Асқорыту жүйесі

Асқорыту жүйесi

Ұлы ас қорытудың  физиологиясы бойынша орыс ғалым  Иван Петрович Павловының жұмысы мойындалған.Бұл  нақты және теориялық нәтижелердiң  құндылық ретiндесiн жатады, сол сияқты сонылық және орындауды ұстаға.Тұғырықтан ас қорыттатын даңғыл жолдың мүшелерiнiң  физиологиясын Павлов данышпанның  арқасында және оның көрмеген биiктiгiне тұрғызуға шығарудың сәтi түстi.Физиологияның  ғылымының мешеу бөлiмдерiнiң бiрдi ас қорытудың физиологиясының Павловына  дейiн, физиолог Э туралы өз кiтабында  көрiп қалатын тiптi болады..Асратян.- жеке ас қорыттатын темiрлердiң жұмысы және ас қорытудың барлық процессi заңдылықтары туралы тек қана тiптi күңгiрт және үзiндi ұсыныстар негiзiнен бар болды.

Асқорыту  жүйесiнiң физиологиясы

Өткiр тәжiрибе Вивисекционно – сол замандарда асқорыту жүйесiнiң мүшелерiнiң мiндеттерiнiң  зерттеуiнiң негiзгi қабылдауы жарамдылық емес бұл мүшелердiң жұмысының  жасырын сырларының ашылуына көрсеттi.Керiсiнше, мысалы, алған мұндай терiс тәжiрибелердiң  нақты нәтижелерiнiң жанында асқазан  және асқазан асты без Гейденгайн, Старлинг, Бейлис және др жүйкелердiң секреторныхтарын алмайтын ұсыныстың көп қателерi себеп болды.).Мысалы, егер жеке ғалыммен және жүйкелердiң ас қорыттатын темiрлердiң басқалар үшiндерi секреторных бар болу орнатуға жолы түссе, Людвиг, Клод Бернар, Гейденгайн, Лэнгли және др үшiн сiлекей.), онда физиологиялық зерттеулердiң бұл дөрекi қабылдауы дегенмен олардың мiндеттерiнiң жүйке регуляцииының барлық жұқалықтары айқындалуға мүмкiндiк бермедi.

Бұл бiле, Клод Бернар, Гейденгайн, Тири және дрдiң  жуан дауыстары  көп бiз және шетел  ғалымдары.) мүлтiксiз қабылдаудан  астам зерттеудiң  тiрiдей союларын алмастыруға тырысты  – тәжiрибелермен операция жасаған  малдар созылмалы.Бұл талпыныстар  дегенмен тиiстi жетiстiктермен тәж  кигiзбедi : немесе iстелiнген операциялар  ниет бойынша бағасыздау толып қалды  және (сiлекей бездерiнiң тармақтарының  пiстесi асқазан Гейденгайн шеттетiлген Клода Бернарада ) жүзеге асыруды техника бойынша, немесе тапқыш ойлап табылған және ойдағыдай iстелiнген операциялар бас сызықтардағы осы мүшенi жұмыстың заңдылықтарының анықталуларына жетiмсiз болды және алу олардың жұмысы туралы айғақ жекеленiлген жеке ғана үшiн бүлдiргендiгiмен.

Ғылымның  ас қорыттатын темiрлердiң физиологиясы туралы негiзгi және сенiмдi мәлiметтермен  деп айтуға болады Павловтың өзiне мiндеттеген.Нөлден ол iс жүзiнде  физиологияның бұл маңызды басшысын жасады, тұлғасыз орнына бұрын бар  болған бiртұтас ас қорыттатын процесс  туралы бүтiн және тұтас оқуды  жасады асқорыту жүйесiнiң әртүрлi мүшелерiнiң жұмысы туралы өзара шалағай және қате мәлiметтердiң байланыспағандарына араластыр.

Орыс ғалымының  ешқайсысы тап сол уақытта, тiптi Менделеев, мұндай данқтылық шекараның  ар жағында алмады.Бұл әлемдi жарықтандыратын  жұлдыздар Герберт Уэллс ол туралы бiлген жолдар әлi деде жарық саулата  айтты.Ол романтиялық деп атады, аңызға айналған адаммен, әлемнiң азаматымен дерлiк.

(18491936 ) Иван  Петрович  Павлов Рязандарда 1849 жылдың 26 қыркүйегi дүниеге келдi.Оның әкесi, Петр  Дмитриевич, уағыздаушы болды.Павлов  балалық шақтармен мақсатқа жетудегi табандылықтың әкесiнде және әбден жетiлдiруге тұрақты талпынысты үлгi алды.Павлов өз тiлегiмен өз ата-анасы Павловтар дiни семинарияның бастапқы бағамы қатысты, 1860 жылда рухани мектеп рязанскоеге түстi.

Иван көлемдi әке кiтапханасында бiрде Г кiтапшаны  тапты.Г.Үйреншiктi өмiрдiң физиологиясы Левтер.Бол жанға оған демiкпе  осылай кiтап терең.Соңына түскен табиғи ғылымдар, 1870 жылдағы Павлов факультеттiң  физика-математикалығымен табиғи бөлiмшеге  петербурлық университетке түстi.

Физиологияға  оның мүддесi өстi, ол содан кейiн  кiтапты оқып шықты және.Мидың  рефлекстерi Сеченов, бiрақ оған бұл  затты меңгерсiн ол зертханадағы үйренуi өте алған және тек қана содан кейiнмен сәттi болды.Депрессор  жүйкелерiнiң Цион, үйренген рөлi.

Асқазан асты бездi нервтендiрудiң секреторнойының  зерттеудi Павловының бiрiншi ғылыми зерттеуi.Павлов және мдi оған.Афанасьев университеттiң  алтындай айрықша белгiсiмен марапаттаған.

Атақтың 1875 жылында  алулардан кейiн Павлов табиғи ғылымының  кандидатиды ( қайта ұйымдастырған  кейiннен Әскери – дәрiгерлiк ) Санкт-Петербургке  медицина-хирургиялық академиясының  үшiншi бағамына түстi.Содан соң Павлов ас қорыту және қан айналуды зерттеудi екi жыл iшiнде жалғастырған малдәрiгерлiк  институтында жәрдемшi болып қалыптасады.

Ол жаздыкүнi 1877 жыл Рудольфом Гейденгайноммен  Бреслау, Германииға қалада, ас қорытудың  төңiрегiдегiн маманмен жұмыс iстедi.Павлов келесi жылы Бреслауға оның клиникасының жанында физиологиялық зертханада жұмыс iстей бастады, Павлов 1879 жылда  алған дәрiгерлiк дәреже әлi алауға жеткiлiксiз болады.Иван Петрович сол  жылдалар жиырма жылдардан астам  созылатын ас қорытудың физиологиясы бойынша зерттеу бастады.Сексенiншi жылдардағы Павловының көп зерттеулерi қан айналуды жүйелер тиды, жүрек  және қан қысымының мiндеттерiнiң  регуляцииы жеке алғанда.

Павловты 1883 жылда  дәрiгерлiктiң дәрiгерiнiң  дәрежесiнiң  соисканиесiне диссертацияны, жүректiң  мiндет тексеретiн жүйкелердiң  арнаулы  сипаттамасын қорғал қалды.Ол академияға приват-доцентпен тағайындалды, бiрақ  Людвигом Гейденгайноммен және карлмен  Лейпцигеге қосымша жұмыспен тағайындау байланысты бұдан бас тарытқыза  алды, физиологтермен атақтылармен екi өте тап сол уақытта.Ресейге  Павловтың екi жылынан кейiн қайтып келдi.

Павловтың еңбектерiн 1890 жылға дүние жүзiнiң ғалымдары  ұзақ күткен мойындау жақтан алды.Ол 1891 жылдан оның жұмысшы қатысу ұйымдастырылған  эксперименталдi дәрiгерлiктiң физиологиялық  институт бөлiмiмен 1895тен 1925 жылға дейiн  жұмыс iстейтiн Әскери – дәрiгерлiк  академиядағы физиологиялық зерттеулерiнiң  жетекшiсiмен бiр уақытта қала меңгердi.

Павлов эксперименталдi мағлұмат және теориялық жағдайлар 1897 өз жылға теп-тез шетелге ауыстырған бас ас қорыттатын (1897 ) темiрлердiң жұмысы туралы дәрiстiң классикалық еңбегiнде тамаша қорытты.

Павлов өз ғылыми еңбектерiнде биология және болып  есептелдi үйлесiмдi емес пелсепенiң  мектептерiнiң механистической және холистическойы әдiстердi пайдаланды.Павловтың  механицизмының өкiлi қалай қан айналу немесе ас қорытудың жүйеген мұндай әрбiрi оларды түсiнiктi кезекпен зерттеудiң  жолымен бола алады жиiрек санады; бүтiндiктiң пелсепесiнiң өкiлi оны қалай сездi, бөлiктiң мынау несi интактногода, қағылез және сау мал үйрену керек.Ол бұл себептендер қағылез лабораториялық жануарлардың жанында олардың жеке мүшелерiнiң жұмысқа бақылауға арналған елiтуiсiз операция жасататын тiрiдей союдың дәстүрлi әдiстерi қарсы шығады.

Павлов барлық өз ғылыми жұмыстары бойыда iшкi мүшелердiң  қызметiне жүйке жүйесiнiң ықпалына мүдденi сақтады.Оның тәжiрибелерi, тятын  асқорыту жүйелерi басында жиырмасыншы  ғасырлар, шартты рефлекстердiң зерттеулерiне келтiрдi.Тәжiрибелердiң бiрлерiнде, аталған  жалған көректендiрумен, Павлов жай  ғана және бiртума жұмыс iстедi.Ол екi терезе iстедi : бiр асқазанның қабырғасы, басқасы өңеште, операция жасаған  және емдеп жазған иттердi асырайтын  ендi шиқылдай саңылаудан өңешке сыртқы асқазанға дейiн жетпедi шалқасынан түстi.Асқазан бiрақ денеге шиқылдай түстi ишара және жұмысқа даярлана бастады алуға үлгердi : қажеттi шырынның қорытуына күш салып ерекшелеу.Ол екiншi саңылаудан алуға және кедергiсiз  зерттеуге болады.

Асқорыту 

Қоректік  зат клеткалардың өсіп-өнуі мен дамуы үшін және организмнің тіршілік әрекетіне қажетті энергия көзі.

 Азык-түлік өсімдіктер мен жануарлардан алынып, өңдеу нәтижесіндегі адам керегіне айналатын заттар.

Ac қорыту  мүшелерінің жүйесі ас қорыту  жолынан және ас қорыту бездерінен  тұрады. Ауыз қуысы, жұтқыншақ,  өңеш, қарын, ұлтабар ас қорыту  жолы болып табылады.

Ac қорыту  жүйесінің қызметі: секреторлық-  ас қорыту сөлін шығару (сілекей,  қарын сөлі, қарын асты сөлі, ішек  сөлдері); қозғалыс ас қорыту жолдары арқылы қоректі ұстау) және араластыру; сіңіру - қоректік заттардың, судың, минералды заттардың қан мен лимфаға өтуі.

 Ауыз қуысының құрылысы және астың қорытылуы

 Ауыз қуысының  төменгі жағынан бұлшық етпен,  алдыңғы жағы тіспен, иекпен көмкеріліп, ұрт құрайды, үстіңгі жағы қатты  және Жұмсақ таңдаймен қапталған. Жұмсақ таңдайдың артқы бөлімі томпайып, кішкене тілшікке (бөбешік) айналады. Жұмсақ таңдай ауыздың артында және екі жағында қалтарыстарға айналады. Таңдай доғасы, олардың арасында көмей бездері бар. Бұл бездердің қатпарында тамақпен бірге ауызға түскен микробтар залалсызданады. Ол көлденең жолақты бұлшық еттен тұрады. Оның үсті сілемейлі қабықшамен қапталады. Қабықшаның үстінде дәм сезу клеткалары бар. Тілдің ұшындағы клеткалар, екі жағындағы клеткалар және түбіндегі клеткалар қандай дәмдерді сезетінін естеріңе түсіріндер.

 Ауыз қуысының  қызметі: қоректі механикалық  ұсақтау; қорек жентегі пайда  болуы; көмірсулардың ыдырауы; қоректін, сапасы мен температурасын анықтау.

Tic - сүйектен  пайда болған, ауыз қуысында орналасқан, қоректі ұстап шайнайтын және  дыбыстың пайда болуына әсер  ететін мүше.

 Тістер  пішініне қарай: күрек тіс, ит тіс, кіші және үлкен азу тістер болып ажыратылады, сонымен қатар тістің ең соңғы жұбы - ақыл тіс адамға 20-22 жасқа келгенде шығады. Түбірлердің құрылысына қарай тіс бір түбірлі және екі, үш түбірлі болып келеді. Бір түбірлі тістерге алдыңғы күрек тіс және ит тістер жатса, үстіңгі жақ сүйектің азу тістері үш түбірлі, ал астыңғы жақ сүйектің азулары екі түбірлі болады. Тістің барлық саны - 32. Олар адамның аузында үстіңгі және төменгі жақ сүйектерде екі қатар болып орналасады. Олардың әрқайсысында 16 тістен болады. Әрбір жақ сүйектердің жартысында 2 күрек тіс, 1 ит тіс, 2 кіші, 3 үлкен азу тіс болады.

 Ауыз куысындағы  тіс санын тіс формуласы аркылы  көрсетуге болады:

 Алымда  жоғары жақ сүйектерінің тіс  саны, бөлімде: төменгі жақ сүйектердегі  тіс санын көрсетеді. Сол жағы  сол жақ сүйектерін, оң жағы оң жақ сүйектердегі тіс санын көрсетеді.

 Балалар  тісінің формуласы: 

 Жаңа туған балада тіс болмайды. Бала 6-9 айға жеткенде, алдыңғы тістер шыға бастайды. Олар сүт тістер деп аталады. Бала 2 жасқа келгенде, оның аузындағы тістерінің саны 20-ға жетеді. Бала 6-7 жасқа толғанда, сүт тістері түсіп, оның орнына тұрақты тістер шығады. Бұл тістердің өзгеріп алмасуы 12-14 жасқа келгенде аяқталады. Адам 18-19 жасқа келгенде, ең соңғы жұп - азу тістер (ақыл тістер) пайда болады.

 Тістің  сыртқы көрініп тұратын бөлігі  тіс сауыты, оның жіңішкерген  жерін мойны және сүйегіне  бекитін бөлігін тістің түбірі  деп атайды. Әрбір тістің үсті ақ түсті зат кіреукемен (эмальмен) қапталады, оның астында қатты зат дентин жатады. Тістің іші қуыс, ол борпылдақ ұлпадан құралады, оның арасынан қан тамырлары мен жүйке талшықтары өтеді. Қан тамырлары тіске кенеулі заттар, ал жүйкелер оған сезімталдық қасиет береді.

 Астың  дұрыс қорытылуы үшін тістердің  сау болуы кажет. Ауру тістер  микробтардың жиналатын орны. Тістер  ауруының жиі кездесетіні парадонтоз  және кариес. Екеуінде де тістің бұзылу себебі тіске бактериялардың жиналуы. Парадонтоз да тісті ұстайтын дәнекер ұлпаны қабындырады және бұзады. Микроорганизмдер тістің кіреукесін (эмалін) жөне дентинің пульпасын зақымдайды. Бұның себебі азық-түлік заттардың құрамында көп мөлшерде қанттың болуы және жеке бастың гигиенасын сақтамау.

 Ауыз қуысында  үш пар сілекей бездері сілекей  сөлін бөледі. Адамның сілекейі  үнемі бөлінеді, оның мөлшері  тәулігіне 1 литрге дейін жетеді. Сілекейдің бөліну мөлшері және оның химиялық құрамы астың құрамына байланысты. Егер ас құрғақ болса, сөл аз бөлінеді. Сілекей асты дымқылдап, оны ыдыратуға қатысады және астың жұтылуын жеңілдетеді. Ауыз қуысында сілекей безі екі рефлекс арқылы реттеледі: піартты және шартсыз. Шартсыз рефлекс тамақты ауызға апарғанда, шартты рефлекс тамақтың иісін сезгенде, дәмін көргенде пайда болады.

 Сілекей  безінің қызметін И.П. Павлов  тәжірибе арқылы дәлелдеді. Сілекей  безінің өзегін терінің сыртына  шығарып тігіп, оған сілекей  жинайтын шыны түтік орнатты. Организмді тамақтандырғанда, сілекей ауыздың ішінде бөлінбей, сілекей жинайтын шыны түтікке бөлінеді, сөйтіп, оның құрамы зерттеледі.

 Сілекейдін, кұрамына бейорганикалық заттар: су және минералды тұздар (натрий, калий, хлор иондары және т.с.с.), органикалық заттар, ең бастысы,  сілекейдің белогы: лизоцим (сілекей  затын залалсыздандырады), муцин  (табиғи белокты зат) птиалин  мен мальтаза (солодтық крахмалды  қантқа, одан әрі глюкозаға ыдыратуы) енеді.

 Тіл - бұлшық етті мүше, сырты сілекейлі қабықшамен қапталған. Тілде көптеген қабылдағыштар орналасқан, солардың арқасында астың дәмін, механикалық қасиеттерін және температурасын сезеді.

 Жұтыну. Ac жентегі ауыздан жұтқыншаққа, одан тік орналасқан жіңішке түтікше өңешке жетеді. Жұтынған кезде көмейді кіре беріс бөбешік жауып қалады. Өңештің бүйірі толқынды жиырыла отырып, асты қарынға жылжытады. Өңештің кілегейлі қабықшасы жасап шығаратын кілегейлі зат астың жылжуын жеңілдетеді.

 Өңеш - ішектің  алдыңғы бөлігі, ұзындығы 5 см. Ол 3 бөлімнен  тұрады: мұрын немесе кеңсірік, ауыз  куысы және жұтқыншақ. Бұған  ас қорыту жолы, жұтқыншақ және  есту (евстахиев) түтікшесі ортаңғы құлақ жарғақшасына жеке ашылады. Өңештін, ауыз жағы есінеу арқылы ауыз қуысына ашылады. Жұтқыншақ бөлігінен жұтқыншаққа және ас қорыту жолында ас қорыту мен тыныс алу жолдары айқасады. Сілекейлі қабықшада лимфоидтық ұлпалардың жиынтығы болады.

Ac қорыту  жолы. Ұзындығы 25 см, бұлшық еттік  түтікше өңеш пен қарынды (асқазан) жалғастырады. Сақиналы бұлшық еттердің толқынды жиырылуынан ас жентегі жылжиды. Ac қорыту жолының жоғарғы қабырғасы көлденең жолақты бұлшық еттен, ал ортаңғы және төменгі жағы тегіс бұлшық еттен тұрады.

 Қарынның құрылысы және астың қорытылуы

 Қарын  - көлемі 2-3 метр болатын қап тәрізді ұлғайған ас қорыту мүшесі. Қарынның (асқазан) пішіні мен мөлшері тұрақты емес, ең бірінші адам конституциясына байланысты болады. Қарынның қабырғасы үш қабаттан (сілемейлі, бұлшықетті және сероздық қабықшадан) тұрады. Ішкі қабатта (сілекейлі) қарын сөлі бөлетін көп мөлшердегі бездер бар. Адам күніне 1,5-2л қарын сөлін бөледі. Қарында ас 3-10 сағат аралығында қарын сөлінің әсерінен қорытылады. Онда ең алдымен белок қорытылып, ыдырауға түседі. Қарын сөлінде белокты ісіндіріп, оны қорытатын ферментті белсендіретін тұз қышқылы бар. Белокты ыдырататын пепсин ферменті үшін қышқылдан басқа қарындағы қызу 38-39°С-қа тең болуы қажет. Сондықтан тамақтану гигиенасын сақтамаса, астың қорытылуы өзгеріп, қарында қыжылдау сезіледі. Қарында ас қорытудың өзгеруі өне бойы ыстық немесе өте салқын және кұрғақ тағамдарды жиі ішуден болады. Қарын сөлі бөлінуінің реттелуі жүйке жүйесі және гуморальды жолмен іске асады.