Біріккен Ұлттар Ұйымының

• бүкіл әлемде бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау;
• ұлттар арасындағы достық қатынастарды дамыту;
• халықаралық мәселелерді шешуде халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру мен адам құқығын құрметтеуді қолдау;
• осы мақсаттарға қол жеткізуде ұлттардың бірлесіп әрекет ететін орталығы болу.

      Біріккен  Ұлттар Ұйымының өзінің көп қырлы  функцияларын қосқанда әлемдік қызметінің барлық дерліктей салаларын қамтиды. Оның өзектілігі, әсіресе, өсіп келе жатқан ғаламдық тәуелділік пен мемлекеттердің халықаралық бейбітшілік пен  қауіпсіздікті қамтамассыз етуде күш-жігерін біріктіруді талап етумен ерекшеленетін қазіргі заманның қақтығыстарын шешудегі рөлі өте зор.

      Біріккен  Ұлттар Ұйымы мүше-мемлекеттері үшін басты маңыздылық Ұйымның халықаралық  бейбітшілік пен қауіпсіздікті  сақтау, қарусыздану мен жаппай қырып-жою қаруын таратпау секілді өзекті мәселелерді шешуге қатысуы болып табылады. Ұйым, сонымен қатар лаңкестік, есірткінің заңсыз айналымы мен ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес бойынша халықаралық күш-жігер бастамасын көтерді.

      Бүгінгі таңда ол халықаралық қауымдастықтың көкейкесті мәселелердің шешудің өзінше бір орталығына айналды. Біріккен Ұлттар Ұйымы адам құқығын құрметтеуді қолдау, қоршаған ортаны қорғау, аурулармен күрес, жоқшылық ауқымын тежеу, босқындарға көмек, минералды заласыздандыру және ЖҚТБ –мен күрес бойынша жүйелі жұмыс атқаруда.

      Біріккен  Ұлттар Ұйымының басты мақсаттарының  бірі – бүкіл әлемде бейбітшілік  сақтау. Көптеген жылдар бойына ұйым халықаралық  дағдарыстардың алдын-алу және ұзаққа созылған қақтығыстарды шешуде маңызды  рөль атқарып келеді. Бейбітшілкті орнату мен сақтау және гуманитарлық көмек көрсету жөніндегі кешенді операцияларды жүзеге асырды. Сонымен қатар ол өршіп келе жатқан қақтығыстардың алдын-алу шараларын қолға алды. Қақтығыс соңынан кейінгі жағдайларда ол зорлықтың түп негізін жою мен тұрақты бейбітшілік негізін салуға бағытталған ұйымдасқан шараларды жиі қолға алуда.

        Біріккен Ұлттар Ұйымының жарлығы бойынша 6 негізгі мүшелер енгізілген (құрылым):

1. Бас Ассамблея - Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысы шегінде кез келген іс пен мәселені талқылау, Қауіпсіздік Кеңесінің жыл сайынғы әрі арнайы баяндамаларын талқылап, бүкіл Ұйымның бюджетін қарап, бекітеді. Қауіпсіздік және Экономикалық-әлеуметтік кеңестерге мүшелерді тағайындайды. Қауіпсіздік Кеңесінің Бас хатшысы 5 жылдық мерзімге тағайындайды және халықаралық сот мүшелері тағайындайды. Бас Ассамблея отырысы жыл сайын қыркүйек пен желтоқсан айлары арсында өтеді. Жаңа мүшелер Бас Ассамблея қауіпсіздіктің кеңестің ұсынысымен енеді.

       «Единство в пользу миру» резанация негізінде, 1950 жылдың қазан айында Бас Ассамблея шешімімен бекітілді. Ассамблея мұндай жағдайда ғана, егер де қауіпсіздік кеңесі әлемге қауіп-қатерін көрсетсе ғана бейімделінеді. Бас Ассамблеяның басты сессиясы жыл сайын сейсенбіде ашылады, бастапқысында Ассамблея сессиясында жаңа жеті бас комитетінің басшылары тағайындалады. Бас Ассамблея постында ең негізгі әділетті қамтамасыз етілуі географиялық аасшыларымен бес мемлекет топтарынан айрықшыланады:

- африкалық

- азиаттық

- латын-американдық

- шығысевропалық

- батысевропалық және т.б. мемлекеттер енгізіледі.

      Әрбір  Ассамблея   сессиясында  ортақ  прения  өткізіледі, мұнда мемлекет-мүшелерінің өзіндік шешімдері және сұрақ-с ауалдары ортақтасып, әлем халықтары жөнінде ең негізгі мәселелер талдайды. Көптеген сұрақтарды пленарлық отырыста талдайды және қарастырады. Комитеттік келісімде көбінесе қарапайым келісімдермен негізделген [4].

      Жұмыс бойынша, Біріккен Ұлттар Ұйымының жыл аяғында өткізілгендей, 
Бас Ассамблеяның басты шешімі кезінде революциясы да Ассамблея шешімімен қарастырылды, бұл жұмыс негізделген:

      - Бас Ассамблеяның құрылуымен комитет және де басқа да органдары нақты сұрақтары, деколнизация, космос, апартеид т.б.;

      - халықаралық Ассамблея айырықшылануы;

      - Біріккен Ұлттар Ұйымының секретариаты - бас секретарь және оның мүшелері, халықаралық азамат қызметтестіктерімен құрылғандай. Қауіпсіздік кеңесі Уставы бойынша, басты жауапты алады халықаралық әлем және қауіпсіздікке. Кеңес 15 мүшеден құралған: 5 қалыпты мүшелері - Қытай, КСРО, Королевство, АҚШ, Франция және де 10 мүшелер, Бас Ассамблея екі жылдық мерзімге тағайындайды.

      Әрбір мүше кеңесі бір дауыс алады. Шешім  қабылдайды және 9 дауыс негізделген, бұл ереже "единогласие великих  держав"  ережесі, "вето" деп нақты аталып кеткен [5].

2. Қауіпсіздік Кеңесі – халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздік үшін күреседі. Оның шығарған барлық шешімдеріне Біріккен Ұлттар Ұйымы мүшелері бағынуы тиіс. Бес тұрақты мүшелері (Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Қытай) вето құқығына ие. Ал қалған 10 тұрақсыз мүшелерді Біріккен Ұлттар Ұйымы уставның 23-бабына сәйкес айланады.
3. Хатшылық – бұл әлемнің барлық Біріккен Ұлттар Ұйымы кеселерінде түрлі ресми жұмыстармен айналысатын халықаралық персонал. Негізгі кеңселері Нью-Йоркте, Женевада және Венада. Хатшылықты бас хатшы басқарады.
4. Экономикалықжәне әлеуметтік кеңес – 5 аймақтық комиссиядан тұрады: Европалық экономикалық комиссия, Азия және Тынық мұхиты үшін Экономикалық және әлеуметтік комиссия, Батыс Азия үшін Экономикалық және әлеуметтік комиссия, Африка үшін, Латын Америкасы және Кариб бессейні үшін.
5. Қамқорлық жөніндегі кеңес – негізгі міндеттеріне қамқорлыққа алынған территория тұрғындарының саяси, экономикалық, әлеуметтік прогресіне, оның білім беру саласында ілгерілеуіне, оның өзін-өзі басқаруға немесе тәуелсіздікке жету бағытында прогрессивті дамуына жәрдемдесу жатады. 1994 жылы 1 қарашада уақытша жұмысын тоқтатты.
6. Халықаралық сот – мемлекеттер арсында даулы мәселелерді шешетін, сондай-ақ, Біріккен Ұлттар Ұйымы органдарының, оның мамандырылған мекемелерінің құқық мәселелері бойынша ұсыныстық ұйғарым шығаратын ең басты ұйым саналады. 15 тәуелсіз соттардан тұрады. Олар басқа жұмыстармен айналысуға құқықтарынан айырылған және дипломатиялық артықшылықтар мен иммунитеттерге ие. Сотқа тек мемлекеттер қатыса алады, ал жеке және физикалық тұлғалар қатыса алмайды. 16 арнаулы мекеме: Әлемдік банк, МАГАТЭ (Международное агентство по атомной энергии), ЮНЕСКО (Организация Объединённых Наций по вопросам образования, науки и культуры), Халықаралық днесаулық сақтау ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының балалар фонды, Біріккен Ұлттар Ұйымының өнеркәсіпті дамыту жөніндегі мекемесі, т.б. және арнаулы комиссиялар: Халықаралық құқық комиссиясы, Халықаралық Сауда құқығы жөніндегі комиссия.

      Ресми тілдері: ағылшан, араб, испан, француз, қытай, орыс. Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы осы ұйымның бас құжаты болып табылады[6].  

      1.2. Біріккен Ұлттар Ұйымының ұйымдары 

      Біріккен  Ұлттар Ұйымының басты ұйымы: Бас  Ассамблея көрсеткіш механизм кеңесі алты функционалдық комиссия статистикалық комиссия, комиссия халықаралық жағдайына байланысты, әлеуметтік саяси даму комиссиясы, адамзат құқығы туралы комиссия, әйелдер жөніндегі комиссия: экономикалық комиссия Африкадағы (штаб-пәтерде Аддис-Абебе, Эфиопия) экономикалық және әлеуметтік комиссия Азия және Тынық мұхитына (Бангкок, Тайланд), Европалық экономикалық комиссия (Женева, Швейцаря), экономикалық және Латын Американдықтарға және Кариб бассейні (Сантьяго, Чили).

       - Алты нақты комитеттер: бағдарлама және координация бойынша комитет.табиғи ресурс комитеті тұрғылықты жер комиссиясы [7].

       - Осы сұрақтарға байланысты экспертік органдық нақты сұрақ қатары, қылмыскерге және оның күресуімен бірге белгісі, жоспарланған дамуы, халықаралық қызметтес және де салық жөніндегі сұрақтардың және өте қауіп жүкті тасымалдау, және т.б. [8].

       Халықаралық жүйелік жарлық бойынша қауіп-қатер  Біріккен Ұлттар Ұйымында құрылған, бұнда  ең күрделі мәселені ашуға тиісті болды, территорияға бет бұру, және де т.б. мәселелер талқыланды. Ең негізгі  жүйелік мақсаты қауіп-қатердің - прогрестік тұрғындардың территориясына және оның прогрессивті дамуына бет бұру.

       Халықаралық пен достық қарым-қатынасты бекітуге ықпал жасауға және Б.Ұ.Ұ.жарғысының негізгі принциптеріне сәйкес    қатал    түрде    жүзеге    асыруға    тиіс.    Халықаралық қызметтестікті ғарышты зерттеу мен пайдалануы, дамыту 
мақсатында ғарыш кеңістігін зерттеу комитеті (КОСПАР) 1958 жылы құрылды. Космосты зерттеумен айналысатын ұлтодақтарды қосатын үкіметтік емес ұйым болып табылады. 1959 жылы  Біріккен Ұлттар ұйымы Бас Ассамблеяның шешімі   бойынша ғарышты меңгерудің ғылыми-техникалық, құқықтық мәселелермен шұғылданатын және осы салада халықаралық қызметтестік бойынша басты орталық мақсатта қолданылатын комитет құрылды [9]. Осы салада мемлекеттердің бірігіп күш салуы нәтижесінде дұрыс, сәтті қадамдар жасалуда. Спутник байланысы мен концепциясының "Интерсыз тилһ", "Интиксат", "Инмарсят" жүйелері құрылып, табысты жұмыс істеуде, сонымен қатар біраз уақыттан бері Ресей, АҚШ, Канада спутниктік, авариялық-құтқару жүйесі "КОСПАС-САРСАТ" қызмет істейді. Сондай-ақ, 1975 жылдан бері - Еуропалық Ғарыш Агенттігі жұмыс істейді. "Интерспутник" ғарыш байланысының халықаралық ұйымы, оның штаб-пәтері - Мәскеуде [10].

       Инмарсат  - теңіз спутник байланысының халықаралық ұйымы, 1979 жылы штаб-пәтері - Лондонда. Арабсат – спутник байланысының араб ұйымы. Евтелжат- спутник байланысының Еуропалық одағы. Евметсат - метеорологиялық спутниктердің эксплуатациясы бойынша еуропалық ұйымы. ТМД көлемінде 1995 жылы Минскіде «Ғарыш кеңістігін зерттеу мен пайдалану жөнінде бірлесіп қызмет ету» туралы келісімге қол қойылды. Оған 9 ел қатысқан. Қатарында Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркменстан, Әзірбайжан, Белорусь, Украина, Ресей бар.

       Халықаралық үкіметтен емес ғарыш ұйымдарына жаңа жоғарыда толығырақ айтылған ғарыш кеңістігін зерттеу бойынша   комитет КОСПАР және екіншісі, халықаралық Астронавтика федерациясы (МАВ). Бұл ұйым халықаралық институт құрылтайшысы болды. Ғарыш кеңістігінің Айдың және өзге аспан денелерінің құқықтық мәртебесі, тұтастай алымдай бірыңғай болып табылады. Олардың құқықтық мәртебесі 1967 жылы ғарыш бітім шарт негізінен анықталады. 1957 жылдың XII сессиясында Бас Ассамблеяның НАТО-ның ары қарай дамуы туралы сұрақтар шешілді: Декларация бейбітшілік келісімі туралы. Осы бойынша 1957 жылдың 14 желтоқсанында Ассамблеяда дискуссия болды, мұнда 1236 (XII сессия) резолюцияны, "Әлемдік және мемлекеттер арасындағы тұтас қатынастары жөнінде" қабылданды. Декларацияда тәжірибе жөнінде (Англияда ғана) Бас Ассамблея салтанатты түрде айқындалып, және т.б. Бұл декларация жөнінен Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысы бойынша ең басты мәселе принциптік мәселені енгізу [11].

       Декларацияда  апартеитік саяси шешу, Оңтүстік Африка Республикасының басшылары қатынасқан және бұдан халықтың қалауынша барлық адамзат құқығы жөніндегі заңдылықты нұсқады. Декларацияда талқандалуы туралы сұрақтар енгізілген. Бас Ассамблея барлық мемлекет басшыларын шақырып, әсіресе қару-жарағы бар мемлекетті шақырды.

       ХХҮІІ сессия бойынша Бас Ассамблеяда  КСТЮ-ның жағдайы 1972 жылдың 29 қарашасында ұсынылған, 2936 резолюцияны қабылдаған.

       1946-1949 жылдары Бас Ассамблеяда әртүрлі  сұрақтар шешілді. Нидерланд агрессиясын жаңа жас Индонезия республикасына қарастырылды. Ең негізгі рольді Біріккен Ұлттар Ұйымында англо-франк-израиль агрессиясы Мысырға қарсы 1956 жылы орналастырды. 1958 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымында   өткенге жүгінген Англия, АҚШ, Иордания және Ливандарға қарсы интервенция қарастырды.

       1964 жылғы Қауіпсіздік Кеңесінде Кипрдің жағдайын қарастырды, (резолюция 186 1964 жылы 4 наурызында), ең негізгі рольді Біріккен Ұлттар Ұйымында жақын батыстық конфликтік мәселесі болды. Негізгі белгілер жөнінде 1964 жылдың 22 қарашасында 242 Қауіпсіздік Кеңесінің резолюциясы қабылданды.

       1973 жылдың қазанында әскери қимыл  әрекеті Оңтүстік Батыста, Қауіпсіздік Кеңесінде әртүрлі райондарға қарсы резолюциялар ұйымдастырылды. 1974 жылдың мамырында (ЧВС) әскери жақ израиль-сирия бөлігі жөнінде шешім Қауіпсіздік Кеңесінде (350 резолюция) қабылданды. 974 жылдың аяғында ЧВС саны және Біріккен Ұлттар Ұйымының 3700 дейін жетті. Контингенті бойынша бұл әскердің басқ да мемлекеттер: Австрия, Гана, Индонезия, Ирландия, Канада, Панама, Перу, Польша, Финляндия және Швеция [12].

       (ЮНИДО)  Бас Ассамблеяда XX сессиясында 1965 жылы 20 желтоқсанда құрылды. ЮНИДО – Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесінің бірі, ол МАГАТЭ мамандандырылған мекемесімен тұрады. ЮНИДО-ның негізгі кеңесі өндірістік дамуы еді. Ол 45 мүшеден тұрады, Бас Ассамблеяның көмегімен 3 жылға сайланады. ЮНИДО секретариаты болып табылады, Директор - баяндаулы Бас Ассамблея шешеді. ЮНИДО-ның  штаб-пәтері Венеда. (ПРООН) XX резолюциясы 2029,1966 жылдың 22 қрашасында Бас Ассамблеяда, оның негізінде 48 мүшеден құралған. ПРООН ұйымаралық консультативті кеңес қалыптасты. ПРООН Рудольф Перерсон (АҚШ) әкімшіл-әміршіл қызметі негізделді [13].

       ПРООН - Нью-Йоркте орналасқан. ЮНЕСКО 1946 жылдың 4 қарашасында 20 мемлекеттерден құрылған. ЮНЕСКО-ға мүшесіне 136 мемлекет кіреді, соның қатарында КСРО, БССР, және ІССР енген. ЮНЕСКО-ның мақсаты: әлем бейбітшілік қауіпсіздігі жөнінде, елдер арасында қатынастар құру. Бас конференцияға -басты орган, ұйымның мүшелерінің басшылары қатынасқан. Бұнда саяси баяндамалар шығарылған. Атқарушы кеңес, оған 34 мемлекет мүшелер енген, олар Бас конференцияда сайланды. Хатшысы бас директордан және халықаралық штабынан құрылған. Оның бас директоры - Амаду М.М.Боу (Сенегал) сайланды.

       ЮНЕСКО-ның пәтері Парижде (Франция) орналасқан. ИКАО - 1947 жылы 4 сәуірде құрылған. Ол 129 мемлекет мүшелерінен тұрды.

       ИКАНО-ның пәтері Монреальда (Канада) орналасқан. Халықаралық сот Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі органның бірі болып саналады. Оның статусы Ббіріккен Ұлттар Ұйымының бір бөлігі ретінде қарастырылды.

       Сотта қатысушылар статусы бойынша, оның автоматтық саны жөнінде барлық Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелері болды. Мемелкеттер бұнда Бірікке Ұллтар ұйымының мүшелеріне енбеген, Бас Ассамблеяның жеке уставы мен Қауіпсіздік Кеңес анықталған. Барлық мемлекеттер - халықаралық соттың қатысушылары соттық істерге барлығына да қатысты [14].

       Бас Ассамблея және Қауіпсіздік Кеңес соттан іс жүргізуге болады және бұлардың заңдары бар. Юрусдикцияда соттың барлық сұрақтары кірген, барлық мемлекеттерге де қатысты, Біріккен Ұлттар Ұйымының жарлығы бойынша келісімдер және конвенциялар енгізілген. Мемлекеттер міндеттері алдын-ала беріліп және мұнда қол қойылып, келісімге мақсатталғандай соттың істің жөні қарастырылды. 38-ші бапқа сүйенгендей, сот келесі шешім бойынша құқыққа байланысты жүгінген: