Америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктері

Ағылшындардың соғысқұмарлығы, тілдерінен де білініп тұр.Мысалы осы  сөздер арқылы warlike, warring, militant, battle, clash, combat, revolt, riot және т.б., сонымен қатар мысалы осындай күрделі сөздер де қолданылады trigger-happy; политик —авантюраларға құмар адам, политикалық авантюрист кейбір мәтіндерде trigger-happy politician деп те аударылуы мүмкін.

Ал келесі сөз тіркесі  бар. Ол finger on the button ( «қару жарақтың батырмасын басуға дайын тұрған адам»), яғнии қазақ тіліне аударғанда соғысқа арналған түгел дайындық.

Happy  элементті, америкалық ағылшын тілінде, күрделі сөздерде өте жиі кездеседі. Ол көбінесе адам деген мағынаны береді. Мысалы: өз билігіне өзі хан адамpower-happy, бұл өмірде шатасып, жоғалып жүрген адам slap-happy және т.б.

Gap сөзі өз алдына мәселе деген мағынаны береді. Қазақ тіліндегі сенімділік дағдарысы деген сөзді біз crisis of trust емес, ал credibility gap деп аударамыз.

Бұл екеуінің айырмашылығы неде десеніз, мен оны былай түсіндіріп беремін. (crisis of trust) — бұл ескерген бос сөзтіркесі, ал(credibility gap) — ол жаңаклише. Төменде тағы да бірнеше сөзтіркесьерді мысал ретінде қарастырайық. Оларға gap элементәмен жаңа клишелер табамыз.

1. әкелер мен балалар мәселесіgeneration gap;
2. қаражаттардың жетіспеушілігіfinancial gap;
3. доллар валюталарының жетіспеушілігі dollar gap;
4. тағамдағы жұғымдылықтың жетіспеушілік («ақуыздың жетіспеушілігі») protein gap;
5. Техникалық тұрғыда қалып кету мәселесі technological gap;
6. Тепетеңдігін жоғалтқан сатылым trade gap;
7. Ракеталарды қару жарақтармен қамту мәселесіmissile gap;
8. Келіссөзде шешілмеген міселелерnegotiation gap.

Бұл клишелерді абайлап  қолдану керек, себебі олар әзірше барлық сөздіктерге енген жоқ.

Тілдегі қарқынды динамизмге бір себеп келесі сөздер қатары teach-in, sit-in, lie-in, live-in және т.б.Бұндай сөздер қазіргі ағылшын тілінде өте көп, және олар күнен күнге шетен алу нәтижесінде өсіп келе жатыр. teach-in қазақ тіліне қас тақырыптарға таласу; sit-in отырықшы елеуілжәне т.б.

          Аудармашы әрқашан да тілдегі  жаңа тенденцияларды біліп, оларды  әрқашан қадағалап отыру керек.  Себебі неологизмдер лексикадағы  ең белсенді топ. Соңғы кездері  «кешенді» деген сөзді аударуда complex емес package қолданылады: кешенді келісімpackage deal; кешенді туристтік саяхатpackage tour және т.б.

Ағылшын тіліне аударған кезде контекстіге де назар аудару керек. Себебі бір термин бір жағдайда қолданылып, екінші жағдайға мүлдем келмеуі мүмкін.

Аударған кезде америкалық ағылшын тілінің күнделікті, әдеттегі лексиканы да білу өте маңызды.

 

 

 

2. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

 

Жұмыстың практикалық  бөлімі ағылшын тілін оқып жүргендерге  ақпараттарды қабылдауды ыңғайлату  және жеңілдету мақсатымен жасалған. Неологизмдермен дұрыс және орынды қолдана білу керек, неологизмдер арқылы біз өзіміздің сөздерімізді қазірі уақытқа сай және де стилистикалық тұрғыдан сауатты қылуымыз керек.

I. Неологизмдер паспасөзде кең таралған. Мысалы: мақалаларда.

1. Common sense versus mistakes of the reformers//MOSCOW NEWS No. 8, February 18, 1993.

…First, money has again begun to work, thanks to liberalization of prices (бағаны ырықтандыру) even if ineffectively, in a country which all but returned to the "stone age", an age of total natural exchange.

…Third, and probably most important, is the fact that human mentality has begun to change drastically; people's attitude is changing at all levels. In particular, the socially most active and influential part of our society, the managers of major enterprises(жетекші кәсіпорындарының басшылары), seem to have been acquiring a taste for market, for independence.

…I am convinced that it is such, incompatible with common sense mistakes of the "perestroika" times as the anti-alcohol campaign, the struggle against what was known as unearned income, the sharp reduction of consumer and not investment import(сатылымның күрт азайуы және инвестиция салмалатын импорт) after the drop of world oil prices (мұнайға әлемдiк бағаның құлауы) in 1986, the impermissible delay in withdrawing from the war in Afghanistan and, lastly, the limitless inflation (шексіз инфляция) financing of all thinkable and unthinkable budgetary requirements(бюджеттік талаптар) by abusing the printing press, which began after 1987, that caused the collapse of the Soviet economy, disintegration of the Soviet Union, and, as a consequence, the countless troubles and suffering of our people.

…This money destroyed every semblance of a normal market, of normal commodity turnover (тауар айналымы). But people have not forgotten and will not forget that, before prices were liberated, they were promised compensation of their savings(жинақтардың өтемi) which had lost more than 95 percent of their value in less then a year.

…But they were not granted any compensation of their savings, while their earnings remained Unchanged for many months, or was artificially postponed (мерзімді кейінге қалдыру), or even was not paid.

…The consequences of the cardinal mistakes of the reformers team will tell for a long time both on the general climate of market reforms in the country and on our investment possibilities (инвестициялық мүмкіндіктер), on the development of our banking and financial system and on incentives to work and to accumulation.

…Another cardinal mistake of the reformers' team, testifying to the invalidity of purely theoretical constructs in our conditions are naive notions about the probable behaviour of our manufacturers(кәсіпкерлер), more precisely, managers of enterprises in conditions of free prices(еркін бағалар жағдайында). Yes, according to textbooks on economics they should have hiked up to the skies prices of their goods arid then run into limited solvent demand, then promptly cut down prices, while reorganizing their production.

…Only the threat of real bankruptcy (банкроттық) can make managers believe at last that times have changed irreversibly.             

…Managers did hoist prices, thus taking one another by the throat, the result being a total non-payment crisis. The state finally bought everything they had produced, including things useful and useless, and refunded their mutual non-payments (төленбегендіктер).

..Our reformers are guilty of and suffer from not sensing in time this, probably the greatest threat to reforms. But they could have sensed this beforehand and taken necessary measures by consulting not theories but plain common sense (дұрыс мағына).

…Another cardinal mistake was ignoring the possibilities of the private sector(жеке сектор), of private enterprise (жеке кәсіпорын).

…It is obvious, incidentally that the position of our entrepreneurs, especially those engaged not only in trade and mediation but also in serious investment projects(жобалар), is today even worse than a year and a "half ago, "under the old regime".

…The stubborn total dominance of a permissive, not registration principle of organizing a new business, the closely connected scope of both state and ordinary criminal racket, the prohibitive level of taxation (салық салудың деңгейі) and the absence of any serious encouraging benefits(олжа), the impossibility of obtaining credit anywhere, all this paralizes genuine enterprising forces, pushing out the most active and enterprising part of the population to petty trade (майда сауда), or, still worse, into various kinds of criminal business.

…The level of taxation of new production investments has become the talk of the town what with the almost complete paralysis of investment activity(инвестициялық белсендiлiктiң салы) in the country.

…How can one explain why we are today practically the only one of the world's 170 countries which purposely pursues a policy of not encouraging and boosting its export (above all highly processed and manufactured goods) but on the contrary, of smothering it? Or take high import tariffs (импорттың тарифтері) on any commodity regardless of whether the country needs it or not.

…Nor should we forget the currently incredibly low exchange rate (айырбастау курсының түсуі) of the rouble.

…And what about the arrest of practically all of our holders of foreign currency (шет ел валюталарын ұстаушылар)? But the government complains and threatens that it will prosecute those who do not believe it and prefer to keep their money abroad.

2. Russian Los Alamos: reduced to poverty?//MOSCOW NEWS No. 8, February 18, 1993.

…How is there going to be monitoring (мониторинг) of compliance with the Law and implementation of the conversion programmes if there's no one in the government who is specially responsible with the problems?

…The defence industry will survive and become even stronger if we adopt a sound concept for its re-orientation. "Physical" conversion («физикалық» когверсия) — in which, for example, a world-famous maker of aerospace products was urged to switch to production of kitchen furniture, has compromised itself. In fact, it can be a solution in only a few branches of the defence industry.

…However, some people arc worried that the money earned this way will cud up not in conversion projects (конверсиялы жобалар) but rаther be invested in the development of military production to ensure its competitiveness, which will give us, in a couple of years, another monster eating up the country's budget.

…However, they aren't lost to Rus: I'm afraid the second wave may abroad. It took the government most one year to realize that conversion can't be synonymous with the break-up of the MIC and to include conversion among its current priorities. But this remains only a declared intention(пиғыл туралы декларация )….

II. Кейбір америкалық неологизмдер еш өзгеріссіз кәсіби салада қолданылады.

AI — жоғары сапалы

 АС (account current) – қазіргі банктегі шот (в Англии),  АҚШ тағы ашық шот

 Немесе АСС (account) — шот

Adv. (advance) — кредит

AFL (American Federation of Labor) — Американың еңбекфедерациясы  (АФТ)

 agt (agreement) — келісімшарт

АМА (American Management Association) — басқару тәсілдерін жетілдіру бойынша Америка ассоциациясы

АМЕХ (American Stock Exchange) — Америкалық фондтық биржа

asap (as soon as possible) — тез арада, шұғыл

AW (airway) — авиажол

BIS (Bank for International Settlements) –Мемлекетаралық төлемдер банкі

bal (balance) — тепе теңдік

b.b. 1. (bank book) — банктік кітапша,

(bill book) — вексель кітапшасы

Bu (bureau) — бюро, басқару бөлімі

bus (business) — бизнес, жқмыс, кәсіпорын

С (costs consumption) — пайдаланушылар шығындары

С/А (current account) — қазіргі шот

corp(n) (corporation) — корпорация

n/e (not exceeding) —максимум

NE (net export) — әділэкспорт

PA (personal assistant) — жекесекретарь-референт

 

III. Қате аударманы алдын алу үшін American English инновацияларын қадағалап отыру керек:

Мысалы, британдық big headline емес splash headline

Көзге түсерлік жарнамаbright ad емес blurb;

Мақаланы көрінбейтін  жерге орнату британдық to place an item on the back емес, ал to bury a story

Ақпаратты тапсырудың соңғы  мерзіміfinal date емес  deadline;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       ҚОРТЫНДЫ

 

Неологизмдерді зерттеу  барысында мен келесі қортындыға келдім. Америкалық терминдерді білу қажеттілігі, ағылшын сөздерінің қазақша  эквиваленттерін білу қажеттілігінен кем емес. Қазіргі кезде барлық заттарды яғни жаңа технологиялар, түрлі  программаларсөйлеу мәдениетін америкадан алу тенденциясы өсіп келе жатыр. Себебі ағылшын тілі халықаралық қарым қатынас тілі. Бұл англицизммен қатар болып келе жатқан оқиға.

Баспа сөзде неологизмдердің  пайда болуы салдарының бірі, ол халықтың өмірінің политика, экономика, мәдениет салаларында қарқынды өзгеруі. Неологизмдердің 2 түрі бар, олар ; жаңа сөздер және ескерген сөздердің жаңа мағынасы.

Бір тілден алынған  неологизмге екінші тілде сәйкес келетін аналог бірнеше сөздердің  бардығымен де кездесуге болады. Мен жұмысымда ондай жаңдайды да қарастырып шықтым.

Неологизмдердің басты  бір ерекшелігі, ол неологизмдер үлгіқалыптағыдай немесе әдеттегідей тәсілдермен қолданылмайды.

Неологизмдердің тағы бір  ерекшелігі ол, полисемия. Ондай лексикалық бірліктерде өзінің синонимдық қатары болады. Бірақ олар әдеттегәдей жолмен жасалмайды, олар шетен алу жолымен жасалады.Сонымен қатар бұл глоссарий бір қалыпта тұрмайды, ол әрдайым өсіп отырады,

Қазіргі ағылшын  тіліне үлкен динамизм тән қасиет.Бұл  экономиканың қарқынды дамуымен және де халықаралық политикалық жағдайлармен байланысты.

Әдетте америкалық ағылшын тілін 3 негізгі диалектіге бөледі. Олар жаңа Англия диалекті, оңтүстік диалект және General American (америкалық ағылшын тілінін жалпы диалектісі) немесе орталық батыс диалектісі (Midwestern American). олардың әрөайсысы өз алдына субдиалектіге бөлінеді.

Әсіресе сөздерді қолдану тәсілдерінде көптеген айырмашылықтар бар, яғни лексикалық диалектілер. Кез  келген жерде локализмдер қолданылады.

Америкалық неологизмдерді аудару кезінде абай болу қажет. Себебі бір неологизм бірінші жағдайға тура келсе, екінші жағдайға мүлдем келмеуі  мүмкін.

Тілдегі қарқынды динамизмге бір себеп келесі сөздер қатары teach-in, sit-in, lie-in, live-in және т.б.Бұндай сөздер қазіргі ағылшын тілінде өте көп, және олар күнен күнге шетен алу нәтижесінде өсіп келе жатыр. teach-in қазақ тіліне қас тақырыптарға таласу; sit-in отырықшы елеуілжәне т.б.

Зерттеуімнің нәтижесі бойынша, Америка неологизмдердің  басты экспортқа шығарушысы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Аксельрод И.В. Стилистика современного английского языка. - Л., 1973.
2. Арнольд И.В. Основы научных исследований в лингвистике. – М.: Высшая школа, 1991. – 140 с.
3. Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка. – М.: Просвещение, 1990. – 301 с. 
4. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов. М.,  1969.
5. Большой англо-русский словарь. Под ред. И.Р. Гальперина. – М., 1979.
6. Будагов Р.А. Что такое развитие и совершенствование языка? - М., 1977.
7. Виноградов В. В. О понятии стиля  языка//Изв. АН СССР. ОЛЯ. 1955. Т. 14. Микоян А. С., Тер-Минасова С. Г. Малый синтаксис как средство разграничения стилей. М., 1981.
8. Заботкина В.И. Новая лексика современного английского языка. – М., 1989.
9. Крупнов В.Н. Курс перевода: и общественно-политическая лексика. –М.: МО, 1979. – 231 с.
10. Кузнец М.Д., Скребнев Ю.М.  Стилистика английского языка. - Л., I960.
11. Лексикология английского языка. Под ред. Н.Н.Амосовой. – Л., 1955.
12.   Секирин В.П. Заимствования в английском языке. – Киев, 1964.
13. Суон М. Английский язык в современном употреблении. – М.: Высшая школа, 1984. – 552.
14. Фаенова М.О. Обучение культуре общения на английском языка– М.: Высшая школа, 1991. 
15. Baker J. R. English style in scientific   papers. «Use   of English»,  1956, № 1.
16. Brown R. Lenneberg E.H.  A study of language and cognition. // Journal of Abnormal and Social psychology. 1955.