Бас қаңқасы

4. Бассүйектің жыныстық айырмашылықтары

        Еркек бассүйегі орташа алғанда әйел бассүйегінен үлкендеу; оның сиымдылығы шамамен әйел бассүйегі сиымдылығынан 10% үлкендеу, бұл олардың дене шамаларының айырмашылықтарына байланысты. Әйел бассүйегінің беті тегістеу, өйткені бұлшықеттік бұдырлық онша күшті емес. Әйел бассүйегінің  қасүсті  доғалары  нашарлау  дамыған  әрі   еркектеріге қарағанда маңдайы тіктеу, ал шекесі жайпақтау. Алайда, кейде бассүйекте жыныстык белгілер нашар білінетіндіктен, оларға қарап нақты адамның жынысын айыру мүмкін емес, оның үстіне шамамен 20% жағдайда әйел бассүйегінің сиымдылығы еркек бассүйегінің орташа сиымдылығынан кем болмайды.

         Әйел бассүйегінің  шамасы еркекпен салыстыра алғанда  кішірек болуы, еркектен миы  аздау дамыған дегенді білдірмейді,  әйел денесінің кішілеу шамасы  мен оның пропорциясына сәйкес  келеді.

Қорытынды

Дәрігерлердің айтуынша, бас  сүйек бастапқыда шеміршек және жамылғы  сүйек түрінде ана құрсағындағы ұрықтың екі айлығында пайда  болатын көрінеді. Нәресте өмірге келгенінде, оның бас сүйегінің жіктері  әлі сүйектенбеген, былқылдақ күйде  болады. Төбе сүйектерінің аралығындағы осындай жікті «еңбек» деп  атайды. Тұқым қуалайтын ерекшеліктерге сәйкес кейбір сәбилердің бас сүйегі әдеттен тыс үлкен немесе кіші болып қалыптасуы мүмкін. Негізінен, жаңа туған сәбидің бас сүйегі шеңберінің ауқымы 34-36 сантиметр болса, ол бір жасқа толғанында бұл өлшем  бірлігі 46-48 сантиметрге дейін жетуге тиісті екен. Және де алғашқы алты айда бастапқы көрсеткіш 7-8 сантиметрден артуы  қажет, дейді мамандар.                                                                                                                                                              Сәби еңбегі екі бөліктен тұрады. Дәл төбесін жауып тұратын төрт қабырғалы қиықша (ромб) тәрізді, қарақұсын жауып тұратын екіншісі үш бұрышты. Сәби еңбегі мерзімінен бұрын қатып кетпеуге тиіс. Онда мидың толық жетілуіне кедергі келтіреді. Баланың еңбегі 18 айда толық жетіліп жабылады да, бас сүйектің өсуі 23-25 жаста аяқталады. Баланың бас сүйегі үнемі өсу үстінде болғандықтан, ол дәрігерлердің бақылауында болғаны жөн. Сондай-ақ, бас сүйегі өсу үстіндегі баланы ұйқыға бір жағынан жатқызбай, ауыстырып отырған дұрыс.                                          Балада бас сүйегінің ерекше бітуі оның ағзасының дамуына өз әсерін тигізбей қоймайды. Бас сүйегі ми сауытының өлшеміне сәйкес: қысқа – брахикранды, орташа – мезокранды, ұзын – долихокранды болып бөлінеді, - дейді, дәрігер – мамандар. Осы орайда айта кететін бір жағдай, бұрындары ғылымда ми сауыты неғұрлым ұзын болса, солғұрлым адам ақылды деген теріс түсінік орын алды. Алайда, барлық нәсілде бастың шеңбері 53 сантиметрден 61 сантиметрге дейін өзгеріп отыратын көрінеді және бас сүйегі пішінінің әр алуандығы нәсілдердің айырмашылықтарын емес, қайта олардың бір тектен шыққандығын дәлелдейді екен.

     Жалпы, бас сүйегі өзгермелі болып шықты. Өлген адамның бас сүйегі қабірде өзгеріске ұшырайды, баланың бас сүйегін бала кезінде өзгертуге болады. Яғни, бесікте, құндақта үнемі шалқасынан жататын нәрестенің қарақұсы жалпайып қалыптасады, баланы жастайынан маңдайы мен қарақұсын орамалмен айналдыра қысып байлап өсірсе, төбесі шошақ болады. Тіпті кей жағдайда баланың маңдайы мен қарақұсына тақтай немесе құм салынған дорба байлап та бас сүйегінің пішінін өзгерткен оқиғалар орын алған. Және де кейбір халықтар баласын сәби шағынан төбесін жалпақ етіп өсірген. Өзіміздің қазақ тұрмысынан әңгіме қозғасақ, тақия, бөрікті үнемі тастамай киген балалардың да бас сүйегі өзгеріске ұшыраған. Тарихтан біз бас пішінін өзгерту дәстүрінің ерте заманда Азия, Еуропа, Америка тұрғындарының арасында болғанын, кей халықтарда қазір де барын, бұрындары ғұндар мен сарматтардың, тағы да басқа көшпелі тайпалардың өз балаларының бас сүйегін қолдан өзгерткенін білеміз. Бұл салт біздің заманымыздан бұрынғы 3-1 ғасырларда қазақ жерінде де болғаны белгілі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. А. Рақышев «Адам анатомиясы» І том.  2004ж.

2. Р.Д.Синельников «Анатомия человека» I том. 1981г.

3. www.google.kz/wikipedia