BDE Administrator арқыыл мәліметтерге қатынауды ұйымдастыру

Сурет 3 Пароль енгізу терезесі

       Current Password ағымдағы пароль терезесіне парольды көрсетіп, форматтауға дұрыс қатынау қажет. Passwords терезесінің парольдар тізімімен перделеніп, ең соңында Add батырмасын, кейін New батырмасымен жаңа көмекші пароль бастап орындауға болады.

       Table Language – кестелер  тілі. Table Proрerties тізімінде орындалуға рұқсат етіліп (егер ол орындалмаса),  немесе кестелер тізімін анықтап (Мodify батырмасымен), Көмекші BDE Аdministrator бағдарламасымен, үнсіздіктегі МҚБЖ-нің драйверін орнатамыз. Тілдің дұрыс таңдауы анықталған соң, орыс текстік кестесін дұрыс оқитын болады.

       Соңында кестенің енгізілген туралы барлық мәліметтерді тексеріп, Save as батырмасын басып, сақтаймыз. Қатардағы бұл терезе Alias тізімінен артығырақ болады. Бұл тізім мәліметтер қорын таңдағаннан кейін әр түрлі  мәліметтер қорынының бүркеніш аты болуы өз кестеңді сақтағаннан кейін болады.    
 

2.2 BDE технлогиясының көмегімен мәліметтер  қорының байланысы үшін қолданылатын  компоненттер

       Delphi версиясынан үздік болып табылатын Delphi 7 және 6 VCL беттік кітапханасы, мәліметтер қорының жұмысы үшін компонентті орналастырады. Бұл версияда BDE арқылы Delphi 6 компоненттері мәліметтер қорымен қатынауды қамтамассыз етіп, Data Access бетінде орналасады. Delphi 7 және 6 Data Source компонентімен бұл бетте қалады да, ал BDE бетіне қалғандарын тасымалдайды.              Мәліметтерінің                  компоненттерімен барлық версиялар үшін Data Control бетіне орналасады. Кез-келген қолданба, мәліметтер қорын пайдаланушы, шеткі өлшем үшін, келесі үш тип тек ғана бір компонентпен болады.

• Компоненттер – Мәліметер жиыны (Data set). Бұл мәліметтер қорымен байланыспайды. BDE үшін мұндай Table, Query, StoredProc компоненттері қалай болады. Бөлім.10 көрсетілім бойынша басқа технологиялар үшін аналогиялық мәліметтер жиынтығы болып келеді.
• Компонент – Мәліметтер көзі (data source). Бұл барлық компоненттердің бірінші типін ақаратқа айырбастауын іске асыратын және компоненттерімен визуалданатын және мәліметтерді меңгереді.
• DBGrid, DBText, DBEdit және басқа мәліметтерді басқаратын және визуалданатын компоненттері.

       Мәліметтер  қорының бұл компонентерінің  бір-бірімен байланысын 4 суреттегі сызба арқылы көрінеді. 

Сурет 4 Мәліметтер қорының Delphi визуалдық компонентерінің сыбасы 

       Компоненттер  нұсқасы қолданбада Database компонентімен  орналасуы мүмкін. Бұл компонент  жұмыстаушы клиент/сервер платформасында қолданба ретіде пайдаланылады. Ол жойғыш серверінің қатынасын ұйымдастырып, шынайы түрлендіріп, паролдармен жұмыстайды. Database компоненті жалғыз сирек жағдайда салыстырмалы түрде енгізуге орынды. Егер ол айқын кірмесе, Delphi оны  мәліметтер қорының қолданбасы ретінде үнемі пайдаланып автоматты түрде құрады. Session компоненті – Ол тағы Delphi-де автоматты түрде құрады. Бұл мәліметтер қорының жұмыстаушысына ең негізгі қолданба болып табылады. Бұл айқын көріністе бұл компоненттер тек ғана көп деңгейлі қолданба ретінде мағына беріліп, бірнеше ақпараттар ағымыда параллель өңделеді. 

         Жаңа қолданбаны ашып, BDE кітапхана беттеріне Table компоненттік фирмасымен тасымалдаңыз. Data Access бетінің Datasoure компонентік фирмасына тағы тасып, кейін мәліметтер көзінде көрінетін болады. Бұл визуалды компоненттер емес, олар қолданушыларға көрінбейтін болады. Сондықтан оларды фирманың кез-келген орынына орналастыру керек. Бұл визуалдық мәліметердің компоненттерін Data Control бетімен DBGrid компоненттінен ұстайсыз. Бұл визуалды компонент кейін мәліметтер формасынан көрінеді. Сондықтан оны енімен созып, немесе оның Align қасиетін AlClient-ке орнатуға болады.

       DBGrid-тің  негізгі қасиеті, басқа компоненттермен  визуалданып,  data source мәліметтерін  басқарады. DBGrid1 компонент формасымен  ерекшелеп, Инспектр обьектіден data source қасиетін шертіңіз. Түзу тізімін қарасаңыз кейін мәліметтер көзі формасында барлығы аталып өтеді. Біздің бұл жағдайымызда тек ғана data source – мәліметтер көзі болады. Оны data source мәнді қасиетін сапаға орнатыңыз. Кейін барлық мәліметтер көзін және мәліметтер жиынына байланыс орнату керек. data source компонентін ерекшелеп және инспектр обьектісінен оның data set негізгі қасиетін іздеңіз. Бұл қасиеттің түсу тізімінен Table-ді таңдап алып шертіңіз. Енді мәліметтер қорының кестесінен тексерілмей, Table компоненттімен байланысып қалады. Бұл жағдайда Table-дің екі қасиеті бар. DatabaseName және TableName. Алдымен барлығы DatabaseName қасиетін орнату керек. Инспектор обьект-ден бұл қасиетті түзу тізімінен BDE қатыныасының мәліметтер қорының бүркеніш атынан көруіңіз мүмкін. Бұл тізімнен dbp бүркеніш атын таңдаңыз. Бұдан кейін TableName қасиетінің мәнін орнатыңыз. Бұл кестенің қасиетін түсу тізімінен атап өтіп, мәліметтер қорының мәліметтеріне қатынас құрамыз. Pers кестесін таңдаңыз. Ал енді басталуға ең жауап беретін кез. Бұл үрдісте мәліметтер қорымен қосылуының жобалауы тура болуы мүмкін. Қосылу Active қасиетімен жүзеге асады. Үнсіздікте ол false – ге тең. Оны Trut – мен құрыңыз. Егер барлық іс дұрыс болса, мәліметтер қорының кестесінен DBGrild1 компоненттінің өрісін көруге болады.

       Тағы  бір компоненттің қасиеті Table – Exclusive екенін атап өтейік. Бұл қасиет қолданылатын кестеде бірнеше қолданбаны біруақыттық үндеуде, қатынас құруды анықтайды (Мысалы, жұмыс уақытында желі немесе көп тапсырмалы ережеде). Егер True қасиетінде бұл мәнді орындайтын болса, келесі қолданба үшін кесте жабық болады. Қасиетті тек ғана Active = False деп өзгертуге болады. Жобалау кезінде қарапайым қолданбаны жасайтын тағы бір компонент – навигатор DBNavigator кестенің жұмысын басқарады және компоненттер кітапханасынан Data Control бетіне орналасқан.

       Session компонентті мәліметтер қорының қолданбаларын байланыстыратын және жалпы басқаруын іске асырады. Session компоненті әдетте, пайдаланушыға қамын жеу үшін келмейді, жұмыстаушы мәліметтер қорында кез-келген қолданбаны Delphi, автоматты түрде обьектіні генерациялайды. Бұл обьектіні Session-нің бірнеше әдісін қолданамыз. TCombobox типті түсетін тізім жасайды. Олар cbAlias және cbTable деп аталады. Алғашқысы оған мәліметтер қорын қолданушыларын таңдау үшін аргалған, екіншісі – кестені таңдау үшін арналған. On Create формасы жинақтап өңдеуге көмектеседі: Session.GetAliasNames(cbAlias.Items);

       Бұл оператор Session обьектісінен GetAliasNames әдісін пайдаланады. Кейін TStrings типі өз параметрін BDE тіркеуіндегі мәліметтер қорының бүркеніш ат тізіміне табыс етеді.

       Бұл таңдауда мәліметтер қорының таңдау кестесінің тізімінен мәліметтер қорының  пайдаланушылар cbAlias тізімі cbTable толтыру  керек. Бұл cbAlias оператор компонентті On Change жинақтап өңдеушісі іске қосады.

       Session.GetTableNames(cbAlias.text,’ ‘,true, false6 cbTable.Items);

       cbTable.ItemIndex:= 0;

       Алғашқы бұл оператор GetTableNames әдісін пайдаланып, мәліметтер қорының тізім кестесінен Tstrings (мысалда бұл cbTable.Items тізімі) алғашқы өзінің параметріне тапсырады. (мысалда бұл cbAlias.text). екінші әдіс параметрі кесте атынг таңдау үшін шаблон жасауға рұқсат береді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. МӘЛІМЕТТЕРДІ ӨҢДЕУ ЖӘНЕ ҚҰЖАТТАМАЛАУ

       3.1 Decision Cube компоненттері мәліметтерін көпөлшемді талдау

       3.1.1 Қолданба мәліметтерін баптау

       Delphi – де мәліметтер қорынан алынатын  көп факторлы ақпараттарды талдау  үшін Decision Cube кітапханасы беттерінде  орналасқан арнайы компоненттер  қолданылады. Талдау барысында  мәліметтер  көпөлшемді текше  (метатекше) немесе шешім текшесі түрінде ұсынылады. Осы текшені әрбір өлшеу бір өріске сәйкес келеді. Мысалы, Pers кестесінен тұратын ұйым қызметкерлері бойынша мәліметтер бөлім, жынысы, туған күндері бойынша және олар басқармада немесе өндірістік бөлімдерде жұмыс істейтіндері туралы мәліметтер талданады. Осыған орай, төрт өлбшемді текше пайда болады. Талдау барысында сонымен қатар басқармада және өндірістік бөлімде қанша адам жұмыс атқаратыны, қанша ер және әйел адам бар екендігі, әрбір басқарма мен өндірістік бөлімдердегі ер мен әйел адам сандары, туған жылдары бойынша қызметкерлердің бөлінуі бойынша талдау жасауға болады.

       Мұндай  сұрақтар өте көп жиынтығы болуы  мүмкін және қолданбада қолданушы мәліметтер қоры мәліметтері негізінде мәліметтер қабылдайтын барлық сұрақтарды қамтитындай қандай да бір меню, түйіндеме және басқада басқару элементтері арқылы қарастыру үшін емес. Әдетте қандайда ьір құралдың көмегімен қолданушы тиімді кесте түрінде немесе графикалық формада кез – келген сұраныстарға жауап ала алатындай болуы тиіс.

       Бұл жүйе келесі компоненттерден тұрады:

       Барлық  осы компоненттердің қолдануын dbp қандайда бір ұйым қызметкері туралы мағлұматтардан тұрады. Pers кестесімен жұмыс атқаратын қарапайым қолданбадан бастаймыз. Жаңа қолданба формасына DecisionQuery, DecisionCube, DecisionSource компоненттері – визуалды (көрнекі) емес. Сондықтан оларды форманың кез – келген жеріне орналастыруға болады. Ал мәліметтерді бейнелейтін DecisionGrid компоненті – визуалды. Форманың бетін толық толтыру үшін оның Align қасиетін alClient мәнін береміз.

        Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін қарапайым компонентерді байланыстыратын  сілтеме тізбегіне ұқсас тізбек арқылы орналастырылған  компонентерді байланыстырамыз. Мәліметтерді бейнелейтін DecisionGrid1 компонентінің DecisionSource қасиетінде DecisionSource1 мәліметтер көзі компонентіне сілтеме енгізу қажет. DecisionSource1 мәліметтер көзі компонентінің DecisionCube1 метатекшеге сілтеме енгізу қажет. Ал DecisionCube1 метатекшенің Data Set қасиетінде  DecisionQuery1 мәліметтер жиынына  сілтеме жасау қажет. Осылайша тізбек құрылады: мәліметтер жиыны (DecisionQuery)  метатекше (DecisionCube)          мәліметтер көзі (DecisionSource1)   мәліметтерді бейнелеу (DecisionCube). Мәліметтер қорымен жұмыс барысында қолданылатын тізбек бр звеномен ерекшелене алады – метатекшенің жиын мен мәліметтер көзі арасында болды.

       Жобалау жұмысын бастау DecisionQuery1 мәліметтер жиынын бастаудан басталады. Осы компонентке екі рет шертіңіз. 11.1 суреттегі көрсетілгендей сұранысты түзету DecisionCube терезесі ашылады.

Сурет 3.1

DecisionCube сұранысты түзету терезесі 

       Database терезесінде жұмыс істегелі отырған  мәліметтер қорын өзгермлі тізімнен  таңдау қажет, ал Table терезесінде – осы мәліметтер қоры кестесін таңдау қажет. Осыдан кейін барлық қолжетімді өрістер тізімінде (List Of Available Fields) кесте өрістері тізімін көрсете аламыз. Олардың ішінен таңдауға қажеттілерін таңдаймыз. Сұрыптау үшін List Of Available тізімінде сәйкес өрісті белгілеп, осы тізімнен Dimensions - өлшеу тізімі арасындағы оңға бағытталған бағытқа басу қажет. Осылайша таңдаған өріске сәйкес келетін метатекшені өлшеу құруға болады.

       Алғашқы өлшеу кесте бағанасына, ал қалғандары жолына сәйкес келетін болады. Қолданушының жолдарға қатынауы Dimensions тізімі өрісінде орналасқан жолдарға қарағанда жеңілдірек болады. Демек, осы мысалда тізімді сурет 11.1 көрсетілгендей қалыптастыру қажет.

       Summaries тізіміне кесте ұяшықтарында  кескінделемін  немесе сипаттама есептемелері үшін ұяшықтарда кескінделетін суммалық сипаттамалар үсмемелеу қажет. Жазба Count(*) сандарын есептеудің әрбір өлшемі бойынша алдымен Count(*) for Averages индикаторын қосамыз. Бұл қызметкерлер саны бөлім бойынша, жынысы, жасы, бойынша алуға мүмкіндік береді. Қызметкерлердің орташа туған күндерін бейнелеуді қарасмырайық. Ол үшін тізімдегі Year_b өрісін белгілеп, Summaries терезесі маңындағы оң бағымқа шертеміз. Яғни, sum – сумма, count – саны немесе average – орташа үш бөлімді меню (мәзір) пайда болады. Осыдан  average таңдаймыз. Алайда Summaries терезесінде AVG(YEAR_B) емес, SUM(YEAR_B) – тұған жылдар қосындысы енгізіледі. Бұл дегеніміз – орта мәнді есептеуге қажетті аралық шама.  

       SQL Query (сурут 11.2) бетінен осы әрекеттер нәтижесінде қалыптасқан SQL сұранысын көре аламыз. Бұл жағдайда ол төмендегі түрде болады.:

SELECT DEP, SEX, YEAR_B, COUNT(*) COUNTALL, SUM   (YEAR_B)

FROM PERS

GROUP BY DEP, SEX, YEAR_B

       Бұл сұраныста SELECT кілттік сөзінен кейін (DEP, SEX, YEAR_B,) өлшеу өрісі, одан кейін суммалық сипаттама көрсетілген. Оператор соңында GROUP BY – топтамасы көрсетілген. Мұнда міндетті түрде өлшеуге сәйкес келетін барлық өрістер SELECT тізімінде орналасқан тізбегі бойынша қайталануы тиіс.

       Осы сұранысты Edit Query түймешесіне баса отырып немесе қандайда бір символдар енгізе отырып түзетуге болады.  Түймешедегі Edit Query жазбасы Edit Done – ге өзгереді. Түзету аяқталғаннан кейін осы түймешеге басамыз, яғни енгізілген өзгертулер сақталады немесе қате болған жағдайда қате туралы хабарлама шығатын болады. Edit Cancel түймешесі түзетуді тоқтатуға мүмкіндік береді.