықта орын алған прогрессивті өзгерістерге сәйкестендіруді де жүзеге асыратынын білдіреді. Рим статутына мемлекеттердің қосылуы ұлттық заңнаманы жетілдірудің бірегей тәсілі ретінде қолданылуы керек, ол ХХ ғасырдың тоқсаныншы жылдардың басынан бастап халықаралық қылмыстық құқық саласында болған өзгерістерді есепке алуға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

 

1. Капустин А.Я. Международное гуманитарное право, Учебник. – М.: Юрлитинформ, 2010. – 288 с.;
2. «Ответственность за военные преступления против человечества: Сборник документов», Москва, 1969 г. – 378 с.;
3. Калугин В.Ю. Д.В. Акулов. Пресечение нарушений в механизме имплементации международного гуманитарного права. – Мн.: Тесей, 2004. – 400 с.;
4. Калугин В.Ю. Курс международного права. – Минск: Тесей, 2006. – 496 с.;
5. Бакаев Л.К. Международное гуманитарное права. Уч. пос./ Алматы: Акыл китабы, 1997. – 161 с.;
6. Кудайбергенов М.Б., Международное Уголовное Право. уч. пос. Алматы: Ғылым, 1999. – 197 с.;
7. The Treaties of Peace 1919-1923. Vol. I New York, 1924. Р. 175 http://www.un.org/icty/treaties/peace/index.htm 
8. Сафиуллина И.П. Нюрнбергские принципы и их влияние на формирование международных уголовных судов в современных условиях. Автореф. дисс. .. .к. ю. н. — Казань, 2003. — 124 с.;
9. Резолюция 2391(XXIII) Генеральной Ассамблеи ООН. Конвенция о неприменимости срока давности к военным преступлениям и преступлениям против человечества. http://www.un.org/icty/Un/res/htm ;
10. Пресечение нарушений международного гуманитарного права. Проект статей/ МККК. – Москва. 1998, - 160 с.;
11. «Сборник действующих договоров», вып. 13, .
12. «History of the United Nations War Crimes Commission and the Development of the Laws of War», 1948. http://www.un.org/icty/law/htm;
13. Л.Н. Галенская «Права убежища», «Международные отношения», М: - Спарк. 1968. 351 с.;
14. В.И. Кузнецов Международное право: учебник/ 2-ое изд., перераб. и доп. – М. : Норма, 2007. –944 с.;
15. Тиунов О.И. Международное гуманитарное право. Учебник для вузов. — М.: Издательство НОРМА, 2000. – 328 с.;
16. Г.К. Дмитриева Функции международной морали//Вестник Киев. ун-та. Международное право и международные отношения. 1977. вып. 5. с. 158.
17. И.И. Котляров, К.Л. Ходжабегова. Международное гуманитарное право. — М.: ЮНИТИ-ДАНА: Закон и право, 2007. 143 с.;
18. Лукашук И.И. Международное право. Общая часть: Учебник. - М.: Издательство БЕК, 2001. – 432 с.;
19. Марко Сассоли, Антуан Бувье, Правовая защита во время войны. В четырех томах. Том І. – МККК: Москва, 2008. 669 с.;
20. Лукашук И.И, Наумов А.В. Международное уголовное право: Учебник. — М.: Спарк, 1999. 287 с.;
21. Устав Нюрнбергского военного трибунала. http:/www.unsystem.org/niurberg/trib/htm ;
22. Пикте Ж. Развитие и принципы международного гуманитарного права. — М.: Международный Комитет Красного Креста, 2001. — 112 с;
23. Бутин А.В., Лапатников В.А. Некоторые аспекты права вооруженных конфликтов: Учебное пособие. Нижний Новгород, 2003. 99 с.;
24. Решение Апелляционной палаты по делу «Обвинитель против Душко Тадича». Сase № IT-94-1-AR72 (2 October 1995). http:/ /www.unsystem.org/case/AR/htm;
25. Комментарий к Дополнительному протоколу II от 8 июня 1977 года к Женевским конвенциям от 12 августа 1949 года, касающемуся защиты жертв вооружённых конфликтов немеждународного характера / Под ред. И. Сандо, К. Свинарски, Б. Циммермана. — М.: Международный Комитет Красного Креста, 2000. - 304 с;
26. Русинова В. Н. Нарушение гуманитарного права: индивидуальная уголовная ответственность и судебное преследование. Автореф. дисс. .. .к. ю. н. — Москва, 2006. — 180 с.;
27. Капустин А.Я., Мартыненко Е.В. Международное гуманитарное право: Учеб. пособие. - М.: Изд-во Ун-та дружбы народов, 1991. – 77 с.:
28. К.А. Бекяшев. Международное публичное право. Учебник. — М.: «ПРОСПЕКТ», 1999. - 608 с.:
29. Арцибасов И.Н., Егоров С.А. Вооружённый конфликт: право, политика, дипломатия. -М.: Междунар. отношения, 1989. — 244 с
30. Сборник действующих договоров, соглошений и конвенций. Вып. ХІ. М., 1995.
31. Сassese A. International Criminal Law. Oxford, 2003. - 472 P;
32. Международное право. Ведение военных действий: Сборник Гаагских конвенций и иных международных документов. – 4-ое изд., дополн. – М.: МККК, 2004. –;
33. Колосов Ю.М. Некоторые современные вопросы международного права // Советское государство и право. — 1990. № 11. - С. 84-93;
34. Женевские конвенции от 12 августа 1949 года и Дополнительные протоколы к ним. - 4-ое изд., испр. – М.: МККК, 2005. – 344 с.;
35. Епифанов А.Е. Ответственность за военные преступления, совершённые на территории СССР в период Великой Отечественной войны (историко-правовой аспект). Дисс. ...д.ю.н. - М., 2001. – 171 с.;
36. Марко Сассоли, Антуан Бувье, Правовая защита во время войны. В четырех томах. Том ІІІ. – МККК: Москва, 2008. – 985 с.;
37. Марко Сассоли, Антуан Бувье, Правовая защита во время войны. В четырех томах. Том ІІ. – МККК: Москва, 2008. – 745 с.;
38. Bronwlie I. Principles of Public International Law. — Oxford, 1998. — 566 P;
39. Кибальник AT., Соломоненко И.Г. Преступления против мира и безопасности человечества. - СПб.: Юрид. центр Пресс, 2004. – 383 с.;